Býgingi qogham ózara әreket etuding za­manauy tәsilderine múqtaj. Nur Otan Trends pikirtalas klubynyng kezekti basqosuy biylik pen qoghamnyng ózara is-әreketining jana ýlgisin talqylaugha arnaldy. Basqosudyng dәstýrli moderatory «Talap» qoldanbaly zertteu ortalyghynyng diyrektory Rahym Oshaqbaev ortagha «Memlekettik organdar qoghammen baylanys ornatuda qanday mehanizmderdi qoldanady jәne olar tiyimdi me?» degen saual tastady.

Búl saualgha Qoghamdyq damu ministri Darhan Qaletaev, Qazaqstan azamattyq aliyansynyng preziydenti Asylbek Qojah­metov jәne sarapshylar Aydos Sarym, Talghat Qaliyev pen Mihail Dorofeev jauap beruge tyrysty.

Talqylau, әdettegidey, onlayn rejimde ótti, Facebook jelisinen tikeley efirde kórsetildi.

Kezdesudi ashqan «Núr Otan» partiyasy Tóraghasynyng Birinshi orynbasary Mәulen Áshimbaev býginde qoghamda әleumettik, ekonomikalyq, halyqaralyq jaghdaylargha baylanysty týrli mәsele bar, qogham sol ózekti mәselelerge qatysty naqty әri әdil jauapqa múqtaj ekenin atap ótti.

«Bizding býgingi memleket pen qogham arasyndaghy ózara is-әreketti jandandyru mәselesin kóteru ýshin jinaluymyzdyng ózi partiyanyng osy baghyttaghy júmysynyng nәtiyjesi. Múnday dialog bir-birimizdi tyndaumen ghana shektelmey, qoghamdy alandatqan mәselelerdi sheshuding tiyimdi tetikterin qarastyruy tiyis. Qazirgi tanda elimizde ekonomika, sayasat, ruhaniyat jәne әleumettik salany qamtityn keshendi janghyru jóninde naqty kýn tәrtibi bar. Sondyqtan atalghan dialog barysynda Qazaqstandy janghyrtu jәne qordalanyp qalghan mәselelerdi sheshu joldaryn tal­qylauymyz kerek» dedi ol.

Qoghamdyq damu ministri Darhan Qale­taev býgingi tanda elimizde biylik pen qogham arasynda dialog jasaytyn kóp alang qúrylghanyn, búl rette, qoghamdyq kenes­terdi, týrli jiyndar men forumdardyng úiymdastyrylyp jatqanyn tilge tiyek etti. Mәselen, jeltoqsan aiynda Azamattyq forum ótetinin, búl jiyngha Memleket bas­shysynyng qatysuy josparlanyp otyr­ghanyn jetkizdi. «Bizde azamattyq qoghamgha degen eki týrli kózqaras bar, biri – azamattyq qogham biylikke qarsy dep sanau, ekinshisi – azamattyq qogham ýkimettik emes úiymdardan túrady deu. Búl eki tújyrym da dúrys emes. Songhy uaqytta azamattyq qogham kýsheydi. Biraq azamattardyng talap-tilegin qarsylyq bildiru dep qabyldamauymyz kerek, múny azamattardyng zang shenberindegi talaby dep týsingen jón. Al memleket azamattardyng talabyna nazar audaryp, dúrys jauap berui tiyis. Ýkimettik emes úiymdar azamattyq qoghamnyng manyzdy qúramy ekeni dausyz, alayda qazirgi tanda azamattyq qoghamnyng damuyna arnayy diplomy joq adam da yqpal ete alady. Oghan aqparat qúraldary arqyly sóileu shart emes. Onyng pikirin bildiretin alang – әleumettik jeliler bar. Qazaqstanda týrli esep boyynsha 4 mln adam әleumettik jelide otyrady. Olardyng kóbi belsendi. Bәlkim, belgili bir ózekti mәselege baylanysty pikir qaldyrushylardyng sany kóp bolmauy mýmkin. Biraq 4 mln adamnyng әleumettik jelide ózara pikir almasuy qogham ýshin de, biylik ýshin de signal dep aitar edim. Biylik osy kórsetkishti nazargha alyp, soghan say júmys jýrgizui kerek» deydi ministr.

Onyng aituynsha, býgingi kýni 220-dan astam qoghamdyq kenes júmys isteydi. Miy­nistrlik kelesi jyly «Qoghamdyq kenester turaly» zang jobasyn talqylaugha úsynypty. Búl óz kezeginde azamattyq qoghamnyng algha jyljuyna yqpal etedi degen ýmit bar.

«Aymaqtarda mәslihattar túrghanda qoghamdyq kenesterding qajeti bar ma degen saual tuyndaydy. Shynynda, mәslihat­tardyng deaktualdy ekenin kórip otyrmyz. Jas әkimder feysbukte paraqsha ashty. Bir jaqsysy, búl tәjiriybe basqalargha da yqpal etedi. Qazirgi kýni jana әleumettik sharttar payda bolyp jatyr. Sayasy ómirge aralasyp jatqan jastar jana shartty talap etedi. Biz qalasaq ta, qalamasaq ta ol shart jasalady. Al әzirge biylikting qarsylyghyn kórip otyrmyz, olar azamattyq qoghamnyng ózine kiriptar bolghanyn qalaydy, elektrondy ýkimet jobasy sonyng mysaly» deydi sayasattanushy Aydos Sarym.

Qazaqstan azamattyq aliyansynyng preziydenti Asylbek Qojahmetov Azamattyq aliyans degenimiz – ýkimettik emes úiym­dardyng (ÝEÚ) birlestigi degen týsinikting eskirgenin moyyndady.

– Ári-beriden song partiyalar da ÝEÚ sipaty bar qúrylym. Ayyrmashylyghy – ÝEÚ biylik ýshin kýresetin partiya emes, ol bar bolghany tәrtip ýshin júmys isteydi. ÝEÚ kótergen taqyryp qoghamnyng ýni boluy kerek, al biylik sol ýnge qúlaq asuy tiyis. Býgingi memlekettik qyzmetterding kópshiligi azamattyq sektorgha berilui tiyis. Biylik sol qyzmetti ÝEÚ-gha berip, qarjysyn tólesin de, oryndaluyn ózi baqylasyn, – deydi.

Al sarapshy Mihail Dorofeevting pikirinshe, biylik qoghammen baylanysty damytudy kózdese, barynsha ashyq bolsa jetkilikti.

«Biylik ózining qoghamgha ashyq ekenin kórsetkisi kelip, jurnalisterdi press turlargha aparushy edi, endi sol tәsildi blogerlerge qoldanghysy keledi. Búl – eskirgen tehnologiya. Sondyqtan biylik BAQ-tyng ózi turaly jaqsy jazghanyn qalasa, barynsha ashyq boluy tiyis. Keri baylanysty damytsyn» deydi.

Onyng aituynsha, biylikke Feysbukten shoshudyng qajeti joq. Sebebi, búl jeli Qazaqstanda asa yqpaldy deuge kelmeydi. Tirkelushiler jóninen Vkontakte men Instagramnan keyingi ýshinshi orynda túr. Onyng ýstine, «Reyter» agenttigining osy jyly jýrgizgen zertteuine sәikes, damyghan elderde әleumettik jelige qaraghanda BAQ-taghy aqparatqa senim artu 1-2 payyzgha ósken. Yaghni, әleumettik jeli bedeli tómen­dey bastady, sebebi, búl jeli feyk aqpa­rattar salugha qolayly alangha ainaldy.

Sarapshy Sayasat Núrbek kez kelgen mәseleni sheshude bilimdi kóteruding manyzy zor, sifrly tehnologiyalardy mengermeu populizmmen әuestenuge, feyk janalyq­targha qúmarlyqqa alyp keledi dep sanaydy.

«Búl mәselening sheshimin kóp el bilim beruding osal túsyn retteumen tapty. Sondyqtan biz qazir sifrly sauatsyzdyq mәselesin kóteruimiz kerek» deydi.

Pikirtalasta aitylghan әngimening týiini biylikting ashyq júmys isteuine kelip tireldi.

«Núr Otan» partiyasy Tóraghasynyng Birinshi orynbasary Mәulen Áshimbaev barlyq memlekettik organ qyzmetterining ashyq­tyghyn qamtamasyz etetin Open Government Partnership baghdarlamasyn engizuding many­zyna toqtaldy.

– Býginde qanday da bir manyzdy memlekettik baghdarlama men bastamany qabyldar aldynda qoghamnyng talqysyna salu dәstýrge ainaldy. Open Government Partnership ayasynda osy mehanizmderdi jandandyryp, basqa da tetikterdi qarastyru kerek. Qoghamnyng jay talqylap qana qoymay, әleumettik salada tiyimdi úsynystar dayyndaugha belsendi qatysuyn qamtamasyz etuimiz qajet. Al memleket olardy eskerui tiyis. Dialogtyng ekinshi mehanizmi men baghyty – qoghamdyq kenesterding júmysy. Búl jóninde Qoghamdyq damu ministrligining tiyisti zangha ózgerister engizudi qolgha aluy kónil quantady. Búl der kezinde jýzege asyrylghan júmys dep esepteymin. Osy ba­ghytta bәrimiz júmys isteuimiz kerek. Sol zangha taban tiregen tiyimdi qoghamdyq kenes­ter qúruymyz kerek. Ýshinshi baghyt – «Núr Otan» partiyasy. Partiya talqylaular men pikirtalas alany bolugha jәne týrli mәse­lelerdi sheshu joldaryn Ýkimet, memlekettik organdar jәne әkimdikterding aldyna qonggha dayyn. Sondyqtan ózekti mәselelerdi partiya alanynda talqylaudyng bereri mol dep esepteymin, – dedi ol.

Mәulen Áshimbaev partiyanyng atalghan baghyttar boyynsha azamattyq qogham instiy­tuttarymen, sarapshylarmen jәne ýkimettik emes sektormen birlesip júmys isteuge dayyn ekenin jetkizdi. Pikirtalas qorytyndysy boyynsha naqty úsynystar pysyqtalyp, olar Ýki­met, Parlament jәne jergilikti atqa­rushy organdargha joldanatyn boldy.

Darqan QALETAEV:

– Áleumettik jeli – ol fakt, odan qashyp kete al­maysyz, jauyp ta tastay almaysyz, qalasaq ta, qala­ma­saq ta biylik retinde ol institutty (әleu­mettik jelilerdi) qabyldau – minde­timiz, sol prosespen jú­mys isteu kerek. Kelesi aitarym, kýn tәrtibin biylik qúrady, dúrys, biraq ol halyqtyng ta­lap-tilegine jauap bere aluy kerek, aza­mattyq alandy bos sózben al­darqatugha bolmaydy, azamattyq qogham biylikten naqty isterdin, naqty tap­syrmalardyng oryndaluyn talap etedi. Onyng ishinde memlekettik baghdar­lamalardyng oryndaluy da bar. Biylik pen halyq arasyndaghy qarym-qaty­nas­tyng standarty týsinikti boluy kerek.

Aydos SARYM:

– Ákimder men ministrlerding ashyqtyghy turaly aitamyz, al bizde týrli-týrli әkim bar. Konstitusiyada bәrining qúqy birdey. Alayda bizdegi 17 әkimning adamdarmen qarym-qatynasy 17 týrli, 17 týrli mә­deniyet qalyptastyryp otyr. Mysaly, bir әkim kez kel­gen uaqytta halyqpen súh­bat qúrugha dayyn, al endi bir әkim halyqpen jylyna bir ret, onda da úly merekelerde ghana kezdesedi. Bizde barlyq әkim jaqsy bolyp kóringisi keledi. Bir mysal aitayyn, «Aymaqtyq damu baghdarlamasy» bar. Ákimder osy baghdarlamany jýzege asyrmady, sebebi baghdarlamagha sәikes, 20 auyldy jabu kerek, al olar halyqqa jeksúryn bolyp kóringisi kelmeydi. Sóite túra, ol auyldardy sumen, jaryqpen, internetpen de qamtamasyz ete almaydy. Ne bolmasa auyldardyng ne ýshin jabyluy tiyis ekenin halyqqa ashyp ta aita almaydy.

Talghat QALIYEV:

– Azamat­tyq qo­gham mý­she­leri is-әre­keti­men kó­ri­nui kerek, ol ýshin aqsha júm­sau­dy da men­­gerui tiyis. My­saly, ózi qoldaytyn par­tiyanyng mýshesi retinde partiyasyna jarna tóleu, qoghamdyq telearnanyng aksioneri bolu – búl aza­mattyq qoghamnyng kórinisi. Al әleumettik jelide oty­ryp alyp post jariyalau, pikir jazyp attandau aza­mattyq qoghamnyng mysaly bola almaydy.

Sayasat NÚRBEK: – Biz býgingi talqylauda bir nәrseni úmyt qaldyr­dyq, ol – senim mәselesi. Birde-bir bastama senim balansy bolmasa jýzege aspaydy. Mysaly, әleu­met­tik jelide senim arqyly 160 mln layk jinay alady. Ózining is-әreketimen, sózimen senim­di adamnyng obrazyn jasay alsa, ol týbinde bizneske ainalady, sebebi býgingi kýni senim degen absolut kapitalgha ainaldy. Biz qay jerde túraqtap qaldyq desek, bizge senim jetpeydi. Standarttar mәselesine oralar bolsaq, búl da tehnologiyalyq jaghynan jýzege asyp qoyghan. 2010 jyly Barak Obama әkimshiligi «Tilding qarapayymdylyghy turaly» zang shygharghan. Onda memlekettik qyz­metkerlerding halyqpen qalay sóilesetini, qújattardy qalay toltyratyny, hatqa jauap bergende jazylatyn sóz tirkesterine deyin jazylghan.

Dayyndaghan Halima Búqarqyzy

Abai.kz