Qazaq topyraghy yqylym zamannan beri oishyl hәm daryndy adamdargha kende bolghan emes. Sonday daryndardyng bir shoghyry tól әdebiyetimizde de jeterlik. Búl kýnderi auyz әdebiyetimiz qattalyp, jazba әdebiyetimiz týgendeldi. Olardy óz uaqytymen dәriptep, sanamyzda qayta janghyrtyp kelemiz. Biyl el bolyp Abay Qúnanbayúlynyng 175 jyldyghyn ótkizudemiz. Odan bólek, ýsh bәiteregimiz – Beyimbet Mayliyn, Iliyas Jansýgirov, Sәken Seyfullinderding 125 jyldyghy da nazardan tys qalmaydy.

Keyingi birer jylda qazaq әdebiyetshileri aitarlyqtay tabysqa qol jetkizdi. Mysaly, osy kýnderi qazaq әdebiyetining 30 aqyny men 30 jazushysynyng shygharmalary BÚÚ-nyng alty tiline audaryluda. Múny mamandar zor jetistikke balap, qazaq әdebiyetining jana dәuiri bastaldy degendi aityp jýr. Jurnalist Gýljan Marqabaeva: «Stiyven Koviyding juyrda ghana audyrlghan «Jasampaz jandardyng jeti daghdysy» kitabyndaghy adamnyng aqyl-oy qabiletin 4-ke bólinetindigin Maghjan Júmabaev «Pedagogika» kitabynda búdan bir ghasyrday búryn aityp keten. Biz audarmanyng bolmauynan Maghjanmen maqtana almadyq» – deydi. Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, aqyn Aqúshtap Baqtygereevanyng aituynsha, qazaq qalamgerleri shetel әdebiyetshilerinen artyq bolmasa kem emes. Olar ýshin bizding әdebiyet ashylmaghan júmbaq bolyp otyr. Qazaq әdebiyetining aghylshyn tiline audarylu nәtiyjesinde Kembridj uniyversiytetining studentteri elimizge kelip, mәdeniyetimizben tanysyp, bauyrsaqtyng dәmin tatyp, dombyra ýnin estip, atqa mingisi keletin kórinedi. Búl «Cambridge University Press» departamentining basshysy Djeyn Mannnyng auzynan shyqqan sóz. Osylaysha juyq arada qazaq әdebiyetining shygharmalary әlemning 70-ten asa eline taraydy. Demek, osynshama elding oqyrmandary bizding qalamgerlerding shygharmalarymen etene tanys bolady degen sóz. Endi osy tústan nazarymyzdy óz elimizge qaray búralyq.

Qazirgi uaqytta aqparattyq tehnologiyanyng sharyqtauynan ba, agha buynnyng jastargha kónili tolmauynan ba, kóbine-kóp «jastardyng kópshiligi kitap oqymaydy» degendi jii esteymiz. Jii estilgeni sonshalyq – sol sózge boy ýiretip, kózben kórmey túryp syrttan ton pishu etek alyp ketti.

Áygili aqyn, dramaturg Iossif Brodskiy: «Eger bir adam kitap oqymasa, búl onyng óz qasireti, al milliondaghan adam kitap oqymasa, tútas bir últtyng qasireti», – degen eken.

Sózding shyny kerek, búl kýnderi búrynghy kezenmen salystyrghanda kitap oqymaytyn jastar, jastar deymiz-au, jalpy kitap oqyrmandary shynymen de azayyp ketkendey. Óitkeni jaryq kórgen kitaptardyng tirajy eng kóp degende 10 mynnyng ar jaq, ber jaghynda ghana. Orta eseppen alghanda kitaptardyng kóbisi 5000 danamen ghana shyghady.

Áriyne, biz búl jerde kitaphanalardyng qanshama oqyrmandardy kerekti kitaptarmen qamtamasyz etip otyrghanyn joqqa shygharghymyz joq. Kitap qúndylyghy kóptigimen eseptelmeydi desek te, taralymyna qarap Iossif Brodskiy aitqanday kónilge qorqynysh úyalaydy. Bir quanarlyghy әdeby tuyndylarymyz elektrondy núsqamen de jinaqtalghan.  Oqyrmandar kez-kelgen uaqytta kereginshe oqy alady. Elektrondy aqparatpen hat-habar alysqan kezende múnyng da manyzy zor. Dese de oqyrmandar arasynda elektrondyq núsqa men kitaptyng aiyrmashylyghy turaly pikir qayshylyghy bar. Qalay bolghanda da eng bastysy kitap oqysa bolghany.

Jastardyng kitapqa degen qyzyghushylyghyn oyatatyn tәsilding biri de biregeyi – shygharma iyesimen, belgili әdebiyetshilermen kezdesu. Osy orayda Almaty qalasy Qoghamdyq damu basqarmasy «Ádebiyet әlemi» jobasyn bastap, ony úiymdastyrudy «Mәngilik Qazaqstan» qoghamdyq qoryna tapsyrdy. Qor qyrkýiek jәne qazan ailarynda Almaty qalasyndaghy mektepter men JOO-da elimizge belgili әdebiyet ókilderimen atap aitqanda, Maraltay Rayymbekúly, Baqyt Bedelhan, Amanhan Álimúly, Esey Jenisúly, Aqberen Elgezek sekildi әdebiyet ókilderimen kezdesuler ótkizudi josparlap otyr.

J.Sarqasqa

Abai.kz