Songhy uaqyttary Nauryz merekesin týsine almaghandyqtan, týrli senimdegilerding tabighatqa jat pikirlerinen merekeni toylau formatyna qatysty daular kóbeyip ketti. Óitkeni merekeni ótkizu halyqtyng kónilinen shyqpay jatyr. Sebep, Nauryzdyng bәrinen de búryn tabighat merekesi ekenin esten shygharyp alghandyghymyzda. Sol ýshin de osynday kedergilerge tap bolyp otyrmyz. Nauryz merekesi aldymen tabighat qúbylystaryna qarap ótkiziletin, toylanatyn bolghan. Yaghny merekeleu formasy tabighattaghy qúbylystardy suretteu arqyly ótkizilgen. Tabighatqa qarap adamda ózgerip otyrghan. Tabighat tenesse adamdarda tenesip, tabighat janarsa adamdarda janaryp degendey. Sondyqtan Nauryz, tabighattyng qayta tirilu, týleu, jandanu uaqyty bolghandyqtan búl tabighat merekesi. Tabighatqa kónil bólu merekesi. Týsinikti tilmen aitqanda tabighattyng «tughan kýni». Qazaqtyng tabighatqa óte jaqyn ómir sýrgeni sonshalyq tabighatqa tabynghan kezderi bolghan. Sugha, kók aspangha, otqa. Odan qaldy eng qasiyetti atau - ana sózin tabighatqa tirkep aitatyn bolghan. Tabighat-Ana, Jer-Ana degen siyaqty. Anamyzdyng tughan kýninde qúrmetterding qúrmetin kórsetip, qanshalyqty manyzdy bolsa, tabighattyng «tughan kýnin» de qúrmetimizdi kórsetip, sonday manyzgha ie boluy shart. Tabighatty anasyna tenegen biz ýshin, tabighat pen qazaq egiz úghym. Sondyqtan qazaq halqy nauryzda eng bastysy qorshaghan ortagha, ekologiyalyq tazalyqqa qatty mәn bergen.

Songhy uaqyttary Nauryz merekesin týsine almaghandyqtan, týrli senimdegilerding tabighatqa jat pikirlerinen merekeni toylau formatyna qatysty daular kóbeyip ketti. Óitkeni merekeni ótkizu halyqtyng kónilinen shyqpay jatyr. Sebep, Nauryzdyng bәrinen de búryn tabighat merekesi ekenin esten shygharyp alghandyghymyzda. Sol ýshin de osynday kedergilerge tap bolyp otyrmyz. Nauryz merekesi aldymen tabighat qúbylystaryna qarap ótkiziletin, toylanatyn bolghan. Yaghny merekeleu formasy tabighattaghy qúbylystardy suretteu arqyly ótkizilgen. Tabighatqa qarap adamda ózgerip otyrghan. Tabighat tenesse adamdarda tenesip, tabighat janarsa adamdarda janaryp degendey. Sondyqtan Nauryz, tabighattyng qayta tirilu, týleu, jandanu uaqyty bolghandyqtan búl tabighat merekesi. Tabighatqa kónil bólu merekesi. Týsinikti tilmen aitqanda tabighattyng «tughan kýni». Qazaqtyng tabighatqa óte jaqyn ómir sýrgeni sonshalyq tabighatqa tabynghan kezderi bolghan. Sugha, kók aspangha, otqa. Odan qaldy eng qasiyetti atau - ana sózin tabighatqa tirkep aitatyn bolghan. Tabighat-Ana, Jer-Ana degen siyaqty. Anamyzdyng tughan kýninde qúrmetterding qúrmetin kórsetip, qanshalyqty manyzdy bolsa, tabighattyng «tughan kýnin» de qúrmetimizdi kórsetip, sonday manyzgha ie boluy shart. Tabighatty anasyna tenegen biz ýshin, tabighat pen qazaq egiz úghym. Sondyqtan qazaq halqy nauryzda eng bastysy qorshaghan ortagha, ekologiyalyq tazalyqqa qatty mәn bergen. Sebebi qazaq halqy «tabighat bizge amanat etip berilgen. Sol ýshin biz Alla aldynda jauaptymyz» dep sengen. Tirshilikting kózi sudy taza ústaghan, aghyndy sugha kir jumaghan. Búlaqtyng kózin ashqan, aghash egip, aryqtardy tazartqan. Qazaqta ekologiyany taza ústaugha qatysty maqal-mәtelder de jetkilikti. Kókti júlma, sugha týkirme, jalghyz aghashty kespe, qústyng úyasyn, qúmyrsqanyng iyleuin búzba. Jaylau men qystaudyng ózi ekologiyalyq tepe-tendikti saqtaudyng keremet ýlgisi. Jalpy qazaqtardyng ekologiyany taza ústau әdisi әlemde esh tendessiz. Janyna jaqyn tútqan jylqy, sudyng túnyghyn iship, shópting qúnarlysyn jegendikten tabighatty taza ústaugha mәjbýr bolghan. Sonday qasiyetti januarmen etene jaqyn halyq ta qasiyetti.

Nauryzda barlyq tirshilik jandanyp, aralasyp-qúralasa bastaydy. Yaghny tirshilik bastaldy degen sóz. Barlyq tirshilik aralasa bastaghanda adamdar nege aralaspasqa? Nauryz janarumen qatar tenesu kýni. Kýn men týnning tenesip, tabighattaghy tirshilikter de tenesip jatqanda adamdar da tenesui kerek. Barlar barymen bólissin. Talanttar talantyn kórsetip halyqqa kónil kýy syilasyn. Joq degende kónilderimen bólissin. Qysqasy barlyq mәsele, salada adamdar tenesuge úmtylsyn. Kópshiligimiz «jana jyldy qalay qarsy alsaq jyldy solay ótkizemiz» degenge senip jýrmiz. Al biz nauryzda - janaru, tenelu, tenesu kýninde bir adamdy quantsang jylyng quanyshty ótedi degenge seneyik. Mysalygha:

1. Qarttar ýiindegi qarttargha baryp, kónilin aulau;
2. Auruhanadaghy aurulardyng kónilin aulau;
3. Jetimderdi ýilendiru, jetimderge kómektesu;
4. Kembaghal, mýgedek, jaghdayy joqtargha kómektesu;
5. Ajyrasqandardy aqylgha shaqyru, dúshpandardy dostastyru; Atannyng da qúnyn kesh degen, Allada keshirimdi sondyqtan bir-birin keshiru. Kók múz erip, jer jibip jatqanda kónilimiz nege jibimesin.

Osy atalghandardy Nauryzda әdetke ainaldyrsaq eki jaq ta riza, kónili toq bolady. Bergen de alghan da. Aynalyp kelgende osy isterimiz arqyly niyetterimiz de janarady. Osylaysha ótken-ketken, jinalyp qalghan kónil kirlerinen arylyp, niyetterin tazartyp otyrghan. Qazaq halqy jetimin tentiretpegen, jesirin jylatpaghan, kedeyin keudeden iytermegen. Sebep, Nauryz merekesi osynday tensizdikterdi rettep, tepe-tendikterdi saqtap túratyn. «Jetim men jesirge búlaq bol, joq-jitikke shyraq bol» dep Nauryz merekesinde tenesuge úmtylghan. Al osy tektes sharalardy dәstýrge ainaldyrsaq Nauryz jalpy halyqtyq merekege ainalady. Áytpese belgili bir bóligi ghana toylaytyn merekeden asa almaymyz. Mereke kópshilikpen mereke. Qysqasy mereke halyqtardy jaqyndastyratyn, dostastyratyn boluy shart. Nauryz merekesin toylamaghandar kýnә jasaghanday sezinetin boluy kerek.

Qanday mereke bolsyn gýlsiz ótpeydi. Gýl degen tabighattyng ghajayyby. Súlulyq pen beybitshilikting belgisi. Sondyqtan bir-birimizge qauashaqtaghy tiri gýl syilap, bir-birimiz ýshin aghash egeyik. Aghash ekkening adamdargha taza aua syilaghanynmen birdey. Tabighatty tazartqanyn, týletkening ózindi tazartyp, týletkenin. Sonda kýnәng da keshiriledi.

Endigi mәsele merekening merziminde. Nauryz merekesin 1 ai, 10 kýn, 1 apta, 3 kýn toylayyq dep jýrgender kóbeyik keledi. Osy kezge deyin toy toylap, merekeleuden kende bolmaghan, odan qaldy uaqyttan әbden útylghan qazaq halqy ýshin endigi uaqytta merekelerdi kóbeyte beruge jәne merzimin úzarta beruge esh bolmaydy. Jahandanu kezindegi uaqyttyng tarylyp kele jatqanyn da eskeruimiz kerek. Sondyqtan kez kelgen merekelerdi mýmkindiginshe jinaqylanghan, eng ýzdik jaqtaryn alyp, sólderin ghana qaldyryp 1 kýn merekeleu jetkilikti. Nauryz merekesinde kórisu degen dәstýr bolghan. Eger de merekeni bir kýnnen asyryp jibersek әr kýni kórisip otyruymyz kerek pe? Sebebi 24 saghat sayyn kýn janaryp otyrghany ýshin biz kýnine bir ret sәlemdesemiz. Yaghny әr kýn sәlemimimizdi janartyp otyramyz. Al kórisu degenimiz jylyna bir ret jyl janarghanda bolady. Egerde merekeni 3 kýn toylasaq 3 kýn kórisip jatqanymyz dúrys bolmas.

Sonymen qatar, ata-babamyz payda bolghaly tabighatpen ýndesip ómir sýrip keledi. Sol zamannan beri tabighattyng qayta tirilu kýnin toylaydy. Sondyqtan búl mereke parsylardyki degen siyaqty kirme pikirler arqyly halyqtyng sanasyn shatastyrudy toqtatu kerek.

Nauryz merekesinde qorshaghan ortamyz taza, tabighatymyz tynysh bolsyn. Jyldyng janaruy jaqsylyqtyng jarshysy, birlikting bastauy bolyp, aqtarylghan aq tilekter ongharylsyn.

«Abay-aqparat»