Qaznettegi teli-tentek,  qyzylordalyq Erkin Sәrsenbaev bauyrymyzdyng «Try passionarnye gruppy v kazahstanskom obshestve» atty payymdauyn «Abai.kz» audaryp úsynyp otyrmyz.

On jyl búryn Qazaqstanda eshqanday sheru bolghan joq, әleumettik jelide eshkim biylikke qarsy eshtene jazbaytyn edi. Al, qazir bәri qoyyrtpaqtalyp, әr apta sayyn halyqtyq bas kóteruler oryn ala bastady.

Búl qazaq qoghamyndaghy ózining býgingi jaghdayyna esh kelispeytin, әldeneni qalaytyn belsendi toptardyng qalyptasa bastauy oilandyrady. Olar kóbine ózderining neni qalaytyn ózderi de týsine bermeydi.

Eger Reseydi mysalgha alar bolsaq, ol –  bir-birimen úiysa toptasuy óte qiyn әrqily kýshterden túratyn úlanghayyr el. Qazaqstan geosayasy josyqta shap-shaghyn el sanalady. Sondyqtan ózimning jeke basym әleumettik-belsendi jandardyng ýsh tobyn angharyp jýrmin:

1) Orys tildi qazaq ziyalylary

Búl ózi batysshyl, pantýrikshil, tәnirshildikten bastap, euroaziyalyqpen ayaqtalatyn әr týrli ústanymdy jón kóretin qyryq qúrau top. Tek bәrining basyn orys tildilikteri qosady.

Olardyng osy ústanymdarynan sayasy senimderi kelip shyghady. Biri – barsha kenestik әm orystyq dýniyege jauygha qarasa, ekinshileri – kersinshe, ony tóbelerine kótere tәu etedi.

Tap osy top auyzdarynan kóbikteri aghyp (ózderi týsinbese de) qazaq qúndylyghyn, (ózderi nashar biletin) qazaq tili men (ózderin týkke kereksiz etetin) qarapayym qazaq halqyn qorghauda janyn beredi. Tap osy top kóshege shyghyp, barsha halyqty oyatqysy keledi. Tap osy top azannan keshke deyin әleumettik jelide otyryp, әldebir qúndylyqtardy qyzghyshtay qorghashtap qorghaydy. Óte belsendi balaqaylar, biraq әzirshe jalynynan góri týtinderi basym.

2) Kәrister

Qazaq qoghamynyng ómirge óte beyim bóligi. Kәrister búrynghy kenester odaghyna taryday shashylsa da, eshqaysy shetelge irge kótere kóshpeydi. Postkenestik aumaqtyng qay jerinde túrsa da, ózderin sudaghy balyqtay óte jaqsy sezinedi. Kәrister enbekqorylyghymen tek bizde ghana emes, Reseyde, Ukraina men Ózbekstanda ekonomikalyq salalarda ózderining oryndaryn oiyp túryp alyp otyr. Qyzylordada eng júrt kóp baratyn kafeni kórseniz. Onda egesi – kәris dep sanay beriniz.

Onyng ýstine búlar óte úiymshyl, egerәky bir kәris zang qúryghynyng túzaghyna iline qalsa boldy, býkil kәris diasporasy auyz biriktire óre týregelip, aiqaylatyp shulatpay-aq, mәimónkening kókesin kórsete otyra, basshylyq pen onyng manayyndaghylardyng tilin tauyp, qandastaryn qorghap qalady.

Eng bastysy kәrister sayasatsyzdanghan top. Olar qoghamdaghy auyzbirshilikti qalap әm EAES kenistigindegi ekonomikalyq baylanystyng keneye týsuin kerek etedi.

3) Dәstýrli emes islamdyq aghymdaghylar

Búl әleumettik top ózining ózgelerden túmshalana tasalanghan tomaghatúiyq jabyqtyghymen, enbeqorlyghymen әm Qazaqstanda oryn alatyn sayasy ýrdisterge (ashyq týrde) aralasqysy kelmeuimen erekshelenedi.

Olardyng Qazaqstandaghy ózge músylman jamaghytynan ózgesheligi basym kópshiligi orys tildi islam dinindegiler. Búlardyng arasynda enbegi men aqyly arqasynda tolaghay tabysqa jete alghan kәsipkerlerding qarasy óte mol.

Ózgelerden taghy bir kózge úratyn ózgeshelikteri bir-birlerine bastaryna is týsken óte qiyn kezde qol úshyn soza biletin bauyrmashylyqtary bolyp tabylady.

Búl jamaghat eshqashan júrtpen birge meshitke baryp qúlshylyq etpeydi. Ózderining ýy jaghdayyndaghy meshitterinde bastaryn qosyp otyrghandyqtan olardyng naqty maqsaty men mýddesi turaly syrt kóz eshtenkede bilmeydi.

Mine, tap osynday passionariiyler Qazaqstanda túryp jatyr. Ázirshe olar belsendilik tanytyp kózge týse  qoyghan joq. Biraq olardyng elimizding sayasy ómirine bilek sabyna kirisip ketpeuine eshkim kepildik bere almaydy.

El Ýkimeti sayasy partiya qúrugha qyryq jerden tyiym salghan jaghdaydaghy Qazaq qoghamynyng sayasiy-әleumettik damuynda әzirshe úiqydaghy orys jәne qazaq tildi passionarlyq toptar sayasattanushylarymyz ben әleumettanushylarmyzdyng nazarynan mýldem tys qalyp keledi. Búnday toptar el tynyshtyghy ýshin jarylmaghan bombamen birdey.

Ábil-Serik Áliәkbar

Abai.kz