«Zakon adam paydasyna jazylady, adam zakon ýshin tumaydy ghoy».

                                                                                          Álihan Bókeyhanov

«Respublikamyzda bolghan barlyq saylaular әdil jәne taza ótken joq!» - dep jahangha jar salyp aityp kele jatqanymyzgha on jyldar ótti. Ayta-ayta Altayda, Jamal apam qartaydy» demekshi, elimizde saylaulardy ótkizu tәsilderi osy kýnge deyin ózgergen joq. Qazir de, aldaghy saylaudyng da әdil jәne taza ótpeytining barlyghymyz jaqsy bilemiz. Sýite túra, kelesi saylaudy barlyghymyz asygha kýtemiz. Sebebi, jana saylaudan keyin jana adamdar kelip túrmys-tirshiligimiz jaqsarady dep ýmittenemiz.

Barlyghy ózimen-ózi týzelip ketetindey, býgin de qol qusyryp ghajayypty kýtip otyrghan jayymyz bar. Osy kýnge deyin elimizde bolghan barlyq saylaulardy basqa elden adamdar kelip úiymdastyryp bergen joq. Saylau kýni saylau uchaskelerine baryp ózimiz dauys berdik. Múnymen men, kezekti saylaudy biz ýshin bireuler kelip ótkizip bermeydi dep aitqym keledi. Qúqyqtyq memlekette ómir sýremiz desek qazirden bastap, eng bolmasa bastapqyda «QR saylau turaly» zangha ózertuler men tolyqtyrulardy engizudi ókimetimizden ózimiz talap etuimiz kerek. Óitkeni elimizge barlyq bәleler saylaularmen keledi. Ádiletsiz ótken saylaular nәtiyjesinde kezdeysoq adamdar mәjilis jәne mәslihattar deputattary bolyp jatady. Qyzyghy, sol deputattarymyzdyng «meni halyq saylady» dep senuinde.

Saylau bolar aldynda, jergilikti әkimshilikter dauys berushilerdin tizimderin jasau ýshin saylaushylardy sanap otyryp aty-jónderin anyqtaydy. Jayau jýrip saylaushylardyng ýilerin aralap, el-júrtty tizimmen týgendeu mektep múghalimderine jýkteletin bilemiz. Ákimshiliktegiler elimizding saylaushylaryn qansha jerden sanap-týgendese de, dauys beru kýni, qosymsha tizimmen dauys beretin azamattarymyz jyldan-jylgha kóbeymese, azaymay otyr. Dauys beruge, saylau uchaskesine kelgen azamattarymyz ózderin tizimnen kóp jaghdayda tappay jatady. 2017 jyldan beri elimizde iske qosylghan «Sifrlyq Qazaqstan» memlekettik baghdarlamasymen sifrly tehnologiyalardy keninen paydalana otyryp ýkimetimiz bolashaqta saylaushylarymyzdyng tizimin ghapilsiz jasaydy dep senemin. Osyghan oray,  aldaghy saylaularda qosymsha tizimmen dauys berudi mýmkininshe zanmen tiym saluymyz kerek degim keledi.

Ókinishke oray, elimizde saylaulargha nemqúraydylyqpen qaraytyn azamattar da az emes. Ol kisilerge de, zanmen shara qoldanghanymyz artyq bolmaydy. Mәselen, elimizdegi saylaulargha eki ret kelip dauys bermegen azamattarymyzgha aiyppúl saluymyz kerek. Osy kezde ghana, olar saylau bolar aldynda ózderin tizimnen aldyn-ala tekserip alady jәne tirkelgen jerinen ketetindey bolsa, esepten shyghu talonyng aludy úmytpaytyn bolady.

Elimizding barlyq saylau uchaskelerinde jergilikti әkimshiliktegilermen taghayyndalghan saylau tóraghalary men komissiya mýsheleri bolady. Ókinishke oray, uchaskelik saylau komissiyalardyng qúramyna biylik partiyasynan basqa sayasy partiyalardyng úsynghan ókilderin týrli syltaularmen kirgizbey jatady. Osydan baryp, komissiya mýshelerin «myna partiyadan» dep ótirik jaza salular bolyp jatady. Barlyq baqylaushylargha dauys beru barysynda jәne onyng qortyndylaryn shygharugha kedergi jasamay, foto, dybys jәne beynejazbalar jasaugha bolady dep, zanmen belgilense de, uchaskelik saylau komissiyasynyng mýsheleri tarapynan baqylaushylargha óreskel týrde kedergiler kórsetiletining әr kezderi bolghan saylaularda baqylaushy bolghan kisiler rastaydy.

Saylaularda azamattarymyzdyng bergen dauystaryn adaldyqpen sanap, әdildikpen saylau nәtiyjelerin kórsetu, komissiyadaghy kisilerding ar-újdanynda bolady. Qazirden bastap «saylau» degen taqyrypqa ýlken zertteudi qajet etetin obekt retinde qaraghanymyz dúrys bolady. Jogharyda aitqanday, barlyq saylaulardy ózimiz ótkizdik jәne ótkizemiz. Ár kezderi saylau ótuine jauapty bolghan barlyq komissiya mýsheleri aramyzda jýr. Olardyng barlyghy elimizding jana tarihyn jazugha qajetti derek kózderi bolyp tabylady. «Tarihtan sabaq alamyz» degendey, múnday ghylymy enbekterding memleketimizding sayasy tәjiriybesine berer paydasy zor bolady.

Janat Asanqaliy

Abai.kz