Jaqynda joldanghan joldauda preziydent N.Nazarbaev keler 2019 jyldy «Jastar jyly» dep jariyalaytynyn aitty. Jaraydy, jaraiyalanbay jyl bolmaytyngha etimiz ýirenipte qaldy. Degenmen, birinshi kezekte JASTARDA DIPLOMY BAR DA, JÚMYSY JOQ! Qoghamda «jastar» aty atalghan jerde «júmyssyzdyq» egizding synarynday qalyptasty. Qazirgi uaqytta júmyssyzdyq derti eng әueli jastardy sharpuda. Elimizde «júmyssyzdyqpen kýres qyzu jýrgizilip jatyr» degenimen, búl mәsele әli kýnge deyin kýn tәrtibinen týsken joq. Songhy jyldary elimizde eki qolgha bir kýrek tappay jýrgen jas mamandar qatary kóbeyip jatpasa, azaydy dey almaymyn. Búghan ne sebep? Jastardyng júmyssyz qaluyna kim kinәli?... Halyqaralyq enbek úiymynyng mәlimetine sýiensek, qazir dýniyejýzinde 17 pen 26 jas aralyghyndaghy azamattardyng 13 payyzy, yaghny 75 mln. jas júmyssyz deydi. Al, elimizde she? Resmy derekter elimizdegi júmyssyz jastardyng dengeyin әr qalay kórsetedi. Jalpy, bizdegi statistikagha da adam senip bolmaydy ghoy. Bylayghy júrttyng auzynda әngime basqasha órbise de, statistikagha kelgende bәri keremet sayrap túratyny qyzyq. Osyghan oray bir kezderi aghylshyndardyng «eng ýlken ótirik – statistika» degeni oryndy men ýshin. Baghdarlamasyz júmys istey almaytyn zamanday, «memlekettik baghdarlama» dep aidarlaytynymyz taghy bar. Jyldar sala jarnamasy jaqsy baghdarlamalar payda bolady da, sosyn ayaghy ne bolghanyn sezbey qalasyn. Sebebi, qortyndy jasaghanda әspettep, jastarda problema joqtay taghy bir statistika boy týzeydi.

Mysaly: «Auyl jastary», «Diplommen — auylgha!», «Jastar – kadrlyq rezervi», «Júmyspen qamtu – 2020» baghdarlamasy siyaqty, aty jaqsy jobalar jaryqqa shyqty. «Diplommen – auylgha» baghdarlamasy alghash jýzege asqanda, jastardyng barlyghy auylgha attanyp bara jatqanday kóringenmen, alayda qalagha diplomsyz aghylghan jastardyng sany edәuir basym boldy. Olardyng qalagha ýdere bas qongyna bir ghana sebep bar edi. Ol - jandaryn qysqan júmyssyzdyq. Baghdarlama boyynsha júmys izdegen «diplomdy» jastar memleketting qoldauyn kórip qalu ýshin auylgha da bet búra bastady. Shyntuayynda, sol jastardyng auylgha baryp, alghan bilimi boyynsha kәsip kózin ashyp jatqandaryn kórmedim (bolar biren-saran, biraq ol týbegeyli jastar mәselesi sheshildi degen emes). Aynalyp kelgende, «jastardy auylgha tartyp jatyrmyz» degen taghy da statistika ózgeredi. Sonda da qazir júmyssyz jýrgen jastardan «diplom bar, júmys joq» degen jauapty esteymiz. Joghary oqu ornyn ayaqtap, qolyna diplomyn alghan kóptegen jas mamannyng júmyssyzdyq mәselesimen betpe-bet keletini jasyryn emes. Oqu ornyn bitirgen týlekterdi eshqanday júmys berushi qúshaq jaya qarsy almaytyny taghy bar. Osydan keyin, jastardy júmyspen qamtudyng taghy bir joly «Júmyspen qamtu – 2020» baghdarlamasyna erekshe kónil bólindi. Elimizde osy baghdarlamanyng shamamen 60 % qatysushylary jastar boldy. Jasyratyny joq, memleket iske qosqan memlekettik baghdarlamanyng ayasynda elimizding barlyq oblystary men audan ortalyqtarynda júmyspen qamtu ortalyqtary ashylyp, jastargha bos júmys oryndaryn úsyna bastady. Alayda atalmysh baghdarlama arqyly eki qolgha bir kýrek tapqan jas mamandardyng jalaqysy mardymsyz bolatyny estildi. Al naryq zamany qysqan uaqytta, tómen jalaqygha júmys isteuge qúlyqty jastar tabyla qoyar ma eken? Sondyqtan «Júmyspen qamtu – 2020» baghdarlamasy úsynghan qyzmetten bas tartqan jas mamandy da kinәlay almaysyz. Býgingi naryq zamanynda tómengi mólsherdegi jalaqynyng eshnәrsege jetpeytini anyq. Sondyqtan, jastardyng kópshiligi baghdarlama boyynsha qyzmet etuden bas tartyp, ózdiginshe júmys izdeuge tyrysady. Endeshe, jyldardy «atyn atap» shygharyp salghanymyzben, keler taghy bir «esimi bar» jylda kýtetinimiz mynau bolsyn.

Eng birinshi:
1. Jana Parlament kerek;
2. Jastardyng qúqyghy qorghaluy kerek;
3. Qazaqstan Respublikasyndaghy «Memlekettik jastar sayasaty turaly» Zany ayasynda naqty sharalar men mindetter oryndaluy kerek;
4. Jastar kəsipkerligin qoldau tiyis;
5. Jastardyng belsendi ómir sýrip, el ishindegi ərbir isten tys qalmauyna jaghday jasalu kerek;

Sol jastardyng biri bolyp, jastar jylyna ayaq basar uaqytta, aitar oiym osy!

Rinat Rafhattyng facebook paraqshasynan

Abai.kz