قازنەتتەگى تەلى-تەنتەك،  قىزىلوردالىق ەركىن سارسەنباەۆ باۋىرىمىزدىڭ «تري پاسسيونارنىە گرۋپپى ۆ كازاحستانسكوم وبششەستۆە» اتتى پايىمداۋىن «Abai.kz» اۋدارىپ ۇسىنىپ وتىرمىز.

ون جىل بۇرىن قازاقستاندا ەشقانداي شەرۋ بولعان جوق، الەۋمەتتىك جەلىدە ەشكىم بيلىككە قارسى ەشتەڭە جازبايتىن ەدى. ال، قازىر ءبارى قويىرتپاقتالىپ، ءار اپتا سايىن حالىقتىق باس كوتەرۋلەر ورىن الا باستادى.

بۇل قازاق قوعامىنداعى ءوزىنىڭ بۇگىنگى جاعدايىنا ەش كەلىسپەيتىن، الدەنەنى قالايتىن بەلسەندى توپتاردىڭ قالىپتاسا باستاۋى ويلاندىرادى. ولار كوبىنە وزدەرىنىڭ نەنى قالايتىن وزدەرى دە تۇسىنە بەرمەيدى.

ەگەر رەسەيدى مىسالعا الار بولساق، ول –  ءبىر-بىرىمەن ۇيىسا توپتاسۋى وتە قيىن ارقيلى كۇشتەردەن تۇراتىن ۇلانعايىر ەل. قازاقستان گەوساياسي جوسىقتا شاپ-شاعىن ەل سانالادى. سوندىقتان ءوزىمنىڭ جەكە باسىم الەۋمەتتىك-بەلسەندى جانداردىڭ ءۇش توبىن اڭعارىپ ءجۇرمىن:

1) ورىس ءتىلدى قازاق زيالىلارى

بۇل ءوزى باتىسشىل، پانتۇرىكشىل، تاڭىرشىلدىكتەن باستاپ، ەۋروازيالىقپەن اياقتالاتىن ءار ءتۇرلى ۇستانىمدى ءجون كورەتىن قىرىق قۇراۋ توپ. تەك ءبارىنىڭ باسىن ورىس تىلدىلىكتەرى قوسادى.

ولاردىڭ وسى ۇستانىمدارىنان ساياسي سەنىمدەرى كەلىپ شىعادى. ءبىرى – بارشا كەڭەستىك ءام ورىستىق دۇنيەگە جاۋىعا قاراسا، ەكىنشىلەرى – كەرسىنشە، ونى توبەلەرىنە كوتەرە ءتاۋ ەتەدى.

تاپ وسى توپ اۋىزدارىنان كوبىكتەرى اعىپ (وزدەرى تۇسىنبەسە دە) قازاق قۇندىلىعىن، (وزدەرى ناشار بىلەتىن) قازاق ءتىلى مەن (وزدەرىن تۇككە كەرەكسىز ەتەتىن) قاراپايىم قازاق حالقىن قورعاۋدا جانىن بەرەدى. تاپ وسى توپ كوشەگە شىعىپ، بارشا حالىقتى وياتقىسى كەلەدى. تاپ وسى توپ ازاننان كەشكە دەيىن الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرىپ، الدەبىر قۇندىلىقتاردى قىزعىشتاي قورعاشتاپ قورعايدى. وتە بەلسەندى بالاقايلار، بىراق ازىرشە جالىنىنان گورى تۇتىندەرى باسىم.

2) كارىستەر

قازاق قوعامىنىڭ ومىرگە وتە بەيىم بولىگى. كارىستەر بۇرىنعى كەڭەستەر وداعىنا تارىداي شاشىلسا دا، ەشقايسى شەتەلگە ىرگە كوتەرە كوشپەيدى. پوستكەڭەستىك اۋماقتىڭ قاي جەرىندە تۇرسا دا، وزدەرىن سۋداعى بالىقتاي وتە جاقسى سەزىنەدى. كارىستەر ەڭبەكقورىلىعىمەن تەك بىزدە عانا ەمەس، رەسەيدە، ۋكراينا مەن وزبەكستاندا ەكونوميكالىق سالالاردا وزدەرىنىڭ ورىندارىن ويىپ تۇرىپ الىپ وتىر. قىزىلوردادا ەڭ جۇرت كوپ باراتىن كافەنى كورسەڭىز. وندا ەگەسى – كارىس دەپ ساناي بەرىڭىز.

ونىڭ ۇستىنە بۇلار وتە ۇيىمشىل، ەگەراكي ءبىر كارىس زاڭ قۇرىعىنىڭ تۇزاعىنا ىلىنە قالسا بولدى، بۇكىل كارىس دياسپوراسى اۋىز بىرىكتىرە ورە تۇرەگەلىپ، ايقايلاتىپ شۋلاتپاي-اق، مايموڭكەنىڭ كوكەسىن كورسەتە وتىرا، باسشىلىق پەن ونىڭ ماڭايىنداعىلاردىڭ ءتىلىن تاۋىپ، قانداستارىن قورعاپ قالادى.

ەڭ باستىسى كارىستەر ساياساتسىزدانعان توپ. ولار قوعامداعى اۋىزبىرشىلىكتى قالاپ ءام ەاەس كەڭىستىگىندەگى ەكونوميكالىق بايلانىستىڭ كەڭەيە ءتۇسۋىن كەرەك ەتەدى.

3) ءداستۇرلى ەمەس يسلامدىق اعىمداعىلار

بۇل الەۋمەتتىك توپ ءوزىنىڭ وزگەلەردەن تۇمشالانا تاسالانعان توماعاتۇيىق جابىقتىعىمەن، ەڭبەقورلىعىمەن ءام قازاقستاندا ورىن الاتىن ساياسي ۇردىستەرگە (اشىق تۇردە) ارالاسقىسى كەلمەۋىمەن ەرەكشەلەنەدى.

ولاردىڭ قازاقستانداعى وزگە مۇسىلمان جاماعىتىنان وزگەشەلىگى باسىم كوپشىلىگى ورىس ءتىلدى يسلام دىنىندەگىلەر. بۇلاردىڭ اراسىندا ەڭبەگى مەن اقىلى ارقاسىندا تولاعاي تابىسقا جەتە العان كاسىپكەرلەردىڭ قاراسى وتە مول.

وزگەلەردەن تاعى ءبىر كوزگە ۇراتىن وزگەشەلىكتەرى ءبىر-بىرلەرىنە باستارىنا ءىس تۇسكەن وتە قيىن كەزدە قول ۇشىن سوزا بىلەتىن باۋىرماشىلىقتارى بولىپ تابىلادى.

بۇل جاماعات ەشقاشان جۇرتپەن بىرگە مەشىتكە بارىپ قۇلشىلىق ەتپەيدى. وزدەرىنىڭ ءۇي جاعدايىنداعى مەشىتتەرىندە باستارىن قوسىپ وتىرعاندىقتان ولاردىڭ ناقتى ماقساتى مەن مۇددەسى تۋرالى سىرت كوز ەشتەڭكەدە بىلمەيدى.

مىنە، تاپ وسىنداي پاسسيوناريلەر قازاقستاندا تۇرىپ جاتىر. ازىرشە ولار بەلسەندىلىك تانىتىپ كوزگە تۇسە  قويعان جوق. بىراق ولاردىڭ ەلىمىزدىڭ ساياسي ومىرىنە بىلەك سابىنا كىرىسىپ كەتپەۋىنە ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى.

ەل ۇكىمەتى ساياسي پارتيا قۇرۋعا قىرىق جەردەن تىيىم سالعان جاعدايداعى قازاق قوعامىنىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك دامۋىندا ازىرشە ۇيقىداعى ورىس جانە قازاق ءتىلدى پاسسيونارلىق توپتار ساياساتتانۋشىلارىمىز بەن الەۋمەتتانۋشىلارمىزدىڭ نازارىنان مۇلدەم تىس قالىپ كەلەدى. بۇنداي توپتار ەل تىنىشتىعى ءۇشىن جارىلماعان بومبامەن بىردەي.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz