Ómir aghystarynda talay adammen dos bolasyn. Birine ini, birine agha degendey. Iran-Ghayyp aqynnyng Múqaghaly aghasyna: «Bizdey ini tabylar izdegenge, Sizdey agha qazaqqa tabyla ma?..» degen óleng joldary qanshama dýniyeni boyyna sighyzyp-aq túr.

Mening jastyq ómirim ýshin airyqsha orny bar, úmytugha bolmaytyn aghalarym tym kóp emes. Aynalyp qana keteyin, sol aghalarymnyng biregeyi – Qazaq prozasynda airyqsha izi bar jazushy, dramaturg Rahymjan Otarbaev edi. Sol kisimen birge ótken az ghana uaqytym jayly jazsam, esime qay-qaydaghy týse beredi. Joghaltyp alyp joqtaytyn qazaqpyz ghoy, tirisinde qadirin qanshalyqty bildik, ol jayly aitudyng ózi auyr...

Álqissa, 2009 jyldyng qyrkýiek aiynda bir sharualarmen Astanagha bara qaldym. Danqty jazushy Rahymjan Otarbaevtyng Astanadaghy Últtyq akademiyalyq kitaphanada basshysylyq qyzmette ekenin aldynda estigenmin.

Aqyn dosym Bauyrjan Qaraghyzúly da sonda júmysqa endi ornalasyp jatqan. Aragha birer kýn salyp Baukeng ekeuimiz Rahymjan aghagha sәlem beruge kirdik.

Qayratty úzyn shashyn artqa qayyra silkip, jaraghan buraday odyraya qaraghan sústy da kelbetti keskini әli kóz aldymda.

Amandyqtan song әdebiyet jayly әngimege qyzu kiristik. Óleng de oqydyq. Týrkistannan magistratura bitirgenimdi, әdebiyettanushy ghalym, synshy Qúlbek Ergóbekting shәkirti ekenimdi estip, sәl kónilsizdene qalghanyn bayqadym. «Aghalarymnyng arasynda bir kelispestik bar ma, әlde...» degen mazasyz oy basymdy qúrsaulady.

– Ol aghang keremet synshy, qazaq әdebiyetining otymen kirip, kýlimen shyqqan ghalym. Átten, kenje úly qaytys bolghanda, auyryp jatyp kónil aityp bara almap edim. Ózimdi qylmysker sezinemin... – dedi ókine.

– Qúlbekting shәkirti әri ókil inisi bolsan, sen de osal bala bolmadyn. Ózing qazir qayda túrasyn? – dep súrady ile-shala.

Osy jyly ghana ýilengenimdi, Almatyda túratynmdy, Astanagha jeke sharualarmen kelip, endi keshikpey ketetinmdi aittym.

Aldyndaghy telefonnyng qasynda túrghan súry týimeshikti basty da, әldekimge ózine keluin búiyrdy.

Aynalmaly úzyn kreslosynan maghan búrylyp týksiygen boyy:

– Sen bala Almatygha ketkendi qoy. Kadr bólimining basshysyn shaqyrdym, qazir saghan osy kitaphanadan oryn qarayyq, – dep qysqa qayyrdy.

Men an-tanmyn.

Kýttirmey egde tartqan әiel adam kirdi.

– Bizde qanday bos oryndar bar?, – dep súrady.

Bir qúshaq qaghazdy aqtara otyryp, «Jaqynda óziniz qúryp jatqan «Húsnihat» baspasynda bas redaktor joq», – dedi әlgi apay.

– Dauay, myna jigitti sol oryngha alamyz!

Týksiygen qabaghymen maghan qarady da: «Aldaghy qazan aiyna deyin әli onshaqty kýn bar. Almatydaghy jýktering men bala-shaghandy alyp Astanagha kóship kel. Búl qala sender siyaqty jastardyng órkendeytin jeri!».

Boldy, bitti.

Tandana syrtqa shyghyp, Taldyqorghangha jaqynda kóship kelgen ýlken ýige, әkeme telefon soqtym. Mәn-jәidi týsingen ol kisi de Astanada qaluymdy qoldady.

Qysqasy, tez jinaldym. Astananyng kóshelerin bilmeymin, qay quystan túraq tabarym da belgisiz. Bauyrjan ekeuimiz aqyldasa kele kitaphanagha jaqyn Sauran kóshesinen 3-4 bólmeli pәter jaldap, ózimiz siyaqty ýisiz jýrgen taghy birneshe jas otbasyn tauyp, «qauymdasa ómir sýruge» bekidik.

Solay boldy da.

Aqtóbede tórkinshilep jatqan әielim ýsh ailyq balamdy alyp, Astanagha keluge ol da jinaldy. Endi pәteraqygha aqsha tabu kerek. Qaltam tayazyp ketken.

Qújattarymdy kóterip, kitaphanagha kelsem Rahymjan agham joq eken. Oiym sol kisige jaghdayymdy aityp kómek súrau. Úyat ta bolsa, әli búiryq shyqpaghan júmysymnan ailyqty aldyn ala súrau.

Rahama telefon soghyp edim, Atyrauda eken. Kibirtiktep mәn-jaydy aitqanday boldym.

– Áy, bala, tútqany qoyma. Tórtinshi qabatqa kóteril de buhalterge telefondy ber, – dedi.

Aldynda ghana terminaldan 200 tenge salghamyn. Baylanys qarjym bitip qalmasyn dep, liftimen joghary kóterildim. Alqyn-júlqyn kirip, buhalter әielge kirpish nokiamdy ústata qoydym. Alghashynda tandanyp, Rahamnyng dauysyn estigen song birdene týsingendey boldy da әri qaray tyndady. Ar jaghynan «Andaghy jigitke mening ailyghymnan qyryq myng tenge ber qazir» degenin estip qaldym.

Sonymen, pәter tólendi. Kónil ornyqty. Júmys bastaldy.

Agha qamqorlyghy degen sol ghoy, tәni de jany da múzday suyq qalagha ýirenisip, endi kótergen shanyraghymnyng biyikteuine Rahamnyng bir kisidey kómegi tiydi.

Baspa júmysy jaqsy jýrdi. Bos uaqyt bolsa Raham kabiynetine shaqyryp alyp, әdebiyetting ótkeni men býgini, ózining ómiri jayly qyzyqty әngimeler aitatyn. «Mono Liza» әngimesi maghan әser etkeni sonsha, tipti, «MONShAQ HÁM MONO LIZA» dep Rahymjan aghagha óleng arnadym.

Rahamnyng «– Buyndy shópting ýstinde, búltty kókting astynda sen aman jýrshi, – dedim sybyrlap. – Meni qoyshy…» degen dialogy men qatarly bir buynnyng jýreginde jattaldy.

Keyin osy ólendegi bir sóz – «Kýz jaughan soqpaq» degen atpen ekinshi kitabym jaryq kórdi.

Qústary ýrkek qanatyn silkip,

Týstikke týnde týzegen boyyn.

Túratyn qyrda túmanyn býrkip,

Qarasha aiy– búl mening aiym.

Jetti maghan da, ómir mizamy,

Monshaqtap jasy qaldy-au, Monshaq qyz…

Kórmeymin múndy Mono Lizany,

Jaqynbyz taghy sonday alshaqpyz.

Gerkules syndy batystyng eri,

Jalghyz týp jusan molana qoyam.

IYilmes basy, býgilmes beli,

Men de bir asqaq dalalyq Noyan.

Sýisem de sonsha, keshire almaytyn,

La Skala!

Sol qartyng ar ma?

Ghasyrlyq janbyr óshire almaytyn,

Ókpem bar Rimdik suretshi shalda.

Tyrnalar!

O, múnlyq qústar,

Qaytesing ótkendi joqtap.

Jap-jasyl jýrek kóktemge qúshtar,

Kesher me meni kýz jaughan soqpaq?!

Basymnan solay bir dauyl ótken,

Shaqyryp aqsham,

Almaty shamy.

Sol ýshin men de Kaspiyden ketkem,

Tamshylap aghyp arymnyng qany.

Jetti me saghan ómir mizamy,

Monshaq jasyndy tókpe, Monshaq qyz.

Kýldirip ertip Mono Lizany,

Keshiresing be, saghan barsaq biz?..

…Qústary ýrkek qanatyn silkip,

Týstikke shulap kósherde mamyr.

Túratyn qyrda túmanyn býrkip,

Qarasha aiyn esirke, Tәnir!!!

Shynayy kónilimnen shyqqan osynau jyr joldaryna Raham dәn riza boldy. Ár kórgen sayyn meni jazugha quzaytyn. «Jaz, jaz! Myna dýniyede saghan berilgen mýmkindik sol. Mansap, baylyq bәri bayansyz. Artynda tek jazghan dýniyelering ghana qalady» dep otyratyn.

Beyjindegi «Últtar» baspasynan «Soghystyng songhy bombasy» degen kitaby tóte jazumen jәne qytay tilinde jaryq kórgen edi. Ol jaqtaghy oqyrmandar talasa-tarmasa oqydy. Qytaydan kelgen, kitap oqityn kez kelgen qazaq Rahymjan aghany izdep kelip sәlem beretin. Aghanyng olargha degen yqylasy da bólekshe edi.

Qanaty endi qataya bastaghan biz ýshin Astanadaghy ómir alghashynda auyrlau tiydi. Aghalardyng jyly alaqany osyndayda eng kerek eken. Talyqsam qoltyghymnan demedi, kónilim týsse qolpashtady.

Rahannyng sonynan ergen jastar – bizding aramyzda mynaday bir әzil bar edi: «Rahymjan agha bizge kóp kómek kórsetti. Talay jaqsylyq jasady. Biraq, ajyrasyp ne iship ketetin talay «oraydan aiyrdy» ghoy» deytin. Osy әzil arqyly aghanyng inilerine qamqorlyghyn anyq kóruge bolatyn siyaqty.

Bir jyldan keyin Rahymjan agha bolmaytyn sebeptermen kitaphanadaghy qyzmetinen ketti. Júmysta basshy retinde qabyldap alghandyqtan ba, aghama kóp erkeley almay jýrdim. Sóitsem, әldeqashaghan aghagha, agha bolghanda jaugha bermes,  daugha qimas naghyz janashyr aghanyng ózine ainalypty.

Rahanmen ilese biz de kitaphanadan kettik... Aumaly-tókpeli kýnderde ýiime arnayy izdep kelip, qalymyzdy bilip ketip jýrdi.

Osylay bastalghan agha-inilik baylanysymyz Rahamnyng songhy kýnine deyin ýzilgen joq. Josparlary, jazatyn dýniyeleri tym kóp edi. Bәrine ýlgire almady. Aqqan suday zulaghan uaqyt aqyry aramyzdan alyp ketti.

Byltyr 17-shi aqpan kýni Almatyda jýrgenmin. Úiqydan túrsam,  «Rahymjan Otarbaev qaytys boldy» degen qaraly habar qazaq dalasyn, әleumettik jelilerdi solqyldatyp túr eken. Qonaq ýy terezesinen dalagha qarap otyryp, men de solqyldap jyladym...

Songhy jyldary auru azabymen alysyp jýrgenin, sonda da әdebiyet ýshin iri jobalardy bastap, ózi de jankeshti enbek etip jatqanyn biletinmin.

Ózgeni bilmeymin, qapyda kelgen qaza sonynan ergen biz siyaqty bauyr-qaryndastaryna auyr tiydi. Ay boyy aza túttyq. Joqtadyq, izdedik...

Jazushylyghy bir tóbe, adamdyq qasiyeti men izigili bir tóbe aghamyzdyng bos qalghan orny býginderi anyq biline bastady. Qanday qyzmette, qay jerde jýrse de jastargha qolynan kelgen kómegin ayamady. Rugha, jerge tartu degen onbaghan minezdi boyyna bir darytpady. Talanty bar jas kórse, mәpelep ósiruge, ayalap jeteluge qashanda dayyn edi.

IYә, aghatay! «jetti sizge da, ómir mizamy...»

Biyl agha qazasyna jyl toldy. Azaly joqtauymnyng bir parasy osy edi. Biz sizdi eshqashan úmyta almaymyz. Tәniniz qara jer qúshaghyna ketkenimen, sizding úshan-teniz enbekteriniz halqynyzdyn, oqyrmandarynyzdyng jýreginde.

Abai.kz