قازان – تاريحي قالا. قازان – قازاق مادەنيەتىندە ورنى بار شاھار. ءبىر قىزىعى، تاتارستان رەسپۋبليكاسى قازىر رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ءبىر سۋبەكتىسى بولسا دا، جولىن تاۋىپ تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىمەن بايلانىسىن ۇزگەن ەمەس.

قازاق ەلى دە سوناۋ ءحۇىىى-ءحىح عاسىردان تاتار ەلىنە ءىلتيپاتى ارتىپ، مەيىرلەنىپ تۇرادى. مۇنىڭ ارتىندا قات-قابات تاريح جاتىر. سونداي-اق قازاقستاننىڭ شىعىس جانە باتىس وڭىرلەرىنە تاتار دياسپوراسى ورنىعىپ، مادەني-اعارتۋ وشاقتارىن دامىتۋى – ءوز الدىنا اڭگىمە.

ازاتتىقتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن بەرى ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆ جاڭارۋ جولىنداعى تاتارستانمەن يگىلىكتى ىنتىماق ورناتۋدى ىنتالاندىرىپ وتىردى. مۇنى سول كەزدەگى رف پرەزيدەنتى ب.ن.ەلتسين دە، كەيىنگى باسشىسى ۆ.ۆ.پۋتين دە قۋاتتادى. ال، تاتار ەلىنىڭ بۇرىنعى-كەيىنگى پرەزيدەنتتەرى م.شايميەۆ پەن ر.ميننيحانوۆ تا قازاقستان دەسە، ەلباسى دەسە ەرەكشە شاتتانىپ كەتەدى. بۇل دا – قوس جۇرت، قوس ۇلت جاراستىعىنىڭ شىنايى سيپاتى.

بىزگە تاتاردىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى مينتەمير اقساقال دا سونداي ىستىق. تۇركى جۇرتىنا دەگەن ول كىسىنىڭ كوڭىلى اق، پەيىلى كەڭ.

بۇگىنگى باسشى رۋستام ميننيحانوۆ تا قازاق-تاتار ۇلتارالىق بايلانىسىندا ابىرويلى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن استاناعا ارنايى كەلىپ، بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا انا تىلىندە تاماشا ءسوز سويلەپ، ءبىزدىڭ شۇلدىرلەگەن قايراتكەرلەرىمىزدى ۇيالتقانى ءالى ەسىمىزدە.

بۇگىنگى اڭگىمە وسى حالىقارالىق قارىم-قاتىناستاعى مەملەكەتتىك ءتىل جونىندە بولعالى تۇر.

تاياۋدا شىعىس قازاقستان وبلىسى دەلەگاتسياسى قازان قالاسىنا ارنايى بارىپ، ەلارالىق ءبىرشاما ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىپ كەلدى. بۇل رەسمي ساپاردىڭ ەڭ ايتۋلى جەرى 2015 جىلدان بەرى ۋادە ەتىلگەن تاتارستان استاناسىنا ق.ا.ياساۋي كەسەنەسىندەگى ايگىلى تايقازان جادىگەرلىگىنىڭ كوشىرمەسىن ورناتۋ ەدى.

ءبارى دۇرىس، ءبارى قيسىندى. بىراق ءبىر «اتتەگەن-ايى» تايقازاندى اشۋ سالتاناتىندا دا، باسقا دا باسقوسۋلاردا شقو اكىمى د.ك.احمەتوۆ باستاعان قازاقستان دەلەگاتسياسىنىڭ مەملەكەتتىك تىلىمىزدە ەمەس، وزگە تىلدە سويلەگەنى بولدى. ال، تاتار باسشىلارى رەسەي فەدەراتسياسى ىشىندە وتىرسا دا، ءتول ءتىلى مەن تاريحىن قۇرمەتتەپ، تەك ءوز انا تىلىندە سويلەدى.

بىزدىكى نە سوندا؟ تاۋەلسىزدىكتىڭ «جەمىسى» مە، تايقازاننىڭ «تاعىلىمى» ما؟ وسى حاباردى قازان قالاسىنداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ نامىستى وكىلدەرىنەن ەستىپ، جەرگە كىرىپ كەتە جازدادىق.

مىسالى، سول قازان قالاسى مەن تاريحي سەمەي قالاسىنىڭ اراسىندا دا ۇزىلمەگەن بايلانىستار بار. سوڭعى جىلدارى اباي وڭىرىنە قانشاما تاتار دەلەگاتسياسى كەلىپ، سەمەيلىكتەردىڭ رەسمي دەلەگاتسياسى ەدىل بويىنداعى تاريحي شاھارعا جول تارتتى. سوندا «بۇگىنگى سەمەيدىڭ تىزگىنىن ۇستاعان ەرماك ءسالىموۆ قاي تىلدە سويلەدى؟» دەيسىز عوي. ارينە، قازاق تىلىندە دە ەمەس، تاتار تىلىندە دە ەمەس – ەرماك تىلىندە سويلەدى.

ءبىز قازىر ەرماك بيداحمەتۇلىنىڭ ءوز تىلىنە، تاريحي تانىمىنا ابدەن «كوندىكتىك». ءتىپتى «قۇدايدىڭ باسقا سالعانى» دەيتىن دە بولدىق. ال اباي، شاكارىم، مۇحتار سىندى دانالار تۋعان ءوڭىردىڭ جانە ونگەن قالانىڭ يدەولوگياسىن كىم باسقارىپ وتىر؟.. دۇرىس ايتاسىز، ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيتىن نادەجدا ۆاسيلەۆنا شاروۆا باسقارادى. وسى كىسى (نامىسىنا تيمەيىك، ول دا بىرەۋدىڭ پەرزەنتى، بىرەۋدىڭ اناسى عوي), ماسەلەن، تاتار دەلەگاتسياسىمەن قاي تىلدە كەلىسسوز جۇرگىزەدى دەپ ويلايسىز؟..

قايران، سەمەي، بۇل سەنىڭ باعىڭنىڭ تايعانى ما، تالايىڭا قويىلعان قاتاڭ سىن با؟

رەسەي فەدەراتسياسىنا كىرەتىن تاتارستاننىڭ باس قالاسىنان باستاپ، قاراپايىم شاعىن كەنتتەرىنە دەيىن باسشىسى دا، قوسشىسى دا تاتار تىلىندە سويلەيدى. قوناعىن «ەسەنسىز بە؟» دەپ قارسى الىپ، «قوش بولىڭىز!» دەپ شىعارىپ سالادى.

«ءبىزدىڭ اكىم-قارالاردىڭ الگىدەي تاتارشاعا ورىسشا جاۋاپ بەرگەنىن كورگەندە، جەر شۇقىپ قالدىق» دەپ تەلەفون شالدى قازانداعى قازاقتار.

ءسىز بۇعان نە دەيسىز؟..

اسحات سەيىتقازىۇلى، قايىرجان مۇحتارحان، «اباي ارمانى» جاستار بىرلەستىگىنىڭ مۇشەلەرى

Abai.kz