Құрметті оқырман! «Abai.kz» ақпараттық порталы тұрақты түрде жүргізіп келе жатқан интернет-конференцияның осы жолғы қонағы тәуелсіз журналист, қоғам қайраткері, күрескер Жанболат Мамай мырза болды.

«Abai.kz» оқырмандары тарапынан Жанболат Мамай мырзаға ұзын-ырғасы 50-ден аса сұрақ келіп түсті. Спикеріміз 2 сағатқа жуық уақыт отырып, сіздердің сұрақтарға жауап берді.

Сұрақтардың қайталануы мен оқырмандар арасында ойжарыс, пікір-таластың орын алуына байланысты, спикер Жанболат Мамай мырзаның сұхбат барысында айтқан өткір ойларын ықшамдап жариялауды жөн санадық.

-Жәке, әуелі қош келдіңіз! Партия! Әңгімені содан бастайықшы... Сұрақ өте көп. Әлеуметтік желі пікірлері де әртүрлі. Қолдаушылар көп пе, жоқ әлде даттаушылар ма? Жалпы партия құру практикалық түрде қаншалықты мүмкін мәселе?

-Партияны құру мүмкіндігі толық бар. Өйткені қазір бізді қолдап жатқан азаматтар өте көп. Мысалы, облыстардан көп адамдар хабарласып, өз аймақтарына кездесулерге шақырып жатыр. Біздің Алматыдағы кеңсемізге келіп, өздерінің ұсыныс-тілектерін білдіріп жатқандар да көп.

Өткенде «Датқа» сұхбат беріп, сол жерде телефонымды қалдырып ем, қазір тыным жоқ. Сондықтан меніңше, партия құруға, қол жинауға, адамдарды топтастыруға толық мүмкіндік бар. Бірақ, тіркей ме, тіркемей ме, ол енді басқа мәселе. Бірақ, біз партияны құрамыз.

Біздің партиямыз – жастардың партиясы болады

-Писсимистік көзқарас шығар, бірақ тіркелмесе ше?

-Тіркемей қоюы мүмкін. Оған түрлі сылтау табылады. Мейлі, тіркемесе де жұмыс жасаймыз. Сондықтан, меніңше, дәл қазіргі таңда Қазақстанда қалыптасқан протестік көзқарасты, қарсылық пікірлерді пайдаланып, шын мәнінде таза ұлттық деңгейдегі, оппозициялық-демократиялық партияны құруға бір мүмкіндік туып тұрған кез осы деп ойлаймын. Қазіргі кезең. Шыны керек, қазір халық бұрынғыдай емес, өзгерісті қалап отыр. Қазақстанда қандай да бір саяси өзгеріс болсын, демократиялық реформалар жүргізілсін, елде қалыптасқан мына жағдай оңалсын деп отырған азаматтардың саны өте көп. Оның мысалы, өткен президенттік сайлау. Азаматтар Қосановқа дауыс берді деп айтпас едім. Азаматтар билікке қарсы дауыс берді. Өйткені 30 жылда жұрт шаршады. Жаңа саяси реформаларды талап етіп отыр.

Сосын, бізге хабарласып жатқандардың көбісі серпіліп отыр. Өйткені біздің құрайық деп отырған партиямыз жастардың партиясы болады. Басшылықта, басқарушы органдарда жастар болады деп отырмыз. Негізгі идея да жастардан тарап отыр. Сондықтан, бұл жаңа бір өзгерістерді алып келетін саяси күш болады деп біз үміттенеміз.

-Жалпы, жаңа партия құру туралы бұған дейін де айтылып жүрді. Билік транзиті кезінде бұл мүмкін мәселе, әрине. Кез-келген жағдайда, кез-келген мемлекетте. Мысалы, президент Тоқаевқа өзінің жаңа партиясын құру керек деген, сосын Шымкенттің әкім болған Ғ.Әбдірахымов партия құруы мүмкін деген саяси болжамдар айтылды. Қазір «депутат Тілеуханның келіні партия құрайын деп жатыр» деген ақпарат қызу талқыда. Сіздер...Жалпы партия құру туралы идея қашаннан бері ойда жүр?

-Өте қызық сұрақ. Негізі бұл мәселені біз көптен бері ойластырып келдік. Өзіміздің ортамызда сан рет талқы жасадық. Барлық мүмкін жағдайды ойластырдық. Сөйтіп, ортақ шешімге келдік.

Қазір қарап отырсаңыз, Қазақстанда бірде-бір тәуелсіз саяси партия жоқ. «Нұр Отан» доминант болып отыр. Қалғандары соның фракциялары секілді...

«ЖСДП-ның» «Нұр Отанды» жеңетін мүмкіндігі бар еді

-ЖСДП ше? Ресми түрде ол оппозициялық партия...

-ЖСДП 26-сәуірде төрағасы ауысып, басшылыққа Ермұрат Бапи мырза келгеннен кейін бір өзгерістер бола ма деген үміт болды. Ашығында Ермұрат Бапи келгеннен кейін сол ұйымдастыру жұмыстарын бастады. Президент сайлауынан кейін шамамен маусым айында кездестік, ол кісімен. Ол кісі «біздің заманымыз өтіп бара жатыр екен. Елдегі өзгерістердің катализаторы жастар болып бара жатыр. Сондықтан мен өзімнің орнымды босатып, алда болатын сьезде, партияның құрылтайында сені төрағалыққа ұсынсам» деген ұсынысын айтты. Мен басында ойландым, әрине. Өйткені бұл партияның аты шыны керек, аса жақсы емес.

2009 жылы екі пария, Болат Әбілов басқаратын «Азат» партиясы мен «ЖСДП» бірікті. Сол екі партия біріккен кезде мен сол партияның президиум мүшесі болдым. 21 адам болдық. Ол кезде партияның президиумында өте белгілі азаматтар болды. Тоқтар Әубәкіров, Балташ Тұрсымбаев болды.

Сондай бір үлкен саяси партия құрылды да, 2013 жылы екі партияның жолы бөлінді. Бұл жерде сол баяғы амбиция мәселесі бар, сосын биліктің араласауы болды. Мен сол партияның бөлінісін қатты сынаған адамдардың бірімін. Жармахан Тұяқбайды жеке сынадым. Менің ойымша, Жармахан Тұяқбай бастаған топтың ішкі таласы партияның бөлінуіне алып келді. Мен бұл ойымнан қайтпаймын. 2013 жылы бөлінді. Содан бері шыны керек партияның атағы жақсы болған жоқ.

ЖСДП-дағы төңкерісті билік ұйымдастырды

Одан кейін тіпті жоқ болып кетті. Ешқандай қоғамдық-саяси ортада рөл атқарған жоқ. Ешқандай саяси процестерге араласқан жоқ. Жер митингілеріне қатысқан жоқ. Тек қана сайлау кезінде бастары қылтиып шығады да, одан кейін жоқ болып кетеді. Сондай бір партияға айналып кетті. Мен ойландым... Жалпы осындай партия керек пе, керек емес пе? Әлде жаңа партия құрған дұрыс па?

Бір қарағанда партия деген адамдар ғой... ЖСДП оппозициялық бірден-бір ресми түрде тіркелген партия болды. Егер біз бұл партияға келсек, онда протестік көзқарастағы, бүгінгі билікке наразы барлық тұлғалардың басын қосуға мүмкіндік болар еді. Мысалы, Рысбек Сәрсенбайды, Сергей Дувановты, басқа да көптеген азаматтарды шақырып, алда болатын парламент сайлауына дайын, депутат болатын күшті тізім жасасақ, біз «Нұр Отанды» тас-талқан етіп жеңуге мүмкіндігіміз бар еді.

Өйткені азаматтар қазір биліктің партиясына да, үміткеріне де дауыс бермейді. Жұрт халықтан шыққан, халықтың сөзін сөйлейтін, өзгеріс әкеле алатын саяси күшке жақтасады. Сол тұрғыдан алғанда, ЖСДП партиясында бір мүмкіндік болды.

Ол үшін партияның имиджін жасау керек. Толық ребрендинг жасап, басшылық құрамын, филиалдарын ауыстырып, жаңа азаматтарды, жастарды, көптеген мықты азаматтарды тартып, мықты саяси партия құрып, парламент сайлауында 60-70 пайыз дауыс алуға біздің мүмкіндігіміз болды.

Бірақ, билікте де болжайтын, алдын-ала есептейтін азаматтар, сарапшылар, стратегтер бар. Осы мүмкіндікті олар байқады да, партияны парламентке жақындатпау үшін 6-қыркүйекте болған «төңкерісті» ұйымдастырды.

Өйткені заңдық тұрғыдан, партияның жарғылық тұрғысынан қарайтын болсақ, шикілік көп болды. Ол жағынан Ермұрат Бапи партия тізгінін оп-оңай қайтарып алатын еді. Бірақ, билік бұл сьездің нәтижесін толық мойындап, партияны өздерінің адамдарына алып берді.

Қоғам талап етсе, билік тіркейді

Сондықтан, басқа амал жоқ, жаңа саяси партия құру қалды. Жаңа саяси партияның құрамына облыстардағы, осындағы азаматтық қоғам өкілдері мен белгілі беделді азаматтар бар, көбі қосылуға дайын. Қазір олар бірінен соң бірі мәлімдемелерін жасайды. Біздің қатарымызға қосылады. Ал, енді жалпы, елде өзгеріс жасаудың екі-ақ жолы бар. Кез-келген елде. Бірінші жолы – сайлау арқылы. Яғни, әділетті сайлау арқылы парламент немесе президент сайлауына қатысасыз. Бәсекеге түсесіз. Өзіңіздің мықты екеніңізді дәлелдейсіз. Орныңызды аласыз да, реформалар жасайсыз. Екіншісі – көшеге шығу. Ол майдан.

Бірақ, біз осы азаматтық қоғам өкілдерін, бүкіл жан-жақтағы беделді азаматтарды бір саяси тудың астына, бір саяси мақсаттың астына біріктіре алсақ, бұл елде өзгеріс жасауға болады.

Ал партияны тіркеу я тіркемеуге келсек, егер шынымен қоғамда бір керемет бірігу болып, биліктен талап етілсе, билік тіркейді. Ешқайда кетпейді. Тіркетуге болады деп ойлаймын. Тек талап күшті болуы керек.

Тоқаев өз саясатын жүргізеді

-Қалай ойлайсыз, қазіргі саяси «элита» айналасындағы талас-тартыстың өршуіне байланысты қосымша күштің немесе үшінші топтың оянуына қазіргі биліктің өзі мүдделі емес пе?

-Келісемін. Қазір билікте шынымен біркелкілік жоқ. Бұрынғыдай монолитті билік жоқ. Рэндал Коллинс деген американың атақты социолог ғалымы бар. Сол революция болудың бірнеше алғышартын көрсетеді. Соның негізгі алғышарты – элитаның ішіндегі бөлініс, талас-тартыс. Олардың бірікпеуі – елде революциялық өзгеріс жасауға жол ашады.

Енді ол бірнеше мәселені көресетеді. Бірінші  - элитаның ішіндегі өзара жарылыс. Екіншісі – биліктің күштік құрылымдарға айлық төлей алмауы. Үшіншісі – күштік құрылымдардың өздерінің ішінде ыдырау басталып, олардың халық жағына өтуі. Төртіншісі – халықтың жаппай бас қосып, митингілерге шығуы. Осы төрт фактор орын алатын болса елде революциялық өзгеріс жасауға болады.

Коллинс 80-жылдары осындай теориялық ғылымның негізінде «10-15 жылда КСРО ыдырайды» деп болжам жасаған алғашқы ғалым.

Осы тұрғыдан алғанда шын мәнінде, әртүрлі топтар пайда болуда. Қалай десек те, президент Тоқаев өзінің саясатын жүргізуге тырысады. Назарбаевтың айналасындағы топтар бар. Олар да өз саясатын жүргізуге тырысады. Сондықтан, шын мәнінде бөлініс бар. Бірақ, сонымен қатар халық та бұрынғыдай енжар емес. Халық белсенді. Әсіресе, әлеуметтік желілердің күші мықты. Одан кейін сайлаудың дүмпуі әлі басылған жоқ. Соның инерциясы мен алда келе жатқан парламент сайлауы бар.

Жанболат Мамай екінші Қосанов па?

-Техас, оқырман: Жанболат мырза, сіз парламент сайлауы алдында биліктің ойлап тапқан тағы бір «Қосановы» емессіз бе? 2030, 2050 2070, 2090, 3010 даму стратегиясымен алдайтын еліміздің «Нұр Отан» партиясына 100 пайыз сенбеймін. Келе жатқан әрине үйреншікті кезектен тыс сайлауға бармаймын. Себебі сайлаудың әділ өтпейтініне 100 пайыз сенімдімін. Біз аз ғана 30 шақты жылда тәуелсіз ел болып, еліміздің бар табиғи байлығын шет елге сатып жібергенімізге қатты қиналамын...

- Қосановқа байланысты жалпы, Әміржан Қосановты осы президент сайлауы басталған тұста да қолдаған жоқпын. Ол туралы ашық айттым. Өйткені бұл билікпен келісіліп жасалып жатқан жоба екенін білдім, және айттым да. Қосановқа қоятын сұрақтарымды қойғым келіп, «Политон» клубына шақырдық. Ол өзі келуден бас тартты.

Ал, енді партия туралы айтсақ, ешқандай да билікпен келісім жоқ. Қайта бізге билік қысым жасай бастады. Мысалы, маған облыстарға шығуға тыйым салып жатыр. Пробация деген бар. Мен тек қана Алматы қаласында отыруым керек екен. Сондықтан мен бірнәрсе айтқым келіп отыр, біз тек қана елде өзгеріс жасауды талап етіп отырмыз. Ең басты мәселе – менің жасым қазір 31-де. Екі-үші жыл жұртты алдап, одан кейінгі қалған өмірімде тірі өлік болып жүргім келмейді. Осы елдің ішінде, басымды тік көтеріп жүргім келеді. Сондықтан біз соңына дейін күресеміз. Ешқашан өзіміздің позициямыздан тайқымаймыз!

-Пробация демекші, сіз сотталған адамсыз. Яғни, шектеу бар. Сотталған адам қалай партия құрады? 

-Партия бір адамның атына тіркелмейді ғой. Партияны тіркеу үшін біз қазір бастамашыл топтың қолын жинап жатырмыз. 1000 адам. Оның ішінде 10 адам ұйымдастыру комитеті іріктеледі. Сол 10 адам осы ұйымдастыру жұмыстарын жүргізеді. Заң бойынша осылай. Мен бұл туралы жан-жақты ойландым. Жалпы, қысым болады. Бәрін біліп отырмын. Сондықтен мен тәуекелге барып, басымды бәйгеге тігіп отырмын.

Одан кейінгі мәселе пробация қызметіне қатысты. Мен қазір өзімнің жазамды өтеуден мерзімінен бұрын босату туралы материалдарымды сотқа дайындап отырмын. Уақыты келіп отыр. 10-қазан күні уақыты келді.

Негізінен менің бүкіл мерзімім 2020 жылдың наурыз айында бітеді. Бірақ, жаңа заң қабылданып жатыр. Ол  бойынша түрмеде отырған бір күн - бір жарым күнге саналады.  Сол заң күшіне енетін болса, онда мен толығымен желтоқсан айының ортасында босаймын жазамнан. Яғни, бір жарым ай ғана қалды. Сондықтан мен пробацияға да қарамай қоғамдық жұмыспен айналысуға бел будым.

Ойдағы партияның ойдағы атауы - «Рух» демократиялық партиясы!

-Төре, оқырман: Партияның атауын Алаш немесе Жас Алаш деп қойсаңыз, белсенді қызмет көрсетуге дайынмын.

-Біз бұл атауды да жоққа шығара алмаймыз. Өйткені партияның атауы, партияның символикасы, бағдарламасы, жарғысы барлығы сьезде қабылданады. Қазір азаматтардың барлығынан осы партияның атауына қатысты ұсыныстар жинап жатырмыз. Ұсыныстар түсіп жатыр. «Рух» партиясы деп атайық дейді, біреулер «Халық» партиясы дегенді ұсынды.  Міне, «Алаш» деген атауды ұсынып жатыр. Осының бәріне қарап, дауысқа салып, кім көп дауыс жинайды, сол атауды қабылдаймыз. Алаш деген өте қасиетті ұғым, өте киелі ұғым.

-Бергей, оқырман: Құратын партия атеистік партия ма, әлде, мұнафиқтық партия бола ма?

-Бізде заңда көрсетілген, діни партия құруға тыйым салынған. Сондықтан, біз жалпы зайырлы мемлекет құруды армандап отырмыз ғой, осы Конституцияның шеңберінде жұмыс істегіміз келеді. Жаңа Конституция қабылдауды талап етіп отырмыз. Сондықтан бұл діни партия болмайды, бұл – зайырлы мемлекет болуды көздейтін, демократиялық қоғам орнатуды көздейтін саяси партия болады.

-Мәлік Бекарыс, оқырман: Жанболат інім, талабың оң болсын. Ниетіңе ризашылығымды білдіремін. Заңынан түсінігі жоғары мемлекетте заңның шеңберінде әділ саяси күресу мүмкін емес. Күні бүгінге дейін саяси оппозицияда жүргендердің, саяси сауаттары азаматтық көзқарастары мен ұстанымдары сізден кем болды деп ойламаймын. Не шықты? Нендей жетістік бар? Керісінше, 30 жылда бәрі де сатылды, бәрін де сатып алуға болады деген қоғамдық сана нық қалыптасты. Осы тұрғыда қандай ойыңыз бар?

-Бұл кісі өте писсимистік көзқарастағы адам екен. Мұндай көзқарасқа ұрынатын болсақ, онда Қазақстанда ешқашан өзгеріс болмайды. Сондықтан меніңше, бәріміз басымызды көтеріп нақты өзгерістерге жұмыс жасауымыз керек. «Бұрын былай болды, қолымыздан түк келмейді. Ананы жасай алмаймыз, мынаны жасай алмаймыз» деп отырсақ, әлі тағы он-он бес жыл отыра береміз. Сондықтан нақты өзгеріс жасайтын болса келсін, қосылсын. Өзінің ойларын, ұсыныстарын айтсын. Белсенді түрде аралассын. Біз ашықпыз.

Партияны қаржылай қолдаушылар – үлкен олигархтар емес

-Төкен, оқырман: Кезінде басшысы Серікжан Мәмбеталин болған «Руханият» деген партияны біреуден сатып алдым деді. Саттым деді ме, сондай бір сөздерін оқыдым. Қарап отырсам, партия деген қып-қызыл ақша екен. Өзіңе осы партияны құру үшін кімдер қаржылай көмек көрсетпек? Қалыптасқан жағдайда партияларыңды тіркесе оппозициялық партия деген түсінік қардай еріп кететінін білмейсің бе?

-Қаржыландыруға қатысты бізде сондай бір керемет қаржы көздері жоқ. Бірақ, азаматтар көмектесіп жатыр. Осы Қазақстанның ішіндегі азаматтар. Оны мен жасырмаймын. Кәсіпкерлер. Орта деңгейдегі кәсіпкерлер. Одан кейін де өткенде біз ұйымдастыру комитетінде отырған кезде маған бір үлкен ақсақалдар хабарласты. Түркістан облысы, Сарыағаш ауданынанбыз дейді. «Үш ақсақал жиналып өзіміздің бір айлық зейнетақымызды аударсақ деп едік. Соған счет беріңіздер» деп сұрап жатыр. Одан кейін кеңсемізге келіп көрімдік деп ақша тастағысы келетін кісілер бар. Барлығына айттық, қазір ерте. Партия құрылсын. Азаматтар жиналсын. Құрылтай сьезін өткізейік. Содан кейін жарнасы болады. Сол кезде өз үлестеріңізді қосарсыздар.

Азаматтардың ынталары, талаптары бар. Көмектесейік, қолдайық деген кәсіпкер азаматтар жоқ емес. Негізінен осы еліміздің ішінде төрт – бес кәсіпкер бар. Ол бір үлкен қаражат емес. Бірақ, дегенмен өзіміз шағын бір кеңсе ашып отырмыз. Азаматтарды жинап отырмыз. Біздің ұйымдастыру комитетінде бәрі тегін жұмыс істейді. Жалпы, көмек бар. Бірақ үлкен олигархтар емес олар.

Енді тіркеуге қатысты айта кетейін. Партияны тіркетудің екі-ақ жолы бар. Ол билікпен ымыраласып, келісіп тіркету. Екіншісі – билікті мәжбүрлеп, мәжбүрлі түрде тіркету.

Біз соның екінші жолын таңдап отырмыз. Яғни, біз билікті мәжбүрлегіміз келеді. Тіркемесе де, саяси партия болып жұмыс жасай береміз. «Алға» партиясы соған мысал. Неше жылдан бері тіркелмесе де, ол саяси күш ретінде болды.

-Оқырман: Сізге сарқылмас күш-қуат тілеймін. Елді де Жанболат Мамайға сенім артып, қолдау білдіруге шақырамын...

- Біз мынау қазір бастамашыл топтың қолын жинап жатырмыз. 1000 адамның қолы керек. Алматы қаласында, Алматы облысына жақын тұратын азаматтар болса, 8-ықшам аудан, 4-а үй, 405  - кеңсеге келіп жұмыс күндері өздеріңіздің қолдарыңызды қойып, біздің бастамашыл топқа қосылауыңыға болады. Есігіміз әрдайым ашық. Сол жерде сөйлесіп, ақылдасып, кездесуге болады.

Оппозициядағы бірде-бір азаматты сынамаймыз

-Жеңіс Тастанов, оқырман: Алаш ХП Сырым Абдрахманов туралы айтсаңыз. Кезінде Қосановты жақтамадың деп жек көріп, жаман сөздер жазып едім. Енді ФБ да сол кісінің оқырманымын. Бірақ, соңғы кезде сөздері ұнамай жүр.

- Сырым Абдрахманов кездескен адамым емес. Өзін жеке танымаймын. Бірақ, өткенде маған хабарласты. Кездесейік, бірігейік деген сыңайда хат жазып жіберіпті. Мен бірақ әлі күнге дейін кездескен жоқпын. Сырттай білемін. Алаш партиясын құрмақ болды. Ол да кейін қудаланды, менің білуімше. Енді әртүрлі алып-қашпа әңгімелер бар. Мен өзімен жеке кездесіп жеке сұрағым келеді. Содан кейін бір пікір қалыптастырамын деп ойлаймын ол туралы.

-Сұрақбай, оқырман: Ешкіммен одақтасқысы келмей, өз күшімен билікті басып аламын деп ойлайтын Әбілязов жақында ғана Е.Тұрғымбаймен одақтас бола қалып еді, енді Мамайдың партия құру туралы идеясына келгенде екеуі екі айырылып отыр...

- Ержан Тұрғымбай мен Әбілязовтың қарым-қатынасы туралы мен білмеймін. Олар бірге ме, бірге емес пе? Бірақ, біздің ұстанымымыз, біздің позициямыз – оппозицияда жүрген бір де бір азаматты сынамаймыз. Бірде-бір азаматқа қарсы пікір айтқымыз келмейді. Біздің басты қарсыласымыз – билік.

-Сұрақбай, оқырман: Сіздің партия құру туралы идеяңызға Әбілязов не жақтап не қарсы болып ештеңе айтпаған сияқты. Ал, Әбілязов биліктің агенті деп емес деп таныған Тұрғымбай Сізді биліктің жобасы қылып көрсетіп жүр. Бұған не дейсіз?

- Тұрғымбайдың да, басқалардың да пікірлерін көріп шықтым. Іліп алатын бір аргументі жоқ. Нақты қай кезде билікті жақтаппын, қай кезде биліктің сойылын соғыппын? Мен биліктен құқай көріп жүрген адаммын. Ержан Тұрғымбайдың өзін танымаймын. Ержан Тұрғымбай осы кезге дейін қандай да бір Қазақстанда саяси акцияларға қатысыпты, саясатқа араласыпты дегенді мен естіген жоқпын.

Сондықтан айдалада жатып үрү дұрыс емес деп ойлаймын. Өз ойым. Өзгеріс жасағысы келетін оппозициядағы адамдарды емес, билікті әшкерелеуі керек. Ал, Мұхтар Әбілязовтан мен жақсы-жаман пікірді көрген жоқпын. Ол әлі өзінің позициясын айтқан жоқ. Бірақ, мен ойлаймын оның бізді сынайтындай ещқандай себебі жоқ. Ешқандай аргументі де жоқ. Ешқандай негізі де жоқ. Өйткені түптеп келгенде, оның да ойы өзгеріс, біздің де ойымыз өзгеріс.

-Жебе, оқырман: Ақорданың проектісі. Жанболатты оппозиционер етіп даярлады. Ашаршылық жайында деректі фильм түсіртті. Жұрттың наразылығын басу мақсатында партия құрғызып, ойларын іске асырмақшы. Ал, Ақорда шынайы оппозициялық қозғалыс пен  партияны өткізбейді. Үкіметтің рұқсатымен құрылған «оппозициялық» Жаңа Қазақстан мүшелері Қосанов, Сарым, Көшімдер президенттік сайлауда өз рольдерін беске ойнап шықты.

-Біріншіден «Зұлматқа» ешқандай қатысы жоқ. Қайта «Зұлматтан» кейін мен қайта қудалау көріп, мемлекеттік мұрағаттардың барлық есіктері маған жабылып қалды. Одан кейін, мына Сталин қылмыстары туралы фильм түсіретін кезде де, соның презентациясы кезінде кинотеатрлар бас тартты. Сондықтан, менің фильмдеріме биліктің ешқандай қатысы жоқ. Ол көрініп тұр. Соған қолдауын көрсеткен азаматтар, осы біздің саяси партиямызға да қолдауын көрсетіп жатыр. Кәсіпкерлер де бар онда. Сондықтан, бұл ешқандай билікке қатысы жоқ нәрсе. Егер мен шынымен Ақорданың жобасы болатын болсам, онда маған басқа қалаларға шығуға ешқандай тыйым салынбас еді.

Екіншіден, кеше 26-сы күні митинг болады деді. Мен сол митингке де бардым. Қарапайым халық ұсталатын болса, мен де солармен бірге болайын деп бардым. Бірақ, адамдар шыққан жоқ оған. Сондықтан мен керек болса митингілерге де шығуға дайынмын қарсылық акцияларына шығуға дайынмын.

-Арлан, оқырман: Аймақтарда өзіңіз сияқты лидер болуға лайықты жастар бар ма? Қатарыңа қосу үшін кімдерді атар едіңіз?

-Аймақтарда, қазір көптеген азаматтар шығып жатыр. Оралда көптеген азаматтар бар. Асқар Шайғұмаров бар, Жанат Есентаев бар, Лұқпан Ахмедияров бар... Атырауда Талғат Аян бар, Әлібек Мұсаұлы деген жігіт бар, Дария деген қызды танимын Атыраудан. Одан кейін кеше Тараздан біраз жігіттер келіп жатыр. Өте белсенді азаматтар. Шымкенттен, Астанадан қазір қаншама жастар шығып жатыр. Осы Алматы облысынан, Алматының өзінен, мына КазГУден студенттер келіп жатыр. Сондықтан меніңше, сол жастардың арасынан лидер болатын, елді бастап кете алатын тұлғалар бар.

Өткен сайлауда жеңіс қолда тұрды

-Ұлт,оқырман: Билікті ауыстырудың әлемдік тәжірибеге қарай үш жолы бар. Біріншісі – төңкеріс жасап, басып алу. Екіншісі – мәжбүрлеп алу. Үшіншісі – келісім арқылы биліктен бас тартуға мәжбүрлеп билікті ауыстыруға болады. Мұның бәрі күрделі жағдайлар. Халық пен билік бәрібір осы жолдан өтуге тура келеді. Бұдан басқа жол жоқ. Ал, елде күрес пен сынға толы саяси майдан халықты бәрібір алда күтіп тұр. Алдағы бір-екі жылда үлкен өзгеріс болады. Осы күрес жолында жүрген адамдар өте көп. Солардың бірі тарихи өзгерісті тудыруы мүмкін. Өмірде бәрі мәңгілік емес. Уақытқа қарай өзгереді бәрі.

-Бұл пікірмен келісемін. Мен ойлаймын, осы өткен Президент сайлауында халық өзгеріс жасауға бір жарты қадам қалды. Тіпті өзгеріс жасады деуге болады. Жеңіс қолда тұрды. Егер дауыс алған үміткер өзінің сайлаушыларының дауысын қорғай алатын сәл батылдау адам болғанда, мен ойлаймын қазір елде мүлдем басқаша жағдай болатын еді. Мүлдем басқа Қазақстанда өмір сүріп, саяси реформалар, саяси өзгерістер болатын еді. Сондықтан, өзгеріс жасауға мүмкіндік бар. Мына бақылаушылар арқылы. Қазір сайлауда бұрмалаушылық жасау да өте қиын. Өйткені бақылаушылардың армиясы пайда болды. Смартфондар бар, интернет арқылы бәрін жариялауға болады. Тек қана, табандылық пен батылдық болса.

10 мың адамның өзі өзгеріс жасай алады

-Санчо-пансо, оқырман: Жанболат, бір үлкен істі бастапсың, бірақ, меніңше бұл тірлігің баяғы жел диірменімен алысқан Сервантестің Дон Кихотының тірлігі. Біріншіден, билік мынандай бағдарламаларыңмен өліп бара жатсаң да партияңды тіркемейді. Тем более, сен олар үшін официально сотталған адамсың. Біздің елде сотталған адамның партия басқарғанын қайдан көріп едің? Так что, саяси қалыптасқан жолмен партия құрып, Қазақстанда шын өзгеріс жасап, билікті тақтан тайдыру дегеннің утопия екенін өзің де түсініп отырған шығарсың. Жарайды, қойшы, менің сұрағым: қазір билік пен қарапайым халық бітіспес жауға айналып барады деген ұғымға қалай қарайсың? Армениядағы сияқты бейбіт сценарий Қазақстанда қайталанбайтынын билік те халық та түсінді. Полиция мен әскер билік жағынан халық жағына шығу үшін Қазақстанда не болу керек?..

- Писсимистік көзқарасы басымдау екен. Қазақстанда өзгеріс жасау халықтың қолында. Егер мықты саяси күш болатын болса, соның айналасына топтасып, тым құрығанда Қазақстан халқының бір пайызы бірлесіп, бір саяси ұйымның астына кіріп, бір саяси ұйымда болып бір өзгеріс жасаса. Тым құрығанда бір пайызының басы қосылса өзгеріс жасауға болады.

Қан-төгіс бола ма дегенге, егер Қазақстан қалаларындағы көшелерде, мысалы Алматыда 50 мың, 100 мың адам шығатын болса, билік оған қарсы тұра алмайды. Ешқандай билік оған оқ ата алмайды. Ешқандай полиция оған тойтарыс беріп, автоматтан оқ жаудыруы мүмкін емес. Ал, енді біз көріп отырмыз үнемі 500-1000 адам.

Тіпті 10 мың адамның өзі өзгеріс жасай алады.  Ал 50 мың, 100 мың адам шығатын болса, ешқандай қантөгіс болмайды. Ол тап-таза халықтың қалауы.

Ешқандай қан төгіссіз өзгеріс жасауға болады. Бірақ сондай өзгерістерге бастаушы болатын, сондай өзгерістер болған кезде анархияға айналмай, билікті ала алатын, соны бағыттай алатын, халықты дұрыс жолға бағыттап, ертең әділетті сайлау өткізетін, транзиттік езеңді бір бейбіт жолмен өткізетін саяси күш керек, саяси партия керек.

Мажоритарлы жүйе енгізілуі керек

-Алдоңғар, оқырман: Сайлау туралы заңды тез арада өзгету туралы және Партиялар туралы заңға пікіріңіз қалай? 2. Мемлекетті қазақстандық басқару моделі деген бос сандырақ, осыған келісізбе?

-Бұл екі заңмен шектелмейді. Тағы бейбіт жиындар туралы заңға, БАҚ туралы Заңға өзгерістер енгізу керек. Сосын саяси тұтқындарды босату керек. Жаңа Конституция қабылдануы керек. Ал, саяси партияларға қатысты заңға қазір 40 мың адамның қолы жиналып тұр. Ресейдің өзінде 500 адамның қолын жинаса оның құрылуына болады. Бізден халқының саны 9 есе көп мемлекетте сондай. Және саяси партиялар еркін тіркелуі керек. Ал, сайлауға қатысты можаритарлы жүйе қайта енгізілуі керек. Ол тек қана партиялық тізіммен емес. 50 пайызы партиялық тізіммен, 50 пайызы жеке азамттар, Праламентке өтуге мүмкіндік болу керек.

Авторитарлы елдің экономикасы ешуақытта дамымайды

- Бірлікті Шәрімбайұлы, оқырман: Сенің саяси сахнада соңғы үш жылда істеп жатқан жұмыстарыңмен таныспын, сәттілік тілеймін. Екі сұрақ қойғалы отырмын. Оның біріншісі, Жалпы ел басқару, Қазақстанның болашақта жүріп өтер жолы, мемлекеттік құрылымы қалай болмақ деген пікірлер мен әрекеттер сан алуан. Ол түсінікті де. Жас мемлекет болғандықтан, алдағы кезеңді ойлап аласұратыны сондықтан. Елімізді соңғы 30 жылдай басқарған Н.Назарбаев айтады. «Мен Қазақстанды компания немесе кәсіпорын ретінде басқаруға тырыстым. Қатаң әрі тікелей вертикальды билік». Осыған байланысты сұрағым: - осындай қатаң билік өз нәтижесін берді ме? Мемлекеттік басқарудағы қазақстандық модель осы ма? Әлде альтернатива бар ма?

Екінші сұрақ: ұстаз болған соң, келесі қоятын сұрағым білім саласына қатысты. 30 жыл үздіксіз реформалар жасаудың нәтижесінде білім саласы тығырыққа тірелді деп есептеймін. Білім саласын қалай ұлтжанды, тиімді, тұрақты, нәтижелі даму рельсіне түсіруге болады?

- Өз басым авторитарлы режимге түбегейлі қарсымын. Ғалымдардың зерттеуінше, инклюзивті қоғамда, яғни, инклюзивті инистуттар қалыптасқан демократиялы қоғамның экономикасы ашық болады әрі тез дамиды. Бұндағы инклюзивті инистуттар деп отырғанымыз әділ сот жүйесін меңзейді. Мысал ретінде айтқанда, бұндай қоғамда сіз бір бизнес ашатын болсаңыз билікке жақын тұлғалар сіздің сол бизнесіңізді тартып ала алмайды. Өйткені сот жүйесі сізді қорғайды. Ал ешқандай заң жұмыс жасамайтын, демократиясы жоқ елде бизнес те дамымайды, экономикада дамымайды.Өйткені,адамдар қаржысын шетелге салуға тырысады. Біздің билік азаматтарымыздан шетелдегі қаржысын елге қайтаруды қанша сұраса да, бұл қадамға барып жатқан бірде-бір кәсіпкер жоқ. Себебі ертең бизнесінен айырылып қалудан қорқады. Қысқасы, демократиясы жоқ елде экономика ешқашан дамымайды. Сол үшін біз авторитарлы жүйеге қарсымыз. Біздің құрғалы отырған партиямыз да осы авторитарлы жүйені өзгертіп, оның орнына демократиялы қоғам орнатуды көздейді.

Екіншіден, біздің елдегі білім саласында өте күрделі мәселелер бар. Біз партиямызға білім саласында жұмыс істейтін азаматтарды тартып жатырмыз. Жемқорлық мәселесін ең басты назарда ұстаймыз. Одан кейін әр министр келген сайын өзінше реформа жасайды. Және білім саласындағы тіл мәселесі бар. Сондықтан осы мәселелердің бәрін жіті қадағалап, осы саланы анық білетін басшылар басқарғанын талап етеміз. Қазіргідей бір министр келіп бір түрлі, екінші министр келіп екінші түрлі реформа жасайтын өзгерістерді тоқтату керек. Бұл салаларда үлкен өзгеріс болу үшін кешенді реформалар жасалу керек. Ал оның кілті саясатта. Сол үшін барлық мәселені саясаттан бастағымыз келеді.

-Бақан, оқырман: Құрып жатқан партияң халық үшін игілікті болсын. Сұрағым: Біздегі партия атаулылардың кемшілігі қарапайым халықпен жұмыс істей алмайды. Үлкен қалалардан, жылы офистен шықпайды. Сіз ауыл халқын партияға тартып жұмыс істеуге дайынсыз ба?

- Әрине дайынбыз. Біз сол үшін де облыс-облыстарға, жер-жерге барып азаматтармен кездесуді жоспарлап отырмыз. Сол үшін де кеңсе ашып, келгісі келген белсенділерді шақырып отырмыз. Саясатқа белсенді араласып келе жатқан жастарды басты назарда ұстау керек екенін түсініп отырмыз. Әсіресе қазақ тілді жастар, ауылдың жастарымен белсенді жұмыс жасауға дайынбыз.

- Ұлт, оқырман: Қазір біздегі жүйе үлкен дағдарысқа ұшрады. Оны елдегі болып жатқан наразылыққа толы митингіден көруге болады. Елдегі жүйе халықты қуалап, полиция арқылы басқару, әдісіне көшті. Осының бәрі елдегі өзгеріс революциялық жолға келмей, эволюциялық жолды таңдайтын секілді. Мұның бәрін жүзеге асыратын, саяси күштер екені белгілі. Осы ретте, құрғалы жатқан партияларың, құрғақ сөз жүзінде қалмай, қоғамды игеріп, экономикалық серпіліс тудыра ала ма? Жоқ биліктің жұмыс істемейтін өлі партиялары секілді, болса өте қиын. Негізі, бизнес пен партияның талабы бірдей. Адамдар мен жұмыс істей білуің керек. Олардың әрбір пайдасы қаржы болып, ірі капиталды құрайды. Осыдан саясаттың өзі экономикалық талаптар мен ұштасып, мүше болған адамдар, құрылтайшыға айналады. Партия халық сеніміне ие болса, оны тірке, тірке ме, маңызды емес. Халық мойындаса , болды. Ал тіркелген партияның, өзі ертең жұмыс істей алмаса, халық, оны мойындамайды. Бар-жоғы белгісіз болып қалады.

- Бұл өте дұрыс пікір. Біздің де ойымыз осы. Мәселе партияның тіркелуінде емес, қайта қалай жұмыс істеуінде. Бұл партияның өлі партия болмайтыны қазірден бастап белгілі. Өйткені өте белсенді жұмыс істеудеміз. Халықпен кездесіп жатырмыз. Өзіміздің жобаларымызды ұсынайық деп отырмыз. Біздің басты бағытымыз жемқорлыққа қарсы тұру және жастармен жұмыс болмақ. Сол үшін бұл халықтық партия болады. Бар мәселе партияны тіркетуде емес. Сонда да ресми тіркетуге күш салуымыз керек. Ол үшін бар халық жұмылуы керек деп есептейміз. Ал өлі партия құрудың еш қажеті жоқ.

- Құрбанәлі Шахабай, оқырман: 1.Сіз құрғалы жатқан партия шынымен оппозициялық сипатта болса, онда оны биліктің тіркемейтіні анық. Партия тіркелмеген жағдайда қандай әрекетке барасыздар?

- Біріншіден, біз қазір партияны тіркеу үшін барлық тәртіптен өтуді жоспарлап отырмыз. Алдымен бастамашы топтың қолын жинаймыз. Сосын сьез өткіземіз. Одан кейін 40 мыңнан аса қол жинауға дайынбыз. Осы тәртіптерден өткен күннің өзінде билік тіркемесе, партиямызды қорғаудың барлық амалдарын жасаймыз. Бұл үшін өзіміз ұйымдастыру комитеті бар, бастамашыл топтың мың адамы бар, барлығына үндеу тастап, ақылдасып, нақты шешім қабылдаймыз. Саяси себептермен партиямызды тіркемей тастауына қарап отырмаймыз. Керек болса көшеге шығамыз.

Желтоқсан мен Жаңаөзен туралы фильм түсіремін

- 2. Тіркелмеген партия халыққа не береді?

- Мәселе партияның тіркелу-тіркелмеуінде емес, тіркелмеген жағдайда да халықтың басын қосып, жұмыс істеуе болады. Ең бастысы саяси тұтқындарға бостандық мәселесін көтергелі отырмыз. Бұдан бөлек, жаңа конституция қабылдау және бүкіл азаматтық қоғамның басын біріктіруді көздеп отырмыз. Бұндағы басты мақсат халықтық партия құру.

- 3. Оппозициялық күштерді партияңызға топтастыра аласызба?

- Әрине тарта аламыз. Өйткені, қосыламыз, қолдаймыз деп отырған азаматтар өте көп.

- 4. Желтоқсан оқиғасы жайлы деректі фильм түсіру ойыңызда бар ма?

- Желтоқсан оқиғасы жайлы фильм түсіру мәселесі өте үлкен тақырып. Мен партия жұмысымен айналыса отырып, шығармашылықтан ешқашан қол үзбеймін. Желтоқсан оқиғасына, Жаңаөзден оқиғасына қатысты фильм түсіру үлкен арманым. Сол арманымды жүзеге асыруға барынша тырысам.

Уәде берем. Біз соңына дейін күресеміз!

- Anti – colorados, оқырман: «Нұрланған» атқораны қидан тазарту үшін қазақтың өз Гераклі болуы керек, Геракл, яғни Исатай, я Махамбет болу қолыңнан келе ме, Жанболат інім ? Ауызбен орақ оратын науқан әлдеқашан өтті, іске көшетін уақыт жетті.

- Бізді Геракл қылу да, Махамбет қылуда халықтың қолында деп ойлаймын. Мен өз басым соңына дейін күресуге, соңына дейін осы жолдан таймауға дайынмын. Біз нақты істі ресми бастадық, әрі осы нақты істі соңына дейін апарамыз. Оған мен халықтың алдында уәде беруге дайынмын. Осы жерде де уәде берем. Бұл жеңіске дейін жалғасатын жол болады. Біз одан ешқашан қайтпаймыз.

- Азат, оқырман: Қазақтар демократияға дайын ба?

- Демократияға әбден дайын! Қазақтар демократияға дайын емес, демократия қажет емес дегенді авторитарлы басшылар айтып жүр. Қазақстанның демократияға дайын екеніне өткен сайлауда көз жеткіздік. Бүкіл ел демократияға құлшынып отыр.

- Оқушы Айбол, оқырман: Сіздің ойыңызша, Қазақстанде қос үкімет бар ма? Президент дербес саяси фигура бола ала ма?

- Қазіргі таңда қос билік болмаса да, шешім қабылау сәтінде қос мұнара пайда болды деуге болады. Біреуі Назарбаевтың қауіпсіздік кеңесі болса, екіншісі Тоқаевтың мұнарасы. Және соңғы оқиғаларға қарасақ екеуінің арасына сызат түсе бастаған секілді. Бұл сызат одан әрі үлкейе беріп, орға айналып кетуі де мүмкін. Сондықтан, шын мәнінде қос билік бар деп есептеймін. Оның үстіне билікте ауыз біршілік жоқ. Осының өзі бір өзгерістерге бастайтын секілді.

Әміржан Қосанов – саяси өлікке айналды

- Биылғы сайлауда айтарлықтай көп дауыс алған Әміржан Қосановты қалай бағалайсыз? Сізге сенсек сайлаушылар соның кебін киіп қалмай ма?

- Әміржан Қосанов қазір саяси өлік. Менің ойымша, анадай масқарадан кейін елдің алдына шығу мүмкін емес. Сондықтан оның ешқандай саяси болашағы жоқ. Ал біздің жолмымыз мүлде басқа жол. Біздің партияда бір адам шешім қабылдамайды, оның өзінің саяси кеңесі, бастамашыл тобы болады. Сол үшін де біз саяси күресімізді соңына дейін жалғастыра аламыз.

- Қазақстандағы қазақ тілі мәселесін қалай шешуге болады?

- Бұл үлкен тақырып. Ең алдымен президент те, парламет те, үкімет те тек мемлекеттік тілде сөйлеуі керек деп ойлаймын. Барлық құжаттар мелекеттік тілде болуы керек. Негізгі мемлекеттік тілдің мәселесін шешіп тастайтын кезіміз болды. Саяси ерік-жігер мен саяси шешім болса шешімін табатын мәселе бұл.

- Есен, оқырман: Жанболат өкшең көтерілген екен сәттілік саған. Кіші болған соң сен деп отырмын айыпқа бұйырмассың. Есіңде болсын халық бір рет журналистке алданып сан соғып қалды екінші рет саған алданса журналистен шығатын саясаткердің басына су құйып бетіне түкіреді. Сенің бойыңда әзірше саясаткерге қажет қасиеттер бар. Мәселен «отырып» шықтың несі бар оған сен мақтанбасаң арланбассың. Жемқор режиммен күресем деп отырдың кезінде Ленин, Мандела ,Валенса т.с.с. отырды. Кейін олар таққа да отырды. Жанболат айтшы сен біз ұлт болып ұйыса алмай отырмыз. Басы бірігуі өте қиын ұлтпыз. Бас басқа би болған өңкей қиқымбыз. Сонау Абайдан кейін өзгерген түк жоқ. Сана рулық деңгейде қалып қойған. Билік осыны пайдаланып отыр. Ал не істеу керек ұлттық сананы ояту үшін?

Кез-келген әділетсіздік халықты көшеге жетелейді

- Өз басым «рулық деңгейде қалып қойдық, Абай заманынан бері еш өскен жоқпыз» дегенге келіспеймін. Қалай айтсақ та, қазір қазақтың көзі ашық. Батыста білім алған қаншама жастарымыз бар. Осы саяси партияны құрамыз дегенде білімі бар, көзқарасы бар, батыста оқу оқып, жұмыс істеген керемет жастар келіп жатыр. Бұл жастар экономиканы да, ғылымды да, білімді де біледі. Сондай жастар ортамызда көп. Мәселе осы жастардың басы бірікпей, мүмкіндіктері пайдаланылмай жатыр. Бұған бүгінгі билік кінәлі. Солар білімді жастардың күш-жігерін пайдаланбай отыр. Сол үшін рулық деңгейде қалып қойдық дегенмен келісе алмаймын. Мәселен биылғы сайлауда ешкім руына қараған жоқ, туған жеріне қараған жоқ. Тек бір өзгеріс үшін, билікке қарсы дауыс берді. Демек, ауызымызды қу шөппен сүре бермей, әрекет етіп, елде өзгеріс жасайтын кез келді.

Ал билікті күшпен тарып алу деген конституцияға қарсы қадам. Бірақ сайлау әділ өтпесе, билік осылай халықты алдай берсе алаңға шығудан өзге амал қалмайды. Кез-келген әділетсіздік халықты көшеге жетелеуі мүмкін. Мәселен, бес бала өртеніп кеткенде, Қытайға жер береміз дегенде бүкіл халық көтеріліп кетті. Тіпті соның дүмпуі әлі басылған жоқ. Билік әлі соны ыдырату үшін жұмыс істеп жатыр. Жер мәселесі кезінде Макс пен Талғат халықты алаңға бастап шығып, бүкіл елде толқулар басталды. Сондықтан кез-келген мәселеден өзгерістер басталып кетуі мүмкін. Менің ойымша, билік дұрыс реформалар жасамаса, осылай саяси қысымды күшейте берсе бір күні халық үлкен толқуға баруы мүмкін.

-Амантай, оқырман: Билік Қазақстандағы мемлекет құрушы ұлт-қазақтың санын нақты айтпайды. Өткен санақттың қортындысы бойынша бастабында 67 деп кейін 63 пайызға тоқтады. Содан бері мінеки 10 жыл өтті. Бүгінгі күні қазақтың саны 70 пайыздан асып кеткені белгілі. Қазақтың ел ішілік өсімі қуанарлық жағдайда емес. Жағдай жасап шеттегі 5 млн қазақтың тым құрығанда тағы 1 млн көшіріп алу өте маңызды. Алайда бүгін қазақ көші негізінен тоқырап тұр. Көші-қон заңы қатал, қазақты жазалауға көбірек бейім. Қолдан жасалған кедергі, тосқауылдар көп. Басты мақсат елім, жерім деп келген қазақты қысқа мерзімде Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдап алу болу керек еді. Мемлекеттік қолдау жоқтың қасы. Қазақ көшін қалай жандандырамыз? Әлемде бақсының құмалағындай шашырап жүрген қазақты атамекеніне қайтару қажет деп ойлайсың ба, солай болған жағдайда мемлекет не істеу керек, қандай шараларды жүзеге асыру керек деп ойлайсың?

- Мен ойлайм қазақ көшін жандандыру ол саясатқа байланысты. Тағыда сол саяси жүйеге байланысты. Қазіргі жасалынып отырған кедергінің бәрі, қолдан жасалған кедергілер. Мен ойлайм мысалы сыртта 5 млн қазақ болатын болса, олардың Қазақстанға келуіне біз мүдделі болуымыз керек. Есіктің бәрін ашуымыз керек. Қазақстан сондай бір үлкен мемлекет емес. Жері үлкен болғанымен халқы аз, сондықтан шетте жүрген қазақтарды Қазақстанға әкелуді мемлекеттік деңгейде шешуіміз керек. Әсіресе қазір бізді толғандырып отырған ең үлкен мәселе Қытайдағы қазақ мәселесі. Ұлты қазақтарға азаматтық беруді жеңілдетуіміз керек. Егер ол қылмыскер болмаса, әрине. Егер осы Қазақстанға көшем десе, жеңілдетілген түрде азаматтықты беру керек.

- Марат Омар, оқырман: Қосанов деген әйгілі кандидат егер сайлаудағы әділетсіздікке қарсы наразылық митингісіне шықсақ билік халықты қанға бөктіреді деп сайлаудың әділетсіз өтіп жатқанын көре тұра, түн ішінде Тоқаевты жеңісімен құттықтап «халықты үлкен бір қан төгістен аман алып қалыпты (осы үшін оған Бейбітшілік саласындағы Нобель сыйлығын беретін шығар?)». Ал ол Қосанов сайлаудың әділ өтпейтінін сайлау алдындағы сұхбаттарында сайрап айтып жүрді ғой. Егер ол беті қалың әділетсіз өтетін сайлауға қатысып, заңсыз дауыс жинаған қарсыласын құттықтамаса «халықты үлкен қантөгістен аман алып қала алмайтын» ба еді?

- Егер халық 50-100 мың адам көшеге шығатын болса, өзгеріс талап ететін болса, билік оны тоқтата алмайды. Егер Әміржан Қосанов сол кезде сайлаудың қортындысын мойындамай, табандап тұрып әлілетсіздікті айтатын болса, және халықпен бірге көшеге шыққанда, меніңше жүздеген мың адам алаңға шығып кетер еді. Өйткені Ринат Зайытовты қолдаған жұрт та көшеге шығып кетті ғой.  Сондықтан егер Қосанов шақырғанда кандидат ретінде халық та, Халықаралық ұйымдар да оны қолдайтын еді. Онда мүлдем басқа жағдай болар еді.

- Сматулла, оқырман: Жанболат талаптарың оң болсын! Қазіргі жағдайға наразылардың үлкені-бар, кішісі-бар,айтқышы бар,сыншысы бар барлығының басын біріктіруге күш салу керек шығар...

- Келісем, және ол кісінің өзін де шақырам. Күш салсын, біріксін біздің мекен-жайымызды айттым.

Алтынбектің ісін жалғай алсақ бізге үлкен мақтаныш

- Рысбек Сәрсенбаев ағаларымыз бастаған халық құрылтайы туралы, арадағы байланыстарыңыз туралы айтсаңыз...

- Рысбек ағамен мен кеше ғана кездестім. Ол кісінің пікірі дұрыс бізге. Ол кісімен қашанда рухтас, пікірлес адамдармыз. Ол кісіні мен өзімнің журналистикадағы ұстазым деп санаймын. Журналистикаға алғаш келген кезімде-ақ айтқанмын: Алтынбек Сәрсенбайұлының саяси мұрасын насихаттаймын, сол кісінің адал жолымен жүргім келеді деп. Әлі күнге дейін сол пікірдемін. Алтынбектің ісін жалғастыра алсақ, бізге бұл үлкен мақтаныш. Және Рысбек ағамен біз тығыз қарым қатынаста жұмыс жасаймыз.

- Серікбай: Жанболат,бізге ұлттық партия керек. Оның принципы - әр қазақ жалғызым болуы керек. Менің ойымша 2-3 жылда үлкен өзгерістер болады. Керек болса «Нұр Отаннан» ұлтжанды жігіттерді де ортаға тарту керек.

- Билік маңында жүргендердің бәрі жаман деуден аулақпын, ішінде дұрыс адамдар бар. Бірақ «Нұр Отанда» жүргендердің бәрі биліктің сойылын соғып, мүддесін қорғайтындар. Сондықтан біз ол адамдарға сенім артып отыра алмаймыз. Азат, тәуелсіз адамдарды қатарға шақырамыз, солармен жұмыс жасаймыз.

- Сайлаушы: Мен көп жылдан бері осындай оппозициялық сайттардағы пікірлерді жібермей оқуға тырысамын. Сондағы бір байқағаным, уақытынан бұрын жария етілетін соңғы сайлаулар науқаны кезінде оппозициядан болып көрініп «оппозиция бұл сайлауға дайын емес, сондықтан бұл жолғы сайлауға қатыспай қоя тұрып, сайлау біткесін бірден келесі сайлауға дайындықтарымызды бастап кетейік» дейтін арамза тролльдар шығып, бірақ одан келесі сайлауға дейін тағы да жоқ болып кетіп жүр. Осы туралы сіз не айтасыз?

- Жеке өз басым 2008 жылдан бастап қоғамдық саяси ортада жүрмін. Ешқайда жоғалған жоқпын. Саясаттан да, журналистикадан да қол үзген жоқпын. Сондықтан біз бір күндік партия емеспіз деп айта алам. Алдында үлкен мақсаты бар, саяси партия құрғалы отырмыз.

- Жасарал: «Нұр Отан» биліктен толық ығыстырып шығарылып, орнына жемқорлардың бұрынғы сыбайласы алаяқ Әблязовтан басқа қандай да бір халықшыл партия билікке келсе халықтың қанша пайыз байлығы қайтарылуы мүмкін деп ойлайсыз? Әлде, «ол кездегі жағдай солай болды, бастапқы капитал арамнан құралмаса нарықтық экономикаға өте алмайтын едік» деген сияқты жалған ертегілеріне сенген болып жүре береміз бе?

- Әблязов алаяқ па, емес пе ол басқа әңгіме. Мен өз басым алаяқ деп айта алмаймын. Ол қанша дегенмен саяси ортада жүрген саясаткер. Өзінің банкі болды. Саяси себептермен Қазақстаннан аластатылды. Ал енді шеттегі қаржыны қайтаруға байланысты айтарым, егер билік ауысып, дұрыс демократиялы жүйе орнаса, онда шеттегі қаржының бәрін қайтарып алуға болады. Қазір Ұлыбританияның өзі күмәнді жолмен ақша тапқан азаматтарға қатысты тергеу жүргізіп жатыр. Бүкіл әлемде оффшор шоттарына қатысты тергеулер жүріп жатыр. Сондықтан Қазақстаннан ұрланған ақшалардың барлығын қайтарып алу әбден мүмкін деп ойлаймын.

- Пұшайман: әр ұрпақтың болашаққа аманат етер азын-аулақ асылы болады! СССР-дан қалған дұғай сәлем, Горбачевтың табансыздығы мен Ельциннің есіріктігінен «қашып келіп» бізді паналаған тәуелсіздікті айтпағанда біз соңғы ширек ғасырда келер ұрпақ мақтана қарайтын, масаттана қарайтын не жасай алдық деп ойлайсыз? Бұған - ежелгі Қараөткелді екіге бөліп тұрған төрелер мен төлеңгіттер ауылы Ақмоланы қоспайтындығыңызға сенімдімін. Сайлау - саудаға, таңдау - талапайға ұласып, «Көшеде жүрген пақырды, Әкім бол деп шақырдының» сценарийне айналдық...Білім шатқаяқтап, ғылым тұралап тұр. Ең болмаса бір Акунины жоқ әдебиетіңіз анау, мәдениетіңіз секс-скандалымен интернет-энцикопедияға баяғыда еніп кеткен...Басқа-басқа «Целин-Сельмаштың» өзін уқит-суқит жоқ қылдық...қараптан қарап отырып Бурабайдың өзін бура шапқандай қылып тастадық... Ақын тілімен айтсам: «о дүниеге барамыз не деп Төре?»...Жауаптан қашпассыз деп сенем!

- Тәуелсіздік жылдарында біздің ең үлкен құндылығымыз - Тәуелсіздіктің өзі. Мемлекеттіліктің өзі. Сондықтан оны сақтап қалу біздің алға қойған мақсатымыз, арманымыз, жолымыз.

Спортта да, өнерде де талантты азаматтарымыз шығып жатыр, осының өзі үлкен мақтаныш деп ойлаймын. Мақтаныштарымыз бар, жоқ емес.

-Бақан: Мен саған сенем бауырым. Ақиқат сәл кешіксе де жеңеді. Жеріміз кең де бай. Мына 18 миллион адаммен Ұлы даланы игеру , экономиканы әртараптандырып гүлдендіру қиынның қиыны. Партиямыз жеңіске жететініне шүбәм жоқ. Билік қолға тиген соң, шетелде өмір сүріп жатқан 6-7 миллион қазақты елімізге тездетіп көшіріп алу--ең маңызды жұмыстың бірі есептеймін.

- Қосылам, толық қосылам. Жаңа да айтып кеттім. Әр қазақ менің жалғызым деген Қазақстандағы қазақтарға ғана қатысты емес. Бүкіл әлемдегі қазаққа қатысты деп ойлаймын. Сондықтан шет жақтағы қазақтарды елге тарту ол біздің бір үлкен миссиямыз.

- Марат Омар: Экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың шетелге сапарларындағы жол шығынын мемлекет төлейді. Егер елде қос билік жоқ болса халық неге екі президентті ұстап отыруға бюджеттен қаржы бөлу керек?!

- Ол енді риторикалық сұрақ. Бұған келісем, Қазақстанда бір ғана президент болу керек. Бір парламент болу керек. Тек қана әділетті жолмен келген басшы президент, депутат болу керек. Қалғаны жасанды дүние.

-Шопыр бала: Жасым отыз бесте, жаман, тозығы жеткен «Жигулиім» бар. Егер партияларыңа өтіп, шопырлық жұмысқа тұрсам, қанша төлейсіңдер? Офистерің бар ма? «Нұр Отан» мен «Ақжолға» барып едім, «Салдырлаған жаман Жигулиіңмен шаңдатып, партиямыздың имиджін құртасың» деп жандарына жолатпай қойды. Кәрі-құртаң, отырып қалған комммунистерден пайда жоқ, олар өзіңнен қарыз сұрайды...

- Біз енді біреуге ақша төлейміз деп айта алмаймын. Бірақ елде өзгеріс жасағысы келсе, есігіміз ашық, келсін.

- Азат Қонысбек: Билікке балама ретінде өздерін ұсынатын барлық немесе барлығы дерлік «саясатшылар» ресей тілінде сайрағыштар. Қалың қазақтың мүддесін қорғамайынша әрекеттеріңіз бос әуре! Ана тіліне шорқақтар жиналып алып, өздері секілді шорқақтарға арқа сүйеніп Қазақ еліне «қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған» заман орнатқысы келеді. Бұл істерінен ештеңе шықпайды. Партия құрғыңыз келеді екен, тіркелу құжаттары, жұмыс тілі қандай? Жиналыстарыңыз ҚАЗАҚ тілінде өте ме, немесе Сіздер жақсы көретін «көпшілікке түсінікті тілде» жүргізіле ме?

- Біз мемлекеттік тілде сөйлейміз. Жиналған азаматтардың барлығы қазақ тілді. Орыс азаматтарымыз да бар қатарымызда. Бірақ жұмыс тіліміздің бәрі мемлекеттік тілде. Сосын байқасаңыз мынау интернетте сұхбаттардың бәрін мен қазақ тілінде беріп жатамын. Орыс тілінде енді нақты сұрақтар болса ғана жауап берем. Ал бірақ өзгеріс жасайтын негізінен өзіміздің қазақ азаматтары. Демографияға да қарап отырмыз.

- Мұрат: Менің ойымша, латын әлірбиін енгізу тым ерте секілді. Ол үшін алдымен елімізде тек қазақ мектептері болуы шарт. Сонда ғана мүмкін іске асар. Ал қазір елімізде енді екі әліпби қатар жүретін болады. Бұл аса қауіпті деп ойлаймын. Оның үстіне біздегі латын әліпбиі әлі де жетілдіруді талап етеді.

- Мына пікірінің жаны бар деп есептеймін,өйткені латын әліпбиіне қатысты көптеген сұрақтар бар. Және өткенде бекітілген  нұсқасында кемшіліктер бар. Сондықтан, бір Америка ашу дегеннің керегі жоқ. Дайын тұрған әліпбиілер бар ғой, түрік әліпбиі бар, өзбектердің жасағаны бар, әзірбайжандардікі бар... Солардың барлығын қарап, сараптап өзіміздің тілге ыңғайлап, сондай әліпбиді қолдануға болады. Бірақ жалпы латын әліпбиіне көшу өте дұрыс.  Ол заман талабы. Өйткені біз мына орыс тілінен гөрі  ағылшын тіліне жақын болуымыз керек. Латынға жақын болуымыз керек. Ғылымның мәдениеттің тілі,өзгерістің тілі ағылшын тілі.

- Айбол: Алаштықтар туралы тағы фильм түсіру жоспарыңызда бар ма?

- Бұл енді менің арманымның бірі. Мен жаңағы жалпылама фильм түсірдім.  «Алаш республикасы жеңгенде» деген. Әрбір алаш азаматы, тұлғасы туралы фильм түсіру ол менің үлкен арманымның бірі. Осы тарихи фильмдерден мен қол үзбеймін, жалғастырамын. Алға қойған мақсатым 1929-1931 жылдарындағы халық көтерілісі туралы фильм түсіру.

- Жәке, уақыт бөліп келіп, порталымыздың оқырмандарының сұрақтарына бүкпесіз жауап бергеніңіз үшін рахмет!

- Сіздерге де рахмет айтамын!

Abai.kz