2019 jyldyng 13 aqpany kýni QR Últtyq muzeyining 5 jyldyq mereytoyyna oray «Ýrjarlyq sәuegey әiel men qayta oralghan qazynalar: konservasiyalau men qayta qalpyna keltiru júmystarynyng qorytyndylary» atty kórmesi saltanatty týrde ashyldy. Atalmysh shara Memleket basshysy N. Nazarbaevtyng «Úly Dalanyng jeti qyry» maqalasynan tuyndaytyn mindetterdi jýzege asyru ayasynda QR Mәdeniyet jәne sport Ministrligining qoldauymen ótkizilip otyr.

Últtyq muzey zaldardy reekspozisiyalau baghytyndaghy keng masshtabtaghy júmystardy qolgha aldy. Janadan reekspozisiyadan ótken «Altyn zalyna» «Berel», «Tasaryq», «Áuliyekól», «Týietas», «Qaraqaba», «Ayan» jәne taghy da basqa óte siyrek kezdesetin artefaktiler qoyylghan.Zaldyng eng basty eksponaty –«Ýrjarlyq sәuegey әiel» degen atqa ie bolghan b.z.d. IV-III ghasyrlarda jerlengen tendesi joq abyz-әiel.

Kórmening ashylu saltanatynda sóz alghan QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi Mәdeniyet jәne óner isteri departamentining diyrektory Ábil Jolaman: «Búl ashylghan zal shalqar dalamyzdan tabylghan qúndylyqtargha arnaldy. Múnda Qazaqstannyng týkpir-týkpirinen tabylghan týrli jәdigerler jinaqtalghan. Búl zal QR Mәdeniyet jәne sport ministri Arystanbek Múhamediyúlynyng tikeley múryndyq boluymen ashylyp otyr. Múndaghy eksponattar qazaqtyntarihy 15-16 ghasyrdan emes, sonau erte kezennen qalyptasqandyghyn kórsetetin naqty aighaqtar bolmaq. Qazaqstannyng shyghys ónirinen tabylghan «Ýrjar hanshayymy» býgingi kórmening basty eksponaty bolyp otyr. Búl uaqytsha kórme emes, túraqty kórme. Sol sebepten bizding ghana emes, býkil qazaq elining kózayymyna, ýlken jauharyna ainaluyna niyettespin.Búl zal elimizding úlylyghyn odan әri aighaqtay beredi degen senimdemin», – dedi.

2013 jyly Shyghys Qazaqstan oblysynyng Ýrjar audany aumaghynda arheolog Timur Smaghúlovtyng jetekshiligimen jýrgizilgen qazba júmystary nәtiyjesinde el men jer tarihy taghy da qúndy derektermen tolyqty.Qorghannyng 1,7 metr terendiginen jas qyzdyng mýrdesi qoyylghan tas sarkofag shyqty. Myqty tas qabyrghalarmen qorshalghan qorghannan jas qyzben birge qoyylghan keramikalyq jәne aghash ydystarmen, qoy sýiegimen qatar altyn әshekeyli bas kiyim tabyldy.Qanqa sýiekterinde jasyl jәne kók týsti matanyng qaldyqtary saqtalghan. Búlardyng barlyghy býgingi kýnge jaqsy saqtalghan kýiinde jetip otyr. Eng basty nazar audartatyny – ósimdik ispettes órnektermen jәne zoomorfty aishyqtar – qiyal-ghajayyp januarlardyng suretterimen órnektelgen shoshaq altyn bas kiyim.

QR Últtyq muzeyi diyrektorynyng m.a. Almaz Núrazhan: «1969 jyly Esik qalasynan tabylghan «Altyn adamnan» keyin, 50 jyldyng ishinde

kýni keshe tabylghan «Eleke sazy» altyn adamyn qosqanda,Qazaqstan ónirinen 7 altyn adam tabyldy. Múnyng barlyghy bizding erte zamanda ómir sýrgen ruhy myqty, mәdeniyeti zor halyqtyng úrpaghy ekenimizdi kórsetedi. 2013 jyly tabylghan «Ýrjar hanshayymy» býgingi kórmening basty ekponaty bolmaq», - dedi.

Arheologiya eskertkishterin saqtau – arheologiyalyq oljalardy konservasiyalau jәne restavrasiyalau, sonday-aq tútas keshender men kóne zattardy qalpyna keltiru.

Esimi dýniyejýzine tanymal ghalym Qyrym Altynbekovtyng restavrasiyalyq zerthanasy – elimizde jәne shetelde keninen tanylghan arheologiya salasyndaghy eng iri ghylymiy-zertteu ortalyghy bolyp tabylady. Zerthana újymynyng joghary kәsiby dengeyi men ýlken ghylymiy-praktikalyq tәjiriybesining arqasynda sәuegey әielding syrt kiyimi men masaq pishindes bas kiyimi tolyq qayta qalpyna keltirildi.

Kórmege konservasiyalau jәne qayta qalpyna keltiru júmystary jýrgizilgen saq dәuiri men orta ghasyrlyq kezendi qamtityn ózge de jәdigerler úsynylyp otyr.

Olardyng ishinde – XIV ghasyrdyng tuyndysy altyn zerli jibek mata, IX-XII ghasyrdyng qylyshy, VIII ghasyrdan jetken qoramsaq, VIII ghasyrgha tәn er-túrman men basqa da at әbzelderi bar.

Arheologiyalyq qazba júmystary nәtiyjesinde tabylghan búl jәdigerler myndaghan jyldar boyghy Qazaqstandy mekendegen adamzattyng materialdyq jәne ruhany ómirin nasihattaydy. Arheologiyalyq týpnúsqalar baghzy zamandardan tamyr tartqan zamanauy qazaq mәdeniyetining qalyptasu negizine tújyrym jasaugha mýmkindik beredi.

Kórme barysynda muzey qonaqtary kórermen nazaryna otandyq restavrasiyalyq zerthanada qayta janghyrtylypúsynylyp otyrghan ejelgi Qazaqstan tarihy men Úly Dala mәdeniyetining materialdyq eskertkishterin tamashalady.

Abai.kz