Týrkistan qalasy ­­– oblys ortalyghyna ainalghaly keleli oy men kesimdi pikirlerdi ortagha salghan iri halyqaralyq sharalardy jýzege asyryp keledi. Búl joly týrkolog-ghalymdar men zerdeli zertteushiler Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng Qyrghyzstanda ótken Týrki kenesining VI sammiytinde úsynghan «Týrki әlemining kiyeli jerleri» men «Týrki әlemining 100 túlghasyn» anyqtau maqsatynda alghash ret bas qosty. Búl turaly Abai.kz aqparattyq portaly Týrkistan gәzetine silteme jasay otyryp habarlaydy.

«Kiyeli Týrkistan jәne Týrki әlemining ruhany janghyruy» atalghan ghylymiy-teoriyalyq konferensiyany Halyqaralyq Týrki akademiyasy men Týrkistan oblysy әkimdigimen birlese úiymdastyrdy. Qoldau kórsetken Týrki kenesi men Qoja Ahmet Yasauy atyndaghy Halyqaralyq qazaq-týrik uniyversiyteti.
Jiyn bastalmas búryn kelushiler nazaryna Týrki akademiyasy jaryqqa shygharghan kitaptar kórmesi úsynyldy. Onda týrkitildes halyqtardyng tili men tarihyna, mәdeniyeti men әdebiyetine qatysty 100 qúndy enbek qoyylghan. Akademiya preziydenti Darhan Qydyrәli plenarlyq mәjilisting kirispe sózinde Týrkistangha erekshe tartumen kelgenin jetkize otyryp, búl jinaqtardyng barlyghy Týrkistan kitaphanasyna tartu etiletinin aityp ótti.

Sonday-aq Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» baghdarlamasy qazaq elinde ghana emes, týrki dýniyesinde de zor serpin tudyrghanyn, sol sebepten biylghy sammitte Preziydent manyzdy maqalany týrki әleminde nasihattaudy Týrki akademiyasyna tapsyrghanyna toqtaldy. Osyghan sәikes, konferensiyada týrki әlemining kiyeli jerleri men túghyrly túlghalaryn anyqtau ýshin úsynystar tyndalatynyna, sonday-aq týrki tilderi men jazuynyng qazirgi tandaghy mәseleleri qarastyrylatynyna basymdyq berdi. Aghymdaghy jyly atqarylghan sharalardy qorytyndylap, aldaghy josparlardyng bekitiletinin de tilge tiyek etti.

– Biyl jauhar jyrlaryna kiyeli Týrkistandy arqau etken Maghjan Júmabaevtyng tughanyna – 125 jyl, týrki әlemine ortaq jazushy Shynghys Aytmatovqa – 90 jyl, týrki jazuynyng alghash ret tabylyp, oqylghanyna 125 jyl tolyp otyr. Osy aituly sharanyng barlyghyn jyl basynda YuNESKO-da jәne Parij qalasynda atap ótken bolatynbyz. Jyldyng jabyluyna oray Týrkistanda jinaluymyzdyng da simvolikalyq mәni zor, –  dedi Darhan Quandyqúly.

Týrkistan oblysynyng әkimi Janseyit Týimebaev AQSh, Týrkiya, Ýndistan, Resey, Ózbekstan, Ázerbayjan, Qazaqstan, Qyrghyzstannan, Tәjikstan jәne basqa TMD elderinen kelgen delegattargha kóne shahardyng Elbasy nazaryndaghy qala ekenin aita kele, oblys ortalyghyna memleket tarapynan airyqsha kónil bólinip otyrghanyn әngimeledi.

– Týrkistannyng halyqaralyq manyzyn arttyru ýshin birqatar júmystar atqarylady. Sonyng ishinde ruhany ortalyqtar men mәdeniyet oshaqtaryn salu kózdelgen.

Atap aitqanda, Týrki әlemi ortalyghy, Úly dala eli jәne Qazaq handary men biyleri ortalyghy, Yasauy múrajayy boy kóteredi. Elbasymyz Týrkistandy týrki dýniyesining mәdeni, ruhany ortalyghyna ainaldyrudy tapsyrdy. Endigi ýlken salmaq sizder men bizderde, Týrkistandy sol dengeyge jetkizu barshamyzdyng mindetimiz.

Sondyqtan týrkilik tanymdy tu etip, týrkilik ruhta qyzmet atqaryp jýrgen ghalymdar men BAQ ókilderin arnayy shaqyryp, pikirlesu ýshin bir ortagha jinap otyrmyz. Óz oilarynyzdy bildirip, úsynystarynyzdy jazbasha týrde jetkizsenizder, jaqyn arada Týrki akademiyasymen birge jýzege asyratyn bolamyz.

Preziydent tapsyrghan «Týrki әlemining kiyeli jerleri», «Týrki әlemining 100 esimi» jobasyn jýzege asyrugha tolyq mýmkindik bar. Týrki әlemining ortalyghy – Týrkistan barlyq iygi bastamalardy qoldaugha әrqashan dayyn, – dedi.

Keleli keneske ghalymdarmen birge diplomattar, bauyrlas elderding elshilikterining jauapty qyzmetkerleri, halyqaralyq úiymdardyng ókilderi de keldi.

Týrki kenesining alghashqy Bas hatshysy Halil Akynjy myrza Týrki kenesining shenberinde ótip otyrghan jiynnyng manyzdylyghyna mәn berdi. Kiyeli jerlerding óz atmosferasy, ony saqtau men tanytudyng erek mәdeniyeti bolatynyn eske saldy. Sonday-aq týrki әlemining tarihy maqtan tútar túlghalargha bay ekenin aityp, Bilge qaghan, Mahmúd Qashqari, Álisher Nauai, Qoja Ahmet Yasauiyding týrki halyqtary arasynda alatyn orny men enbekterine toqtaldy.

Búdan song Týrki akademiyasy men Týrkistan oblysy әkimdigi arasynda ghylymy jәne iskerlik baylanysty nyghaytu baghytynda ózara yntymaqtastyq turaly memorandumgha qol qoyyldy.

Ortaq kelisimge sәikes Týrkistanda týrki akademiyasynyng eng alghashqy zertteu ortalyghy ashylatyn boldy. Onda týrki dýniyesining oishyldary men aghartushylarynyn, ghalymdarynyng enbekteri qoyylyp, ghylymy jetistikteri kórsetiledi. Akademiyanyng Týrkistandaghy júmystaryn ýilestirip, týrki әlemindegi kiyeli jerler men túghyrly túlghalardy anyqtaugha kýsh salady. Akademiya men Týrkistan oblysy birigip týrkologiya ghylymy men týrki әlemine qatysty kitaptardy da jaryqqa shygharady. Sonymen qatar, Ózbekstan respublikasy arasynda da kelisim jasaldy.

Týrkistan oblysy әkimdigi de óz kezeginde aituly ghalymdar men zertteushilerge syi-siyapat kórsetti.

Abai.kz