Qazaqstanda últshyl boludan qorqatyn sheneunikter óte kóp. Áriyne, biz Kenes Odaghynan beri «mahrovyi» últshyldyqpen kýresip, kópúltty memleket imidjine baylanyp qalghan elmiz ghoy... Qazaq ekenin sybyrlap aitatyn shendi-shekpendilerge ózderining naghyz últshyl ekenin ashyq aitatyn V.Putin men D.Medvedevting ústanymy ýlgi bolsa iygi. KSRO-nyng ydyrauyn «XX ghasyrdaghy eng iri geosayasy daghdarys» dep sanaytyn Resey premier-ministri Vladimir Putin orys ruhyn kóteru arqyly memleketting sayasaty men ekonomikasyn, әleueti men halyqaralyq bedelin týgendep otyr. Qazirshe qazaq missiyasy jayly qoghamda oqta-tekte sóz bolyp túrsa, Reseyde orys missiyasy til men dinning ýilesimi negizinde tolyqtay jýzege asyp keledi!

Vladimir Putiyn: Medvedev - men siyaqty últshyl!
Ol biylikke 2000 jyly keldi. Or­ta boyly, qatal minezdi, sal­maq­ty. Ariylik bet-pishindes. Naghyz pra­voslav. Gorbachev pen Eli­siyn­nen keyingi Resey óz úlyn kóp ký­t­ti. KSRO-ny qúlatyp, Re­sey­ding iym­periyalyq ambisiyalaryn qú­la­zytqan Gorbachev pen kórshiles TMD elderi týgili, Reseyding óz ishin­degi avtonomiyalyq elderge ie bo­la almay qalghan Elisinnen ke­yin naghyz qatal minezdi Vladimir Pu­tinning biylikke kelui - Reseydi әlem­dik derjava retinde qayta jan­ghyrtty. Batys sarap­shy­la­ry­nyng aituynsha, KSRO-nyng qú­la­uyn «geosayasy daghdarys» dep bi­le­tin Pu­tin sol KSRO túsyndaghy ke­­nestik ýlgidegi últtyq ruhty qay­ta tý­letuge atsalysuda. Múny Pu­­tiyn­ning ózi de jasyrmaydy. Esi­mizde, Re­sey premier-ministri Ger­maniya kans­leri Angela Mer­keli­men kez­des­ken túsynda orys elin jay­la­ghan últshyldyq jayy da sóz bol­ghan edi. Sonda Vladimir Pu­tiyn: «Med­vedev jaqsy maghynada men siyaq­ty últshyl. Ol naghyz pat­riot jә­ne Reseyding halyqaralyq are­­na­daghy bedelin belsendi týrde qor­­ghaytyn bolady» dep mәlim­dedi.
Al Garvard uniyversiytetining bú­ryn­ghy qyzmetkeri, «Orys últshyl­dy­ghy bulleteni» atty internet pi­kirsayys klubynyng negizin qa­laushy Andreas Umland Putindi orys últshyldyghynyng simvolyna ba­laydy. Búl orayda ol: «Putin she­shen lankesterimen, eston fa­shiys­terimen, ukrainning neofa­shiys­terimen, gruzinning ru­sofob­ta­rymen, amerikalyq iym­pe­riya­liys­ter­men, Batystyng azghy­ru­shy­la­ry­men kýresip jatyr... Jal­py ait­qanda, Putin Reseydi qúr­typ, bó­lip-jaryp, tym qúryghanda tize býk­kizgisi keletin orys emes kýsh­ter­ding arman-tilegimen ký­res­ki­si ke­ledi» deydi. 2000 jyl­dan be­ri el aumaghynda skinhed­ter­ding keng óris aluyna, Baltyq ja­gha­lauy el­de­ri men TMD memleketterine ja­sa­lyp jatqan qysym men jalpy Resey imidjining ósuine, sonday-aq orys pravoslavie shirkeuining ký­shengine birden-bir sebepker Pu­tinning ózi emes pe?! Kezinde Europa ke­nesining Parlamenttik assam­bleya­sy RF biyligine talap qoydy: Re­sey eldegi әsire últshyldyqpen zann­amalyq túrghyda kýresui kerek. Búl arada Putin qanday qadam­dar­gha bardy dersiz?! Ol orys últ­shyl­dyghyn aqtap shyqty. «Klerk.­Ru» aq­pa­rat­tyq agenttigining ha­­bar­la­uynsha, Putin Reseydegi kse­no­fo­biya men últshyldyqqa basty se­bep retinde en­bek rynogynda orys­tardyng jú­myspen qamtylmauy dep kór­set­ken. Óz kezeginde sayasatker: «Múnyng bәri Kenes Odaghynan ke­yin qa­lyptasqan iydeologiyalyq va­kuum men odan tuyndaghan jay­syz­dyq­targha jәne negizgi últtyq top­tardyng qysymshylyq kóruine bay­la­nysty. Kenes Odaghy qúlasa da, biz­ding shekaralarymyz ashyq qal­dy, al enbek rynogyndaghy jaghday Re­seyding bayyrghy últynyn, RF aza­mattarynyng mýddesine say she­shilip jatqan joq» dep mәlimdedi. Búl - Putinning preziydent kezinde ait­qan sózi. Búl - onyng halyqtyng kó­nil kýiimen sanasu әreketi. «Le­vada-sentr» ortalyghynyng jýr­gizgen saualnamasyna sәikes, Re­sey azamattarynyng 52 payyzy ózge el­derden kelgen azamattardyng qú­qyn shekteudi qalaydy eken.
Putin biylikke kelgeli beri syrt­taghy orys diasporasyn qar­jy­lay qoldap, ruhany demeu saya­saty erekshe qarqynmen jýzege asyp keledi. RF postkenestik el­derdegi orys tilining damuyna jy­lyna 210 mln rubli bólip otyrady. 2005 jyly Resey «Orys tili» atty fe­deraldyq baghdarlama qabyldap, 2010 jylgha deyin TMD aumaghynda orys tilining últtyq tilderden basyp ozuy ýshin 1,5 mlrd rubli bólgen. Búl óte qomaqty qarjy! Ayt­paq­shy, biylikting «Edinaya Rossiya» par­tiyasy da syrttaghy orys-slavyan úiym­daryn qarjylay qoldap-qol­pashtap keledi. Mәselen, ke­zinde dәl osy partiya Qazaqstan­da­ghy orys úiymdaryna Alma­tynyng qaq tórinen Orys ýiining ghiy­ma­ratyn syilady. Reseyge baghy­natyn Qazaqstandaghy orys pra­vos­lavie shirkeui de ata júrttan qol­dau tauyp otyr. Qarap otyrsaq, Putin orystyng el ishindegi ghana emes, syrttaghy mýddesin de qorghau­men keledi.
Dәl Putinning túsynda «re­sey­lik otandastar» jobasy dýniyege kel­di. Búl joba - sheteldegi orys­tildi azamattar arqyly Reseyding ish­ki demografiyalyq ahualyn dagh­darystan shygharugha baghyttalghan strategiya. Aytpaqshy, búl joba últ tal­ghamaydy. Reseyde túrghyng kele me, oryssha bilesing be, sen - re­seyliksin. Yaky týptin-týbinde jal­pyúlttyq orystandyru saya­sa­tynyng yghynda ketip, orysqa aina­la­syn. Putinning preziyden­t­ti­gi tú­synda Orys pravoslavie shirkeui hriys­tian әlemindegi basty bә­se­ke­lesi - katolik shirkeuinen de kó­terilip, halyqaralyq are­na­daghy be­delin sharyqtatty. Eldegi mú­­syl­man faktorynan qoryq­qan­­nan ba, kim bilsin, әiteuir birazdan be­ri «Pravoslavie ne­giz­deri» pәni kýl­li orta bilim oshaq­tarynda min­detti pәn retinde oqy­ty­lyp keledi. Jal­pyúlttyq hriys­tian­dandyru saya­satyna Putinning qo­syp jat­qan ýlesi sýbeli: osydan bir­neshe jyl búryn Putin pasha me­rekesin Yakutiyadaghy shirkeu­ler­ding birinde qar­sy aldy. Búl - ýl­ken qadam edi. Osy­laysha Putin ózge últ ókil­d­e­rining pravoslavie di­nining ayasynda birigu qajettigin kórsetkeni anyq. Jalpy, Putiyn, Medvedevter Re­seydi qanshalyqty zayyrly mem­leket degenimen, shirkeuge minәjat etuge jii baryp túrady. Óz ke­zeginde múnyng bәri fe­deraldyq te­le­arnalarda jalpy­últtyq dengeyde na­sihattalady. Osy­laysha Re­sey­ding is jýzindegi memlekettik dinine - pravoslavie tarmaghy ainalyp otyr, búl RF-nyng - naghyz kóp­últ­ty, kópdindi mem­leket ekenine qa­ra­mastan...
Áriyne, Putinning qajet bolsa bir kýnde skinhedterdi jaypap sa­lyp, әsire últshyl partiyalardy auyz­dyqtaugha kýsh-qayraty je­te­di. Batysshyl, biraq derbes Gruziya­ny tóbesinen bombalap tastaghan Re­seyge 70-80 myndyq skinhedter «ar­miyasy» týkte emes qoy... Biraq olardy qúrtu memleketke kerek pe?! Skinhedter de orys últ­shyl­dyghynyng simvolyna ainaldy. Skiyn­hedterdi býkil orys saya­satkerleri «balalarymyz» dep qor­ghay­dy. Biylikting ústanymy osy.
­Orys últshyldyghy orys mem­le­ketine qyzmet etedi. «Oryspen oi­namandar!» dep eskertedi Re­sey biyligi. Resey ýshin Baltyq ja­ghalauy men TMD elderindegi últ­tyq qayta janghyru prosesteri - fa­shizmning dәl ózi?! Al naghyz fa­shistik baghyttaghy qandyqol skiyn­hed­ter Resey ýshin nebary 16-20 jas­taghy tentek balalar! Mem­le­ket­ting ústanymy, aqparattyq na­siy­haty osyny ýndeydi. Áriyne, mú­nyng arty Reseyding basyna baq bop qo­na ma, әlde mandayyna sor bop ja­bysa ma, ony bir Alla biledi. Qa­zirshe anyghy, orys últshyldyghy pra­voslaviyelik orys memleketining qa­lyptasyp, damuyna mol ýles qo­suda. Orys pravoslavie shirkeui ýshin de, orys halqy ýshin de Vla­dimir Putin - patsha! Pasha me­re­kelerining birinde shirkeu miyt­ro­poliyti Putinge tәji bar júmyrtqa syi­lapty. Al búl óz kezeginde «pat­shalyqty úzaq ta baqytty bas­qa­­rynyz!» degen sóz eken. Putiyn­ning patshalyghy - últshyldyqqa ne­gizdelgen. Yaky búl shyn mәninde, ghú­myrly patshalyq bolary sózsiz.

Últjandylyq - últshyldyqtyng basy ghana...
Sarapshylar Qazaqstandaghy kó­nil kýiding ózgerip jatqanyn ai­tady. Kenes Odaghynan beri óz­geris kórmegen últaralyq sayasat, de­kolonizasiyalyq prosesting mýl­dem jýrgizilmeui, qazaq últynyng әleu­mettik qiyn jaghdayy jyl ót­ken sayyn sheshiluding ornyna ushy­ghyp jatqan joq pa?! Biylikting últ­tyq ústanymy óte tayaz. Alma­tygha jii keletin Reseyding tanymal saya­satkerlerining ózi últtyq ús­ta­nymy tayaz adamdardyng últshyl adam­darmen til tabysuy qiyn de­gen oida. Memleketter de solay.
Reseydegi ekonomika, sayasat, sport, mәdeniyet salasyndaghy je­nis­terding bәri de - últshyldyqtyng ar­qasy. «Evroviydeniye» bayqauyn­da­ghy Dima Bilannyng jenisi, fut­bolda «Zenittin» jenisi, «Álem aruy» bayqauynda orys qyzynyng je­nisi, bәri-bәri - orys ruhyn kó­tergen iygilikter. Múny halyq Pu­tinning sayasatymen baylanys­ty­ra­dy. Al Qazaqstan qúramasy fut­boldan kýni keshe ghana Angliya qú­ramasynan 0:4 esebimen oisyray je­nildi. Al bizding últtyq jeni­lisimiz futboldaghy jenilisten de asyp týsedi. Últ ziyalysy Aman­geldi Aytaly aitpaqshy, qazir tipti últ­tyq mәseleni kóterip jýrgen aza­mattardy halyq jauynday kóru ýr­disi taghy bar. Sonda býgingi qa­zaq missiyasynyng múraty ne? Óz­gelerge jaltaqtau ma, qaytken kýn­de kenestik salghyrt sayasattyng sar­qynshaqtaryn saqtap qalu ma?! Ghalamdastyru zamanynda qazaqtyng tili men dinin, dili men mә­deniyetin kim qútqarady?
Týptin-týbinde, memleket bolu - ózgelerdi birjaqty syilau emes, memleket bolu - memleketqúrushy, bayyrghy últ pen memlekettik tilding ayasynda ózge últ ókilderining shoghyrlanuy, osy memleketting patrioty boluy. Ghalamdastyru zamanynda barlyq elder óz últtyghyn saqtaghysy keledi, yaky olardyng barlyghy derlik - últshyl. Tek Reseyding memlekettik tilinde sóilep, diny ústanymyn әli de anyqtay almay kele jatqan bizding keybir shendi-shekpendilerimiz qalaysha qazaq memleketining patriot, últshyly bola alady?!

Kәmshat TASBOLAT

"Ayqyn" gazeti 18 mausym 2009 jyl