Memlekettik tilden maqúrymdargha - myng dollar aiyppúl

Latviya memlekettik til turaly zandy búzghandardy bizdegidey mandayynan sipap, erkeletip el biyligin berip qoymaydy. Áneugýni Latviya preziydenti Valdis Zatlers til zanyna qyly qaraghan azamattargha 400-den 1000 dollargha deyin aiyppúl salatyn әkimshilik kodekske ózgerister engizu jónindegi zang jobasyna qol qoydy. Áne, tolyqqandy shyn mәnindegi memleket onyng mýddesi jәne preziydenti men parlamenti. Kez kelgen el ýshin memlekettik tilin janyn salyp, jan-jaqty qorghau әdettegi zandy dýniye. Bir biz emes, Latviya da sovetter odaghynyng otarynda búghauly bolghan. Biz qayda, olar qayda?

Memlekettik tilden maqúrymdargha - myng dollar aiyppúl

Latviya memlekettik til turaly zandy búzghandardy bizdegidey mandayynan sipap, erkeletip el biyligin berip qoymaydy. Áneugýni Latviya preziydenti Valdis Zatlers til zanyna qyly qaraghan azamattargha 400-den 1000 dollargha deyin aiyppúl salatyn әkimshilik kodekske ózgerister engizu jónindegi zang jobasyna qol qoydy. Áne, tolyqqandy shyn mәnindegi memleket onyng mýddesi jәne preziydenti men parlamenti. Kez kelgen el ýshin memlekettik tilin janyn salyp, jan-jaqty qorghau әdettegi zandy dýniye. Bir biz emes, Latviya da sovetter odaghynyng otarynda búghauly bolghan. Biz qayda, olar qayda?

Tәuelsizdikting jiyrma jylynda әbden kóz jetken bir nәrse - ol biylikting memlekettik tildi mensinbeytini. Kóz qyryndy da salmaghan dýniyening jayy qashan da belgili. Mysal kóp. Ýkimet jiylystaryn memlekettik tilde ótkizbeydi. Kerisinshe, elding basty zany boyynsha memlekettik til bolyp tabylatyn (Latviyadaghy latysh tili sekildi) - qazaq tilin qazaqtyng nazaryn týrli sayasy oqighalar men memlekettik manyzy bar isterden audaru ýshin ghana qoldanady. Qoghamda biylikting tapsyrmasyn oryndaytyn, yaghny til mәselesin qajet kezinde jalaulatyp júrt aldyna alyp shyghatyn jemge baylaghan isektey toptar men túlghalar bar. Bir sózben aitqanda, eldegi barlyq dәrejedegi resmy biylik Ata zannyng memlekettik til turaly babyn tabany kýrektey jiyrma jyl boyyna belinen basyp, búzyp keledi. Biylikke sot ta joq, ot ta joq. Qazaq biyligining búl әreketi - qylmys bolyp sanalady. Sebebi, býgingi Qazaqstan territoriyasynyn, jer men elding bas iyesi әri jer betindegi mәdeniyeti men tarihy óte bay, kóne halyq - qazaqty osy uaqytqa deyin últ retinde úiystyryp kelgen eng basty tiregi tilining tilersegin qasaqana qiyp otyr. Eger biz, tildi býtin últtyng boyyndaghy qan dep eseptesek, qazaqtyng qoghamdyq-sayasy belsendiligining azangy, týrli diny aghymdardyng jeteginde ketui, ózara meyirimsiz, bezbýirektenip, jeke basynyng mәnsaby men mәrtebesin kýitteui jiyrma jyl boyy últ-aghzadan dirdektep til-qannyng aghyp jatqanynan. Óitkeni, tútas últtyng bar bolmysy tilinde ghana.

Tipti, til turaly zannyng 1989 jyly qayta qúrudyng lebimen kenes ókimeti kezinde qabyldanyp ketkeni qanday jaqsy bolghan. Biylikting tilge degen býgingi niyetimen ol zang әngime kýiinde qalar edi. Óitkeni, byltyry kýz ailarynda qabyldaymyz degen memlekettik tildi damytu baghdarlamasyn arada bir jylgha juyq uaqyt ótse de qabylday almay otyrghan Ýkimet til turaly zandy eki dýniyede qazaqqa búiyrtpas edi-au.

Eger de esti Ýkimet...

Mine, endi memlekettik tilding mәselesi jana mýmkindik ashyp otyr. Ýkimet Latviya tәjirbiyesine sýiene otyryp, onsyz da ózine kiriptar parlamentke til turaly zangha memlekettik tildi bilmeytin, mengermegen azamattargha aiyppúl salatyn ózgerister men tolyqtyrular  engizdirtip, basqa, basqa memlekettik oryndarda memlekettik tilding tolyq qoldanyluyn baqylaytyn til inspeksiyasyn ashsa, qazynanyng qazany shýpildep keter edi. Al, til bilmegenderge aiyppúldy býtkil qoghamnyng әr salasyna salatyn bolsa, onda qazba baylyqtardyng bar kenine bolashaq úrpaq enshisine dep qara qúlyp salar edik. Ol az deseniz, eldegi til mәselesi tabysty biznesting kózine ainalyp múnay men gaz salasyndaghy «iri kәsipkerler» qazaq tilining mýddesin iske asyrudan payda tabar edi.

Ekinshi jaghynan, últyn úmytqan, esesine, halyqtar dostyghyn oilap qabyrghalary qansha qayyssa da halyqaralyq tanymal dәreje kóterile almay qor bolyp jýrgen Ýkimet mýsheleri, deputtar, qoghamdyq túlghalardy ana tilinen maqúrym sheneunikter men memlekettik qyzmetkerler jәne anasynyng tiline aibalta ala jýgirip jantalasqan asa belgili azamattar dep jarnamalasaq, onday adamdardy bir kóru ýshin, estelikke suretke týsuge әlemning әr týkpirinen turister aghylar edi. Áriyne, Astanagha kelip túryp, Burabaygha soqpay ketpesi taghy anyq. Sóitip, biz eki jep biyge shyghyp, al, qazaq tiline, qazaqqa qarsy niyettegi kisiler el budjetin tolyqtyrugha sep bolyp tym qúrysa, memleket ýshin bir paydaly is jasar edi. Mýmkin múny Kәrim myrza qaperine alar da múrtynan jymiyp kýler. Kýlgeni - isting bitkeni.

Jýz jylda týlemegen til

Tughan tilding taghdyrly jayynan bolghan әngimening týiinin HH ghasyrdyng basynda últ baspasózi shyraqtarynyng biri bolghan «Ayqap» jurnalynda jaryq kórgen ayauly Mirjaqyp Dulatúlynyng «Qazaq tilining múny» degen taqyryppen Mynbay Jalau myrzagha jazghan hatynyng ýzindisimen tәmәmdasaq: «Men zamanymda qanday edim? Men aqyn, sheshen, tilmar babalarynnyng búlbúlday sayraghan tili edim. Móldir suday taza edim. Jargha soqqan tolqynday ekpindi edim. Men narkeskendey ótkir edim.

Endi qandaymyn?

Kirlenip baramyn, bylghanyp baramyn. Jasydym, múqaldym.

Men ne kórmedim?» (http://old.abai.kz/content/mengilik-mirzhakyp )

Anasyz hәm arsyz adamnyng ghana Ana tili bolmaydy.

Ana tilindi ayala, Alash balasy!

«Abay-aqparat»

Múrat Toqashbaevtyng oryndauyndaghy Ábiyirbek Tinәliyevting әni "Anamnyng tili"