جاقىندا جولدانعان جولداۋدا پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ كەلەر 2019 جىلدى «جاستار جىلى» دەپ جاريالايتىنىن ايتتى. جارايدى، جارايالانباي جىل بولمايتىنعا ەتىمىز ۇيرەنىپتە قالدى. دەگەنمەن، ءبىرىنشى كەزەكتە جاستاردا ديپلومى بار دا، جۇمىسى جوق! قوعامدا «جاستار» اتى اتالعان جەردە «جۇمىسسىزدىق» ەگىزدىڭ سىڭارىنداي قالىپتاستى. قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىسسىزدىق دەرتى ەڭ اۋەلى جاستاردى شارپۋدا. ەلىمىزدە «جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس قىزۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر» دەگەنىمەن، بۇل ماسەلە ءالى كۇنگە دەيىن كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي جۇرگەن جاس ماماندار قاتارى كوبەيىپ جاتپاسا، ازايدى دەي المايمىن. بۇعان نە سەبەپ؟ جاستاردىڭ جۇمىسسىز قالۋىنا كىم كىنالى؟... حالىقارالىق ەڭبەك ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قازىر دۇنيەجۇزىندە 17 پەن 26 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتاردىڭ 13 پايىزى، ياعني 75 ملن. جاس جۇمىسسىز دەيدى. ال، ەلىمىزدە شە؟ رەسمي دەرەكتەر ەلىمىزدەگى جۇمىسسىز جاستاردىڭ دەڭگەيىن ءار قالاي كورسەتەدى. جالپى، بىزدەگى ستاتيستيكاعا دا ادام سەنىپ بولمايدى عوي. بىلايعى جۇرتتىڭ اۋزىندا اڭگىمە باسقاشا وربىسە دە، ستاتيستيكاعا كەلگەندە ءبارى كەرەمەت سايراپ تۇراتىنى قىزىق. وسىعان وراي ءبىر كەزدەرى اعىلشىنداردىڭ «ەڭ ۇلكەن وتىرىك – ستاتيستيكا» دەگەنى ورىندى مەن ءۇشىن. باعدارلاماسىز جۇمىس ىستەي المايتىن زامانداي، «مەملەكەتتىك باعدارلاما» دەپ ايدارلايتىنىمىز تاعى بار. جىلدار سالا جارناماسى جاقسى باعدارلامالار پايدا بولادى دا، سوسىن اياعى نە بولعانىن سەزبەي قالاسىن. سەبەبى، قورتىندى جاساعاندا اسپەتتەپ، جاستاردا پروبلەما جوقتاي تاعى ءبىر ستاتيستيكا بوي تۇزەيدى.

مىسالى: «اۋىل جاستارى»، «ديپلوممەن — اۋىلعا!»، «جاستار – كادرلىق رەزەرۆى»، «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020» باعدارلاماسى سياقتى، اتى جاقسى جوبالار جارىققا شىقتى. «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسى العاش جۇزەگە اسقاندا، جاستاردىڭ بارلىعى اۋىلعا اتتانىپ بارا جاتقانداي كورىنگەنمەن، الايدا قالاعا ديپلومسىز اعىلعان جاستاردىڭ سانى ەداۋىر باسىم بولدى. ولاردىڭ قالاعا ۇدەرە باس قويۋىنا ءبىر عانا سەبەپ بار ەدى. ول - جاندارىن قىسقان جۇمىسسىزدىق. باعدارلاما بويىنشا جۇمىس ىزدەگەن «ديپلومدى» جاستار مەملەكەتتىڭ قولداۋىن كورىپ قالۋ ءۇشىن اۋىلعا دا بەت بۇرا باستادى. شىنتۋايىندا، سول جاستاردىڭ اۋىلعا بارىپ، العان ءبىلىمى بويىنشا كاسىپ كوزىن اشىپ جاتقاندارىن كورمەدىم (بولار بىرەن-ساران، بىراق ول تۇبەگەيلى جاستار ماسەلەسى شەشىلدى دەگەن ەمەس). اينالىپ كەلگەندە، «جاستاردى اۋىلعا تارتىپ جاتىرمىز» دەگەن تاعى دا ستاتيستيكا وزگەرەدى. سوندا دا قازىر جۇمىسسىز جۇرگەن جاستاردان «ديپلوم بار، جۇمىس جوق» دەگەن جاۋاپتى ەستەيمىز. جوعارى وقۋ ورنىن اياقتاپ، قولىنا ديپلومىن العان كوپتەگەن جاس ماماننىڭ جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىمەن بەتپە-بەت كەلەتىنى جاسىرىن ەمەس. وقۋ ورنىن بىتىرگەن تۇلەكتەردى ەشقانداي جۇمىس بەرۋشى قۇشاق جايا قارسى المايتىنى تاعى بار. وسىدان كەيىن، جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋدىڭ تاعى ءبىر جولى «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020» باعدارلاماسىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. ەلىمىزدە وسى باعدارلامانىڭ شامامەن 60 % قاتىسۋشىلارى جاستار بولدى. جاسىراتىنى جوق، مەملەكەت ىسكە قوسقان مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ اياسىندا ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىستارى مەن اۋدان ورتالىقتارىندا جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى اشىلىپ، جاستارعا بوس جۇمىس ورىندارىن ۇسىنا باستادى. الايدا اتالمىش باعدارلاما ارقىلى ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپقان جاس مامانداردىڭ جالاقىسى ماردىمسىز بولاتىنى ەستىلدى. ال نارىق زامانى قىسقان ۋاقىتتا، تومەن جالاقىعا جۇمىس ىستەۋگە قۇلىقتى جاستار تابىلا قويار ما ەكەن؟ سوندىقتان «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020» باعدارلاماسى ۇسىنعان قىزمەتتەن باس تارتقان جاس ماماندى دا كىنالاي المايسىز. بۇگىنگى نارىق زامانىندا تومەنگى مولشەردەگى جالاقىنىڭ ەشنارسەگە جەتپەيتىنى انىق. سوندىقتان، جاستاردىڭ كوپشىلىگى باعدارلاما بويىنشا قىزمەت ەتۋدەن باس تارتىپ، وزدىگىنشە جۇمىس ىزدەۋگە تىرىسادى. ەندەشە، جىلداردى «اتىن اتاپ» شىعارىپ سالعانىمىزبەن، كەلەر تاعى ءبىر «ەسىمى بار» جىلدا كۇتەتىنىمىز مىناۋ بولسىن.

ەڭ ءبىرىنشى:
1. جاڭا پارلامەنت كەرەك;
2. جاستاردىڭ قۇقىعى قورعالۋى كەرەك;
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى «مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭى اياسىندا ناقتى شارالار مەن مىندەتتەر ورىندالۋى كەرەك;
4. جاستار كəسىپكەرلىگىن قولداۋ ءتيىس;
5. جاستاردىڭ بەلسەندى ءومىر ءسۇرىپ، ەل ىشىندەگى ءəربىر ىستەن تىس قالماۋىنا جاعداي جاسالۋ كەرەك;

سول جاستاردىڭ ءبىرى بولىپ، جاستار جىلىنا اياق باسار ۋاقىتتا، ايتار ويىم وسى!

رينات رافحاتتىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz