توبىل وزەنىنەن تابىلعان قۇيرىعى جىلان، باسى باقا تارىزدەس بەلگىسىز جاندىك. قوستاناي وبلىسى، مامىر، 2009 جىل
توبىل وزەنىنىڭ لاستانۋى تۋرالى كەيىنگى جىلدارى قوستانايلىق ەكولوگتار سان مارتە دابىل قاققان بولاتىن. تاياۋدا وزەننەن قۇيرىعى جىلان، باسى باقانىكىنە ۇقسايتىن جاندىك تابىلدى. مۇنداي جاندىك ادامدى شاعىپ الىپ، جۇرت ەندى وزەنگە تۇسۋدەن قورقا باستادى.
ءموبيلدى تەلەفوننىڭ كامەراسىمەن تۇسىرىلگەن مىنا سۋرەتتە بۇعان دەيىن وزەندە كەزدەسپەگەن جاندىك بەينەلەنگەن. وگىزبالىققا ازداپ ۇقسايتىن جاندىكتىڭ قۇيرىعى جىلان، باسى باقا تارىزدەس. ونىڭ سۋعا تۇسۋشىلەردى تىستەپ الۋى دا مۇمكىن دەگەن دەرەك بار.
ازاتتىق تىلشىسىنە حابارلاسقان اناتولي يۆانوۆ جولداستارىمەن سۋعا ءتۇسىپ جۇرگەندە بالتىرىن الدەبىر سۋ استى جاندىگى شاعىپ العانىن ايتادى. الايدا، وسى جاندىكتى بۇدان كەيىن ەشكىم دە كورمەگەن. جەرگىلىكتى حالىق، ەگەر توبىلدىڭ سۋى وسىلاي لاستانا بەرسە، ادامدى شاعاتىن جاندىكتەر قاپتاپ، جۇرت اۋرۋعا شالدىعا ما دەپ تە قاۋىپتەنەدى.
بۇرىن-سوڭدى توبىل وزەنىندە كەزدەسپەگەن ءتۇرى قورقىنىشتى جاندىكتىڭ پايدا بولۋىن جەرگىلىكتى حالىق وزەن ارناسىن تازالاۋ جۇمىستارىنىڭ ارا-تۇرا عانا جۇرگىزىلەتىنىمەن بايلانىستىرادى. ونىڭ ءوزى كوبىنەسە مەكتەپ وقۋشىلارىنا جانە سۋدەنت جاستارعا تاپسىرىلادى.
«عىلىمي ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى” قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى، ەكولوگ-عالىم ليۋدميلا مۋزىچكونىڭ سوزىنە قاراعاندا، احمەت بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قوستاناي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى ستۋدەنتتەرى جاز ايلارىندا جىل سايىن توبىل وزەنىنىڭ قوستاناي قالاسىنىڭ ىرگەسىنەن وتەتىن ۇلكەن كوپىر مەن شاعىن كوپىر ارالىعىنداعى ارناسىنان بىرنەشە ماشينا قوقىس جينايدى.
جاستار ەكولوگتار جاريالاعان “تازا سۋ” اكتسياسىنا بەلسەنە قاتىسادى. قوستاناي اۆتوموبيل جولدارى كوللەدجى جانىنان قۇرىلعان بىرلەستىك جاقىندا وقۋشىلاردى سۋ استىندا كيەتىن ارنايى كيىممەن جۇمىس ىستەۋگە جاتتىقتىردى. جاتتىعۋ كەزىندە وزەن تۇبىندە جاتقان قوقىستاردى تازالاۋ جۇمىستارى اتقارىلدى.
سوعان قاراماستان جاعاسىندا جاعاجايلار، كوتتەدجدەر، باسقا دا قورا-قوپسى ورنالاسقان وزەن سۋى جىل وتكەن سايىن لاستانىپ بارادى.
توبىل-تورعاي سۋ باسسەينى ينسپەكتسياسىنىڭ باستىعى گۇلشات وسپانبەكوۆا وزەندى لاستانۋدان ساقتاۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى ونىڭ جاعاسىن جەكەمەنشىككە بەرۋ دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ پىكىرىنشە، جەكەمەنشىك كاسىپكەرلەر وزىنە قاراستى جاعالاۋعا تولىق جاۋاپ بەرەدى جانە سۋدىڭ لاستانۋىنا توسقاۋىل قويادى.
الايدا، وزەن جاعاسىندا سالىنعان تولىپ جاتقان ءدامحانالار مەن مەيرامحانالار، باسقا دا دەمالىس ورىندارىنا كەلۋشىلەر وزەننىڭ لاستانۋىنا بىردەن ءبىر سەبەپكەر دەۋشىلەر دە از ەمەس. بيىلعى جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىندە وسىعان بايلانىستى رەسپۋبليكا اۋماعىندا جۇمىس ىستەپ تۇرعان ەكولوگيالىق زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىستار تۇسكەن. وندا سۋ جاعاسىنا كەز كەلگەن نىساندى سالۋعا مۇلدە تىيىم سالۋ تۋرالى باپ بار.
توبىل-تورعاي ەكولوگيا دەپارتامەنتى مەملەكەتتىك مەكەمەسى قوستاناي فيليالىنىڭ مەملەكەتتىك ەكولوگيا ءبولىمىنىڭ باستىعى مۇحامەدجان جەتپىسباەۆ توبىل وزەنىنە تۇسكەن لاس زاتتاردىڭ وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 35 مىڭ تونناعا دەيىن ازايعانىن اڭگىمەلەپ بەردى.
الايدا مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورىنداردىڭ بالانسىندا تۇرعان تازارتقىش قوڭدىرعىلارىنىڭ ءبىراز بولىگى ىستەن شىققان، پايدالانۋعا مۇلدە جارامايدى، كوپشىلىگى كۇردەلى جوندەۋدى جانە قايتا جاڭعىرتۋدى قاجەت ەتەدى. ال كەمشىلىكتەردى جوندەۋگە قارجى تاپشىلىعى قولبايلاۋ بولىپ وتىر.
«بۇگىنگى كۇن تالابىنا ساي تازالىق قوڭدىرعىلارىنىڭ ازدىعى، قوستاناي جانە جىتىقارا قالالارىندا جاۋىن سۋى كاناليزاتسياسىنىڭ جوقتىعى سۋدىڭ ساپاسىنا كەرى اسەر ەتىپ وتىر”، - دەيدى ول.
“قازاقستاناليۋميني” اكتسيونەرلىك قوعامى فيليالىنىڭ كەنىشتەردەن شىعارعان سۋى، ”قوستانايسۋ” جانە “جىتىقارا كوممۋنەنەرگو” كاسىپورىندارىنىڭ سۇزگىدەن (فيلتردەن) وتكىزۋ ستانسالارىنىڭ شايىندى سۋلارى، سونىمەن بىرگە جوعارعى توبىل بالىق پيتومنيگىنىڭ قالدىعى توبىلعا قۇيىلىپ جاتىر.
وسى توبىل جاعاسىندا كوپ جىلدان بەرى تۇرىپ كەلە جاتقان جاندوس ءجۇسىپوۆ: “جەرىمىزدىڭ توبە قۇيقاسى سىپىرىلىپ، جايىلىمعا جامانى عانا قالدى، سۋىمىزدىڭ بالىعى مەن باقاسى تاۋسىلىپ، تابانى عانا قالدى، جاعالاۋدىڭ جەكەنى مەن بورىعى تاۋسىلىپ، ماسكۇنەمدەردىڭ بوس قالبىرى مەن اراعى عانا قالدى. سوندىقتان سۋ تۇبىنەن الدەبىر قۇبىجىق شىعىپ جاتسا دا تاڭ قالۋعا بولمايدى”، - دەيدى.
بىراق، بالىق ينسپەكتسياسى ماماندارى مۇنىڭ ءبارىن جاي لاقاپ، وزەن سۋىنا سۋعا تۇسۋگە دە، بالىق اۋلاۋعا دا بولادى دەپ ەسەپتەيدى. ال وزەن بويىنداعى “تازا سۋ” اكتسياسى ءالى دە جالعاسۋدا.

اقىل قوجاۇلى، 12 ماۋسىم 2009 جىل
«ازاتتىق» راديوسى