Tobyl ózeninen tabylghan qúiryghy jylan, basy baqa tәrizdes belgisiz jәndik. Qostanay oblysy, mamyr, 2009 jyl
Tobyl ózenining lastanuy turaly keyingi jyldary qostanaylyq ekologtar san mәrte dabyl qaqqan bolatyn. Tayauda ózennen qúiryghy jylan, basy baqanykine úqsaytyn jәndik tabyldy. Múnday jәndik adamdy shaghyp alyp, júrt endi ózenge týsuden qorqa bastady.
Mobilidi telefonnyng kamerasymen týsirilgen myna surette búghan deyin ózende kezdespegen jәndik beynelengen. Ógizbalyqqa azdap úqsaytyn jәndikting qúiryghy jylan, basy baqa tәrizdes. Onyng sugha týsushilerdi tistep aluy da mýmkin degen derek bar.
Azattyq tilshisine habarlasqan Anatoliy Ivanov joldastarymen sugha týsip jýrgende baltyryn әldebir su asty jәndigi shaghyp alghanyn aitady. Alayda, osy jәndikti búdan keyin eshkim de kórmegen. Jergilikti halyq, eger Tobyldyng suy osylay lastana berse, adamdy shaghatyn jәndikter qaptap, júrt aurugha shaldygha ma dep te qauiptenedi.
Búryn-sondy Tobyl ózeninde kezdespegen týri qorqynyshty jәndikting payda boluyn jergilikti halyq ózen arnasyn tazalau júmystarynyng ara-túra ghana jýrgiziletinimen baylanystyrady. Onyng ózi kóbinese mektep oqushylaryna jәne sudent jastargha tapsyrylady.
«Ghylymy bilim beru ortalyghy” qoghamdyq birlestigining diyrektory, ekolog-ghalym Ludmila Muzychkonyng sózine qaraghanda, Ahmet Baytúrsynov atyndaghy Qostanay memlekettik uniyversiyteti studentteri jaz ailarynda jyl sayyn Tobyl ózenining Qostanay qalasynyng irgesinen ótetin ýlken kópir men shaghyn kópir aralyghyndaghy arnasynan birneshe mashina qoqys jinaydy.
Jastar ekologtar jariyalaghan “Taza su” aksiyasyna belsene qatysady. Qostanay avtomobili joldary kolledji janynan qúrylghan birlestik jaqynda oqushylardy su astynda kiyetin arnayy kiyimmen júmys isteuge jattyqtyrdy. Jattyghu kezinde ózen týbinde jatqan qoqystardy tazalau júmystary atqaryldy.
Soghan qaramastan jaghasynda jaghajaylar, kottedjder, basqa da qora-qopsy ornalasqan ózen suy jyl ótken sayyn lastanyp barady.
Tobyl-Torghay su basseyni inspeksiyasynyng bastyghy Gýlshat Ospanbekova ózendi lastanudan saqtaudyng eng tiyimdi joly onyng jaghasyn jekemenshikke beru dep esepteydi. Onyng pikirinshe, jekemenshik kәsipkerler ózine qarasty jaghalaugha tolyq jauap beredi jәne sudyng lastanuyna tosqauyl qoyady.
Alayda, ózen jaghasynda salynghan tolyp jatqan dәmhanalar men meyramhanalar, basqa da demalys oryndaryna kelushiler ózenning lastanuyna birden bir sebepker deushiler de az emes. Biylghy jyly Qazaqstan respublikasy parlamentinde osyghan baylanysty respublika aumaghynda júmys istep túrghan ekologiyalyq zangha ózgerister engizu turaly úsynystar týsken. Onda su jaghasyna kez kelgen nysandy salugha mýlde tyiym salu turaly bap bar.
Tobyl-Torghay ekologiya departamenti memlekettik mekemesi Qostanay filialynyng memlekettik ekologiya bólimining bastyghy Múhamedjan Jetpisbaev Tobyl ózenine týsken las zattardyng ótken jylmen salystyrghanda 35 myng tonnagha deyin azayghanyn әngimelep berdi.
Alayda memlekettik kommunaldyq kәsiporyndardyng balansynda túrghan tazartqysh qondyrghylarynyng biraz bóligi isten shyqqan, paydalanugha mýlde jaramaydy, kópshiligi kýrdeli jóndeudi jәne qayta janghyrtudy qajet etedi. Al kemshilikterdi jóndeuge qarjy tapshylyghy qolbaylau bolyp otyr.
«Býgingi kýn talabyna say tazalyq qondyrghylarynyng azdyghy, Qostanay jәne Jitiqara qalalarynda jauyn suy kanalizasiyasynyng joqtyghy sudyng sapasyna keri әser etip otyr”, - deydi ol.
“Qazaqstanaluminiy” aksionerlik qoghamy filialynyng kenishterden shygharghan suy, ”Qostanaysu” jәne “Jitiqara kommunenergo” kәsiporyndarynyng sýzgiden (filitrden) ótkizu stansalarynyng shayyndy sulary, sonymen birge Jogharghy Tobyl balyq pitomniygining qaldyghy Tobylgha qúiylyp jatyr.
Osy Tobyl jaghasynda kóp jyldan beri túryp kele jatqan Jandos Jýsipov: “jerimizding tóbe qúiqasy sypyrylyp, jayylymgha jamany ghana qaldy, suymyzdyng balyghy men baqasy tausylyp, tabany ghana qaldy, jaghalaudyng jekeni men boryghy tausylyp, maskýnemderding bos qalbyry men araghy ghana qaldy. Sondyqtan su týbinen әldebir qúbyjyq shyghyp jatsa da tang qalugha bolmaydy”, - deydi.
Biraq, balyq inspeksiyasy mamandary múnyng bәrin jay laqap, ózen suyna sugha týsuge de, balyq aulaugha da bolady dep esepteydi. Al ózen boyyndaghy “Taza su” aksiyasy әli de jalghasuda.

Aqyl QOJAÚLY, 12 mausym 2009 jyl
«Azattyq» radiosy