Ótkende Preziydent stiypendiyasynyng biylghy iyegerlerining úzyn-sonar tizimi belgili boldy. Aqordanyng baspasóz qyzmeti әlgi әtigór tizimdi jariyalady. Ony «Abai.kz» aqparattyq portalynda da bólistik, biz. Oqyrman biylghy stiypendianttardyng kim ekenin bilsin dedik. Bir qyzyghy búl tizimge tamsana qarap, tang qalghan eshkim bolmady. Sosyn biz stiypendianttardyng «spisogyn» qayta bir sholyp shyghudy jón kórdik. Biylghy tizimge kimder kirdi? Olardyng jas kategoriyasy qanday? Sala boyynsha qansha adam? Olar osy bir stependiyagha múqtaj ba? San-saualgha jauap izdegenning aiyby joq. Kórelik...

Resmy atauy – Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti – Elbasynyng mәdeniyet salasyndaghy memlekettik stiypendiyasy. Ony taghayyndau turaly Ókimdi bekitinen Preziydentting ózi. Ótkende tizim jariya bolghanymen, syilyqtyng ózi Jeltoqsanda, Tәuelsizdik kýni qarsanynda tabystalady.

Preziydent stiypendiyasy jyl sayyn beriledi. Biyl da sol bir salttan janylghan joq. Ataqtaryn atan týie kótere almaytyn ylghy qayratkerlerding úzyn-sonar tizimi bekitildi. Biyl әdebiyet pen mәdeniyet salasy boyynsha baqanday 75 adam әlgi әidik tizimge engen eken.

Endi osy jetpis besti jeke-jeke jazayyq. Ádebiyetting auylynan 31 adam tizimdelipti. Búl joly biz Preziydent stiypendianttarynyng ataq-abyroy, shen-shekpenin tizip jazyp jatpadyq. Jas ýlkendigine qaray sapqa túrghyzyp kóriniz... Minekey:

Ábdijәmil Núrpeyisov – 94 jasta

Sheriazdan Eleukenov – 89 jasta

Mekemtas Myrzahmetúly – 88 jasta

Mynbay Rәsh – 88 jasta

Ábilfayyz Ydyrysov – 88 jasta

Uahap Qydyrhanúly – 86 jasta

Ákim Tarazy – 85 jasta

Marfugha Aytqojina – 82 jasta

Qabdesh Júmadilov – 82 jasta

Oljas Sýleymenov – 82 jasta

Ánes Saray – 81 jasta

Myrzatay Joldasbekov – 81 jasta

Ahmet Áshirov – 80 jasta

Seyfolla Ospan – 80 jasta

Qoyshyghara Salgharaúly – 79 jasta

Sәbit Dosanov – 78 jasta

Kәdirbek Segizbay – 77 jasta

Tólen Ábdikúly – 76 jasta

Qajyghaly Múhanbetqaliyúly – 76 jasta

Rәpilbek Niyazbek – 75 jasta

Tatiyana Frolovskaya – 75 jasta

Jәrken Bódeshúly – 74 jasta

Aleksandr Garkaves – 71 jasta

Iranbek Orazbaev – 71 jasta

Kýlәsh Ahmetova – 72 jasta

Serik Aqsúnqar – 68 jasta

Núrtas Isabaev – 64 jasta

Tolymbek Álimbekúly – 64 jasta

Tortay Sәduaqas – 64 jasta

Didar Qosylbekov – 49 jasta

Bekzat Smadiyar – 26 jasta.

Endi Preziydent stiypendiyasyn alghan óner adamdarynyng ón-týrine qaranyz:

Aysha Abdulina – 102 jasta

Kýlәsh Saqiyeva – 98 jasta

iyriy Pomeransev – 95 jasta

Ariy Shkolinyy – 92 jasta

Tamara Qosybaeva – 90 jasta

Biybigýl Tólegenova – 89 jasta

Shot-Aman Uәlihan – 86 jasta

Sәbit Orazbaev – 82 jasta

Nýketay Myshbaeva – 82 jasta

Gýliver Raziyeva – 82 jasta

Beken Imhanova – 82 jasta

Asanәli Áshimov – 81 jasta

Núrghaly Nýsipjanov – 81 jasta

yriy Klushkin – 81 jasta

Torghyn Tasybekova – 80 jasta

Bolat Aihanov – 80 jasta

Chapay Zúlhash – 80 jasta

Roza Áshirbekova – 80 jasta

Qabyken Kamaliyev – 79 jasta

Eskendir Hasanghaliyev – 78 jasta

Ámir-Temir Husein – 78 jasta

Esmúqan Obaev – 77 jasta

Bayan Imasheva – 77 jasta

Sara Tynyshtyghúlova – 76 jasta

Jandarbek Mәlibekúly – 76 jasta

Bazarghaly Jamanbaev – 76 jasta

Kenes Dýisekeev – 72 jasta

Zarema Qasteeva – 71 jasta

Raushan Bayseyitova – 71 jasta

Shayza Ahmetova – 70 jasta

Meruert Ótekeshova – 67 jasta

Dәuren Qasteev – 39 jasta

Anvara Sadyqovoa – 36 jasta

Mukarram Abubahriyeva – 35 jasta

Samal Eslyamova – 34 jasta

Oksana Davydenko – 34 jasta

Saida Qalyqova – 33 jasta

Erkebúlan Dayyrov – 32 jasta

Anara Ábjanova – 32 jasta

Serik Núrmoldaev – 31 jasta

Qanat Omarov – 30 jasta

Roman Jukov – 30 jasta

Ayan Ótepbergen – 26 jasta

Baqtiyar Adamjan – 26 jasta

Mәdeniyet boyynsha Preziydent stependiasy 44 adamgha berilgen. 30 jasqa deyin – 2 adam, 30-40 jas aralyghynda – 11 adam, 40-50 jas aralyghynda eshkim joq, 50-60 jas aralyghynda da eshkim joq, 60-70 jas aralyghynda –  1 adam, 70-79 jas aralyghynda –  12 adam, 80-90 jas aralyghynda –  13 adam, 90-100 jas aralyghynda –  4 adam, 100 jastan asqan – 1 adam bar eken.

Preziydentting mәdeniyet salasy boyynsha beretin jyl sayynghy stiypendiyasyn alatyndardyng ishinde mәdeniyet salasy boyynsha 13 adam 40 jasqa deyingiler kategoriyasyna kirgen. Salystyrmaly týrde aitsaq, әdebiyet boyynsha búl kategoriyada 1 ghana adam bar.

Barlyghynyng ómir jolyna sholu jasamasaq ta, mәdeniyet salasy boyynsha tizimdi bastap túrghan Aysha Abdulina jóninde az-kem aitayyq.

Ataghy darday apa biyl 102 jasta. Qazaq KSR enbek sinirgen әrtisi ataghyn 1942 jyly, Qazaq KSR halyq әrtisi ataghyn 1958 jyly alghan. KSRO-nyng birneshe nagradasyn, Tәuelsiz Qazaqstannyng birneshe memlekettik syilyghyn alghan. Parasat Ordenin 2007 jyly keudesine taqqan.

Abdulinanyng izin basyp kele jatqan  98 jastaghy Kýlәsh Saqiyeva, 95 jastaghy Yuriy Pomeransevter, Sәbit Orazbaev pen Asanәli Áshimovter, Nýketay Myshbaeva men Torghyn Tasybekovalar, Eskendir Hasanghaliyev pen Núrghaly Nýsipjanovtar, Shot-Aman Uәlihanov pen Jandarbek Mәlibekovter bar búl tizimde. Kórdiniz be, ataqtarynan at ýrketin bir-bir mastadonttar.

Ádebiyet boyynsha әlgi tizimdegilerdi jogharyda kórdinizder. Preziydent stependiasy 31 adamgha berilgen.

30 jasqa deyin – 1 adam,

30-40 jas aralyghynda – 0,

40-50 jas aralyghynda – 1 adam,

50-60 jas aralyghynda – 0,

60-70 jas aralyghynda – 4 adam,

70-79 jas aralyghynda – 11 adam,

80-90 jas aralyghynda – 13 adam,

90-100 jas aralyghynda – 1 adam.

Búl tizimdi 94 jastaghy abyz aqsaqal Ábdijәmil Núrpeyisov bastap túr. Aytpaqshy, qarashanyng 16-kýni Ábdijәmil ata Preziydentting qabyldauynda bolghan edi. Aqordanyng baspasózi ol kezdesude «otandyq әdebiyetti odan әri damytudyng perspektivalaryn talqylady» dep jazdy.

Preziydentting stiypendiyasyn alghan dәulerding dәu tiziminde 89 jastaghy Sheriazdan Eleukenov, 88 jastaghy Mekemtas Myrzahmetov pen Mynbay Rәsh, Ábilfayyz Ydyrysov,  82 jastaghy Marfugha apa Aytqojina men Qabdesh Júmadilov, Oljas Sýleymenov, olardyng ókshesin basyp 81 jastaghy Myrzatay Joldasbekov pen Ánes Saraylar, 70-ti ortalap qalghan Jәrken Bódeshúly, Rafaeli Niyazbek,  Tólen Ábdik aqsaqaldar men 78 jastaghy Sәbit Dosanovtar da bar.

Endi myna qyzyqqa qaranyz, әlgi әidik tizimge engenderding ishinde jasy otyzgha tolmaghan jalghyz adam bar, ol – aqyn Bekzat Smadiyar ghana. Tipti, 49 jasqa deyingi sanattan eshkim búl tizimge enbegen eken.  49 jastaghy jazushy Didar Amantay (Qosylbekov) qosyldy demeseniz, 60 jasqa deyingi kategoriyada basqa eshkim joq.  Ári qaray tizimdi 64 jastaghy aqyn, zertteushi Tortay Sәduaqasov bastaydy.

Qúday ondaghanda jas aqyn Bekzat Smadiyar men jazushy Didar Amantay әlgi tizimge enipti. Áytpegende, búl tizimdi ózgeler kórse, qazaq әdebiyetinde 60-qa deyingi qalamger joq eken dep oilar edi, sózsiz.

Tizimdi kim týzip shyqqan? Qazaq әdebiyetining 60 jasqa deyingi eki birdey buyny nege búl tizimde joq?

Jә, biz endi songhy 3 jyldaghy tizimge sholu jasayyqshy. Ádebiyet salasy boyynsha stiypendianttar kimder?

2017 jyly әdebiyet boyynsha Preziydent stiypendiyasyn alghandar:

Marfugha Aytqojina, Kýlәsh Ahmetova, Tólen Ábdik, Ákim Tarazi, Jәrken Bódesh, Sәbit Dosanov, Sheriyazdan Eleukenov, Myrzatay Joldasbekov, Núrtas Isabaev, Uaqat Qydyrhanúly, Mekemtas Myrzahmetov, Rafaeli Niyazbek, Ábdijәmil Núrpeyisov, Seyfolla Ospan, Mynbay Rәsh, Qoyshyghara Sarghalaúly, Ánes Saray, Oljas Sýleymenov, Ábilfayyz Ydyrysov.

Jalpy byltyr 30 qalamger stiypendiant atanghan.  Ol tizimde 1954 jyly tughan aqyn Núrtas Isabaev, 1967 jyly tughan jazushy Duman Ramazan, 2004 jyly tughan jas aqyn Jambyl Dýisen bar demeseniz, ylghy 70 jastan asqan aqsaqaldar.

2016 jyly әdebiyet boyynsha Preziydent stiypendiyasyn alghandar:

Marfugha Aytqojina, Tólen Ábdik, Ákim Tarazi, Sheriyazdan Eleukeno Myrzatay Joldasbekov, Mekemtas Myrzahmetov, Ábdijәmil Núrpeyisov, Seyfolla Ospan, Mynbay Rәsh, Qoyshyghara Sarghalaúly, Ánes Saray, Oljas Sýleymenov, Uaqat Qydyrhanúly, Núrtas Isabaev.

2016 jyly Preziydent stiypendiyasy әdebiyet boyynsha 27 adamgha búiyrghan.

Biz búl joly Preziydent stiypendiyasyn qatarynan 3 jyl alghan qalamgerlerdi tizimdep shyqtyq. Tizimdep otyryp oy týidik. Alghan ataq-shenderi bir basynan artylyp-jyghylatyn aqsaqaldar osy bir azynaulaq qarjygha sonshalyq zәru me?

Mysaly, Myrzatay Joldasbekovti alayyq... Bir basynda bes orden bar. Medalideri taghy bar. Astana qalasynyng Qúrmetti azamaty degen ataghy jәne bar.

Marfugha Aytqojina she? Ol kisi de ataq-danqqa kedey emes. KSRO-nyng Qúrmet belgisin alghan, Bolgariyanyng «Dostyq» medaliimen marapattalghan, Qazaqstannyng «Parasat» ordenin taqqan. Memlekettik syilyqtyng 2002 jylghy iyegeri.  Preziydent stiypendiyasyn jyl sayyn taghy alady.  Medalideri taghy bar.  Abay atyndaghy QÚPU-dyng «qúrmetti proofessory», «Enbek ardageri» degen ataghyn jәne esepke alynyz. 2009 jyly «Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri» ataghyn jәne alghan.

Ábdijәmil ata Núrpeyisovting shen-shekpenin, ataq-dәrejesin tizbelep jatudyng ózi әbestik bolar.

Sol sekildi Oljas Sýleymenov te, Ákim Tarazy de, Mynbay Rәsh te tiri anyzgha ainalghan adamdar.

Biz búl azamattar Preziydenttik stependiyagha layyqsyz deuden aulaqpyz. Ábden layyq. Alsyn da. Aqsaqaldardy kózi tirisinde qadirlep, qúrmetteu әrqaysymyzdyng paryzymyz. Dese de Preziydent stiypendianttarynyng jyl sayynghy úzyn-sonar tizimine jas buyn men orta buynnyng ókilderi enbeytini kóbimizdi oilandyrady.

Endi soghan toqtalayyqshy. Aqordanyng resmy saytynda byltyrghy jylghy stiypendianttardy marapattau turaly maqala jariyalanghan. Onda: «Stiypendiyalar jyl sayyn Qazaqstan Respublikasynyng qúrmetti ataqtary men memlekettik marapattaryna ie bolghan shygharmashylyq ókilderi men mәdeniyet qayratkerlerine, sonday-aq Qazaqstannyng mәdeniyetin qalyptastyrugha, saqtaugha jәne damytugha qosqan ýlesi ýshin airyqsha daryndy shygharmashyl jastargha memlekettik qoldau kórsetu maqsatymen beriledi», dep jazylypty.

Preziydent stiypendiyasy ataq-dәrejesi bar azamattargha ghana emes, daryndy jastargha da beriletini jazylghan. Shyn mәninde solay ma?

Ádebiyet boyynsha 26 jastaghy Bekzat Smadiyar men 49 jastaghy Didar Amantaydy aitpaghanda, 64 jastan asqan, aqsaqaly 94 jastaghy Ábdijәmil Núrpeyisovpen ayaqtalatyn tizimnen jas deytindey jasty kórmedik. Jastar týgili orta buyn ókilderi joq ol tizimde. 64-ten asqan, 70-ke jaqyndaghyn 4 adam, 70-79 jas aralyghynda – 11 adam, 80-90 jas aralyghynda – 13 adam, 90-100 jas aralyghynda – 1 adam bar.

Sonda әlgi aityp otyrghan daryndy jastar qayda? Joq pa? Eger joq bolsa 25 pen 30 jas, 30 ben 40 jas, 40 pen 50 jas, 50 men 60 jastaghy tórt buynnyng ókilderin týgel joqqa shygharugha tura keledi. Olay jasaugha sirә bolmaydy. Qazirgi әdebiyetti jasap otyrghan basqa-basqa emes, naq osy buyn. Búl buyndy joqqa shygharu – ertengi әdebiyetti óltirumen para-par dýniye.

Jaqsy, búl biz aityp otyrghan buyn memleketting «diktovkasyna» tәuelsiz, erkin qalam iyegerleri boldy, sondyqtan tizimge enbedi delik. Jaqsy, janaghy syilyqty jyl sayynghy tizimde jýrgen әdebiyetimiz ben mәdeniyetimizding abyz aqsaqaldaryna Preziydentting erekshe kómegi, qalamaqysy bolsyn delik.

Biylghy jylghy tizimdikke esim-soyy engenderdi eki sala boyynsha bólip kórsettik. Mәdeniyet salasy boyynsha 40 jasqa deyingi 13 adam alypty. Dúrys-aq, al әdebiyet boyynsha she? Ádebiyettegi Kenestik kezennen qalyptasyp qalghan gerontokratiyalyq jýie jas qalamgerlerge jol bermey kele jatqan joq pa? Búl stiypendiya jas qalamgerlerdi de qoldau ýshin berilmeytin be edi? Joq, әlde aqsaqaldargha qúrmet ýshin beriletin dýnie me?

Olay bolsa, jogharydaghy syilyqty «stiypendiya» degennen góri «Preziydentting pasobiyasy» desek dúrys bolar edi.

Siz ne deysiz?

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz