Sýiinshi, Assambleya tirildi, Assambleya mәsele kóterdi...
Elimizde bar-joghy bilinbeytin «Qazaqstan halqy Assambleyasy» degen úiym bar. Búl úiymnyng halyq arasynda qadiri az bolghanymen, biyliktegi bet-bedeli bes atangha jýk bolady. Býginde konstitusiyalyq organ dep moyyndalatyn Assambleyadan el Parlamentine deputattar saylanyp jýr. 2016 jylghy 20 nauryzdan keyingi Parlament saylauynyng nәtiyjesinde búlargha mәjilisten toghyz mandat búiyrghan.
El Parlamentinde toghyz birdey ókili otyrsa da «Qazaqstan halqy Assambleyasy» әldebir ózekti mәseleni kóterip, halyqqa paydasyn tiygizipti degendi kóp estimeymiz. Esesine el arasynda búl úiymdy qazirgi qazaq qoghamyna qajeti joq dep sanaytyndar kóp. Tipti ony taratyp jiberudi talap etip jýrgender az emes. Halyq beker aitpasa kerek. Mýmkin shynymen de «Qazaqstan halqy Assambleyasynyn» elimiz ýshin esh paydasy joq shyghar.
Búl endi basqa әngime. Biz býgin qoghamgha payda-ziyany joq osy úiymnyng bir iygilikti isin sóz etkeli otyrmyz. Anyqtap aitqanda, Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisine Qazaqstan halqy Assambleyasynan saylanghan deputattar jaqynda QR Premier-Ministri Baqytjan Saghyntaevtyng atyna Deputattyq saual joldaghan eken.
"Qazaqstandaghy gumanitarlyq ghylymnyng damuy nege kenjelep qaldy?" dep mәsele kótergen deputattar 2010 jyldan beri Qazaqstanda gumanitarlyq sala boyynsha PhD baghdarlamasyn bitirgen jastardyng keminde 50 payyzy dayyn túrghan dissertasiyalaryn qorghay almaghanyn Premier-Ministrding nazaryna úsynghan.
Deputattyq saualda 2010 jyldan bastap elimizde dәstýrli týrdegi ghylymy dissertasiyalar (kandidattyq, doktorlyq) qorghau toqtatylyp, onyng ornyna europalyq ýlgidegi PhD-dissertasiyalar qorghau engizilgeni aitylghan. Dissertasiya qorghaudyng jana talap-sharttaryna sәikes, barlyq ghylymy enbekter boyynsha maqalalar Scopus, Thomson Reuters bazasyna kiretin sheteldik jurnaldarda jariyalanu mindettelgen.
Ghylymy PhD-dissertasiyalardyng sapasyn anyqtau ýshin búl talap oryndy ekeni ras. Alayda jaratylystanu-tehnikalyq ghylym salasy men gumanitarlyq ghylymnyng últtyq mazmúny basym salalaryna birdey talap qoyyp, bir shybyqpen aidau jónge kelmeydi. Mәselen, jaratylystanu-tehnikalyq baghyttaghy ghylmy maqalalar sheteldik bedeldi basylymdarda kedergisiz jariyalanar (eger sapaly júmys bolsa). Al gumanitarlyq baghyttaghy qazaq әdebiyeti, Otan tarihy, últ etnologiyasy, týrkitanu syndy taqyrypta jazylghan ghylmy enbekterdi jariyalaugha janaghyday bedeldi jurnaldar qyzyghushylyq tanyta qoya ma?
Mine, osydan baryp kóz mayyn tauysyp jazghan PhD-dissertasiyalyq maqalasyn sheteldik basylymda jariyalay almaghandar dayyn túrghan júmystaryn qorghay almay qalyp otyr. Búl últtyq mazmúny basym ghylymdar salasynyng damuyna keri әserin tiygizeri sózsiz. (Búghan qosa maqalany mәjbýrli týrde sheteldik basylymda jariyalau ýshin sybaylas jemqorlyqqa jol berilui de mýmkin).
Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisine Qazaqstan halqy Assambleyasynan saylanghan deputattar kótergen osy mәsele óte ózekti ekeni sózsiz. Jaratylystanu-tehnikalyq ghylym salasy men gumanitarlyq ghylymnyng arajigin ajyratpay, birdey talap qoydy toqtatudy biz de qoldaymyz. Qoghamnyng synyna kóp úshyraytyn úiymnyng osy oryndy úsynysyna qoldau bildirip, Deputattyq saualdyng tolyq mazmúnyn jariyalap otyrmyz.
Qazaqstan Respublikasynyn
Premier-Ministri B.Á. Saghyntaevqa
Deputattyq saual
Qúrmetti Baqytjan Ábdirúly!
Bizding deputattyq saualymyzgha Qazaqstanda ghylymy PhD-dissertasiyalardy qorghaugha baylanysty tuyndaghan týitkildi mәseleler sebep boldy.
Elbasymyz N.Á.Nazarbaevtyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» tújyrymdamalyq enbeginde otandyq ghylymdy damytu problemalaryna jauapkershilikpen qaraugha jәne gumanitarlyq bilim salasynyng perspektivalaryna nazar audarylghany barshamyzgha mәlim.
Memleketimizding qazirgi zamandaghy damu barysy jahandyq syn-qaterler tónireginde qoghamnyng ruhany túrghyda ilgerileuine yqpal etetin gumanitarlyq ghylymdargha airyqsha kózqarasty talap etedi.
Búl iste últtyq mazmúny basym ghylymdar salasynyng róli zor, óitkeni ol ghylymdar tek Qazaqstanda jasalady jәne tek Qazaqstanda jasala alady.
2010 jyldan bastap elimizde dәstýrli týrdegi ghylymy dissertasiyalar (kandidattyq, doktorlyq) qorghau toqtatylyp, onyng ornyna europalyq ýlgidegi PhD-dissertasiyalar qorghau engizilgen bolatyn.
Europanyng kóptegen elderinde bizdegidey (búrynghy Joghary attestasiyalyq komissiyagha úqsaytyn) ortalyqtandyrylghan PhD-dissertasiyalar qorghau jýiesi joq, әr uniyversiytet PhD- dissertasiyalar qorghaudyng talabyn óz betinshe belgileydi, ghylymy dәrejeni uniyversiytet janynan qúrylghan kenes, komissiya beredi (bekitedi) jәne ony memleket moyyndaydy.
Múnday ústanym kórshiles Reseyde de qoldanylady.
Biz búl saualda Qazaqstan Respublikasyndaghy jalpy ghylymy dәreje beru jýiesin, onyng talaptaryn jalpy týrde synaudan aulaqpyz.
Negizinen ghylymy enbekter boyynsha maqalalardy sheteldik bedeldi basylymdarda jariyalap, synaqtan ótkizu paydaly, qajetti ekendigine aitpaghymyz – jaratylystanu-tehnikalyq ghylym salasyna qoyylatyn talaptardy gumanitarlyq ghylymnyng últtyq mazmúny basym salalaryna sol kýiinde qoigha kelmeytindigi.
Al dissertasiya qorghaudyng talap-sharttaryna sәikes barlyq ghylymy enbekter boyynsha maqalalar sheteldik bedeldi sanalatyn arnauly jurnaldarda jaryq kóruge mindetti.
Múnyng ózi eldegi gumanitarlyq baghyttaghy ghylymnyng damuyn kenjeletuge alyp kelip otyr.
Oylap qarayyqshy: qazaq tili, qazaq әdebiyeti, Otan tarihy, últ etnologiyasy, qazaq jurnalistikasy, týrkitanu, taghy basqa spesifikalyq taqyryptar boyynsha jazylghan ghylymy PhD-dissertasiyalardyng sapasyn anyqtau ýshin Scopus, Thomson Reuters bazasyna kiretin jurnaldargha ghylymy maqala shygharudy mindetteu qanshalyqty oryndy?
Ol jurnaldardyng basshylyghy taza últtyq sipattaghy ghylymy izdenisterge tiyisinshe qyzyqpaytyny, onday maqalalardy jariyalaugha qúlyqty bolmaytyny bir basqa, olardyng búl taqyryptardaghy maqalalardy baghalaugha biliksiz ekendigi basy ashyq aqiqat.
Óitkeni, sheteldik ghalymdardyng qazaqtyng әdebiyetin, til ónerin, mәdeniyetin, tarihyn, etnologiyasyn, basqa da salalardy jetkilikti dәrejede bilui óte qiyn.
Osy aitylghan týitkilge baylanysty 2010 jyldan beri Qazaqstanda gumanitarlyq sala boyynsha PhD baghdarlamasyn bitirgen jastardyng keminde 50 payyzy dayyn túrghan dissertasiyalaryn qorghay almaghan.
Búghan sebep – olardyng ghylymy júmysyn jazbauynda nemese ghylymy jurnaldarda maqala jariyalamauynda emes, Scopus, Thomson Reuters bazasyna kiretin jurnaldargha maqala shyghara almauynda bolyp otyr.
Múnyng ózi doktoranttardy oqytugha bólingen memleket qarjysy jәne izdenushilerding ghylymy júmysty jazugha jibergen uaqyty turaly qatty oilanugha mәjbýrleydi.
Mysaly, әlemdik dengeydegi Kembridj, Sorbonna uniyversiytetteri ózderining doktoranttaryna «Scopus, Thomson Reuters bazasyna kiretin jurnaldargha ghylymy maqala jariyalaugha tiyissin» dep talap qoymaydy.
Al bizde dәl osynday talap gumanitarlyq ghylym salalarynda jýrgen mamandardyng qauymdastyrylghan professor (dosent), professor ghylymy dәrejesin alu kezinde de qoyylady.
Osy aitylghan qighashtyqtyng saldarynan bizding doktoranttar men ghalymdarymyz býginde Scopus, Thomson Reuters siyaqty jurnaldarda enbekterin jariyalaymyn dep obektivti, subektivti sipattaghy әrtýrli kedergiler men qiyndyqtargha tap boluda jәne de, jasyratyny joq, ghylym manynda jýrgen pysyqaylardan zardap shegude.
Qúrmetti Baqytjan Ábdirúly!
Osy mәseleni qarap, ghylymy dissertasiya qorghau talaptarynyng tiyisti tústaryna kókeyge qonymdy týzetuler engizu mýmkindigin qarastyru jóninde tapsyrma beruinizdi jәne deputattyq saualymyzgha zannamada belgilengen retpen jazbasha jauap qaytaruynyzdy súraymyz.
Qúrmetpen,
Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisine
Qazaqstan halqy Assambleyasynan saylanghan deputattar
S. Abdrahmanov
V. Bojko
N. Júmadildaeva
R. Kiym
N. Mikaelyan
A. Muradov
Sh. Nurumov
i. Timoshenko
Sh. Hahazov
Mәjilistegi «Núr Otan» partiyasy fraksiyasynyng mýsheleri
Q. Súltanov
A. Tasbolatov
E. Bektúrghanov
Á. Bektúrghanov
Búl deputattyq saualgha QR Premier-Ministri Baqytjan Saghyntaev resmy jauap bergenin de aita keteyik. Ýkimet basshysynyng aituynsha, halyqaralyq reytingtik basylymdarda jariyalanu talaby últtyq gumanitarlyq ghylymdy halyqaralyq ghylymy kenistikke tanymal etuge mýmkindik tughyzady.
Jauap hatta jazyluynsha, tehnikalyq baghyttarmen salystyrghanda doktoranturanyng gumanitarlyq dayarlyq baghyttary ýshin tandau kóbirek – sheteldik jurnal Clarivate Analytics aqparattyq kompaniyasynyng derekter bazasynda (Web of Science Core Collection) nólidik emes impakt-faktorgha ie nemese indeksasiyalanatyn boluy kerek nemese Scopus, JSTOR bazalaryna kirui qajet.
Al uaqytynda qorghalmaytyn doktorlyq dissertasiyalar problemasy JOO-da doktoranttardy dayarlau sapasy men baqylau mәselesine jatady. 2017 jylghy 581 týlekting ishinen 406 doktorant nemese shamamen 70% dissertasiyalaryn qorghady. Olardyng barlyghy dissertasiyalaryn qorghaghangha deyin sheteldik maqalalar jariyalaghan. Songhy 3 jylda jalpy qorghaular ishinde gumanitarlyq beyindegi doktoranttar sany 29,3%-dy qúraydy jәne olardyng bәrinde talap etiletin sheteldik jariyalanymy bar.
Doktoranttar men ghylymy ataqtargha ýmitkerlerding ghylymy qyzmetining nәtiyjelerin jariyalaugha sapasy jogharylau reytingtik jurnaldardy irikteu ýshin Qazaqstan Respublikasy Preziydenti Ákimshiligining tapsyrmasyna sәikes Dәrejeler beru qaghidalaryna jәne Ghylymy ataqtar (qauymdastyrylghan professor (dosent), professor) beru erejesine bibliometriyalyq kórsetkishterdi (Clarivate Analytics kompaniyasynyng Journal Citation Reports deregi boyynsha kvartili jәne Scopus bazasy boyynsha CiteScore prosentili korsetkishi) paydalanudy kózdeytin ózgerister engizilude.
Osylaysha, filosofiya (PhD) doktory, beyini boyynsha doktor dәrejelerine ýmitkerler ýshin halyqaralyq reytingtik basylymdarda jariyalanu talaby jas ghalymdardyng akademiyalyq jazu dengeyin jogharylatugha, sonday-aq últtyq gumanitarlyq ghylymdy halyqaralyq ghylymy kenistikte biregey әleumettik bilim retinde tanymal etuge baghyttalghan.
Quanysh Qappas
Abai.kz
