Qazan – tarihy qala. Qazan – qazaq mәdeniyetinde orny bar shahar. Bir qyzyghy, Tatarstan Respublikasy qazir Resey Federasiyasynyng bir subektisi bolsa da, jolyn tauyp tәuelsiz Qazaqstan Respublikasymen baylanysyn ýzgen emes.

Qazaq eli de sonau HÝIII-HIH ghasyrdan Tatar eline iltipaty artyp, meyirlenip túrady. Múnyng artynda qat-qabat tarih jatyr. Sonday-aq Qazaqstannyng Shyghys jәne Batys ónirlerine tatar diasporasy ornyghyp, mәdeni-aghartu oshaqtaryn damytuy – óz aldyna әngime.

Azattyqtyng alghashqy kýnderinen beri Elbasymyz N.Á.Nazarbaev janaru jolyndaghy Tatarstanmen iygilikti yntymaq ornatudy yntalandyryp otyrdy. Múny sol kezdegi RF preziydenti B.N.Elisin de, keyingi basshysy V.V.Putin de quattady. Al, Tatar elining búrynghy-keyingi preziydentteri M.Shaymiyev pen R.Minnihanov ta Qazaqstan dese, Elbasy dese erekshe shattanyp ketedi. Búl da – qos júrt, qos últ jarastyghynyng shynayy sipaty.

Bizge tatardyng memleket jәne qogham qayratkeri Mintemir aqsaqal da sonday ystyq. Týrki júrtyna degen ol kisining kónili aq, peyili ken.

Býgingi basshy Rustam Minnihanov ta qazaq-tatar últaralyq baylanysynda abyroyly. Osydan birneshe jyl búryn Astanagha arnayy kelip, Beybitshilik jәne kelisim sarayynda ana tilinde tamasha sóz sóilep, bizding shýldirlegen qayratkerlerimizdi úyaltqany әli esimizde.

Býgingi әngime osy halyqaralyq qarym-qatynastaghy memlekettik til jóninde bolghaly túr.

Tayauda Shyghys Qazaqstan oblysy delegasiyasy Qazan qalasyna arnayy baryp, elaralyq birshama uaghdalastyqqa qol jetkizip keldi. Búl resmy sapardyng eng aituly jeri 2015 jyldan beri uәde etilgen Tatarstan astanasyna Q.A.Yasauy kesenesindegi әigili Tayqazan jәdigerligining kóshirmesin ornatu edi.

Bәri dúrys, bәri qisyndy. Biraq bir «әttegen-ayy» Tayqazandy ashu saltanatynda da, basqa da basqosularda ShQO әkimi D.K.Ahmetov bastaghan Qazaqstan delegasiyasynyng memlekettik tilimizde emes, ózge tilde sóilegeni boldy. Al, Tatar basshylary Resey Federasiyasy ishinde otyrsa da, tól tili men tarihyn qúrmettep, tek óz ana tilinde sóiledi.

Bizdiki ne sonda? Tәuelsizdikting «jemisi» me, Tayqazannyng «taghylymy» ma? Osy habardy Qazan qalasyndaghy qazaq diasporasynyng namysty ókilderinen estip, jerge kirip kete jazdadyq.

Mysaly, sol Qazan qalasy men tarihy Semey qalasynyng arasynda da ýzilmegen baylanystar bar. Songhy jyldary Abay ónirine qanshama tatar delegasiyasy kelip, semeylikterding resmy delegasiyasy Edil boyyndaghy tarihy shahargha jol tartty. Sonda «býgingi Semeyding tizginin ústaghan Ermak Sәlimov qay tilde sóiledi?» deysiz ghoy. Áriyne, qazaq tilinde de emes, tatar tilinde de emes – Ermak tilinde sóiledi.

Biz qazir Ermak Bidahmetúlynyng óz tiline, tarihy tanymyna әbden «kóndiktik». Tipti «qúdaydyng basqa salghany» deytin de boldyq. Al Abay, Shәkәrim, Múhtar syndy danalar tughan ónirding jәne óngen qalanyng iydeologiyasyn kim basqaryp otyr?.. Dúrys aitasyz, bir auyz qazaqsha bilmeytin Nadejda Vasilievna Sharova basqarady. Osy kisi (namysyna tiymeyik, ol da bireuding perzenti, bireuding anasy ghoy), mәselen, tatar delegasiyasymen qay tilde kelissóz jýrgizedi dep oilaysyz?..

Qayran, Semey, búl sening baghynnyng tayghany ma, talayyna qoyylghan qatang syn ba?

Resey Federasiyasyna kiretin Tatarstannyng bas qalasynan bastap, qarapayym shaghyn kentterine deyin basshysy da, qosshysy da tatar tilinde sóileydi. Qonaghyn «esensiz be?» dep qarsy alyp, «qosh bolynyz!» dep shygharyp salady.

«Bizding әkim-qaralardyng әlgidey tatarshagha oryssha jauap bergenin kórgende, jer shúqyp qaldyq» dep telefon shaldy Qazandaghy qazaqtar.

Siz búghan ne deysiz?..

Ashat Seyitqazyúly, Qayyrjan Múhtarhan, «Abay armany» jastar birlestigining mýsheleri

Abai.kz