(Өмірде тегін ештеңе жоқ немесе КСРО неге күйреді?)

Кеңес Одағында жұмысшылары мен колхоз шаруалары «ақысыз» пәтерлерге, білім мен денсаулық сақтауға ақы төледі. Коммунистік диктатураның 74 жылының 60 жылында колхоз шаруалары крепостнойлар жағдайында болды. Бұл асыра сілтеу емес - сіздердің біреулеріңіз мұны білесіздер:

а) 1976 жылға дейін 50 000 000 (елу миллион!) кеңес колхозшысының төлқұжаты болмады;

б) кеңес колхозшылар өз еңбектерінің нәтижелерімен айналыса алмады: олар өндірген барлық нәрсені мемлекет олардан формальды түрде «сатып алатын» күлкілі бағамен алды, бұл нақты нарықтық бағадан бірнеше есе төмен болды.

Колхозшылардың қалай тоналғанын оқығанда жылағың келеді. 

1. Джугашвили-Сталин кезінде колхозда жұмыс істегені үшін колхозшы ақша алған жоқ. Оның жұмыс күндері есептелді - олар есеп карточкасына кене қойды. Жыл соңында әр жұмыс күніне колхозшыға бірнеше жүз грамм бидай немесе біраз ақша - 30-40 копеек берілді. Яғни, бір отбасына жылына бірнеше қап бидай шықты - бір күнде бір бөлке нан пісіруге жеткілікті.

2. Сонымен қатар, мемлекет колхозшыларға крепостнойлық кезеңдегі корвейге және квитрентке өте ұқсас салықтар жүктеді. Колхоз шаруасы салықты заттай төлеуге мәжбүр болды: ет пен сүтке - егер ол сиыр ұстаса, ақшамен - кез-келген тірі жанға, өз ауласының жеріне, жеміс ағаштарына және т.б.

3. Сонымен қатар, жыл ішінде шаруаларға ағаш кесу, жолдарды тазарту, жөндеу және тағы басқаларында біраз уақыт ақысыз жұмыс істеуге тура келді.

Мұндай жағдайда шаруалар қалай күн көрді? Тек өз жеке шаруашылық есебінен. Бірақ олардың көпшілігі кедей болды. Бұған кеңес колхозшыларына 1960 жылдарға дейін зейнетақы төленбегендігін қосу керек.

Кеңес жұмысшыларының жағдайы да жақсы болған жоқ! 

Біріншіден, кеңес жұмысшылар өз қалауымен жұмыстан шыға алмайтын кезеңдер болды.

Екіншіден, Кеңес мемлекеті кеңес жұмысшыларына және колхозшыларға олар өндірген өнімнің аздаған бөлігін жалақы ретінде төленді.

Үшіншіден, тіпті бұл мардымсыз ақшаны да Кеңес мемлекеті азық-түлік пен өнеркәсіп тауарларына көтерілген бөлшек сауда бағалары арқылы алып отырған.

Михаил Горбачев 1986 жылы КСРО-да «Қайта құру, гласность/жариялылық, демократия» деп жариялаған кезде кеңестік бұқаралық ақпарат құралдары сөз бостандығына ие болды. Сонымен, кеңес халқы дамыған нәрселердің аз ғана бөлігін алды.

Горбачевтік қайта құру туралы кеңес газет-журналдарын оқи отырып, кеңес адамдары «бүкіл прогрессивті адамзаттың жетекшілері мен ұстаздары» басқарған «туған Коммунистік партиясы» оларды ондаған жылдар бойы қалай алдағанын біліп, таң қалды. Қайта құруға дейін де коммунистердің өздері КСРО-да бөлшек сауда бағалары өте жоғары көтеріліп кеткендігі туралы мәселе көтергені қызық, бұл кеңес халқының кедейлік себептерінің бірі.

Рас, мұның бәрі жабық есік жағдайында талқыланды және бұл посткеңестік дәуірде белгілі болды. Коммунисттер кеңес адамдарынан жымқырған ақша қайда кетті?

Ең басты үлесі «кеңестік қорғаныс өнеркәсібіне немесе ВПК-ға» тиесілі болды: КСРО қару-жарақ, танк, ядролық оқтұмсықтарды қарбалас қарқынмен шығарды. Бұл салада КСРО-ның өнеркәсіп жұмысшыларының жартысынан көбі жұмыспен қамтылды.

Кеңес одағы «бауырлас халықтарға» көмекке үлкен қаражат жұмсады. Егер қарулы төңкеріс нәтижесінде билікті кездейсоқ басып алған кез-келген Африка билеушісі ақша мен қару-жарақ қажет болса, ол социализм құрып жатқанын мәлімдеп, «ұлы және күшті» КСРО-ның көмегіне ие болатын еді.

Осылайша, КСРО (яғни біздің әжелеріміз бен аталарымыз, әкелеріміз бен аналарымыздың арқасында) Анголаға, Мозамбикке, Кубаға және Солтүстік Кореяға, планетаның жартысына жуығына жан-жақты көмекті аямай берді.

КСРО, Хрущевтің билік басындағы соңғы жылдарыннан бастап 1990 жылға дейін, бидайды АҚШ, Канада мен Аргентинадан валюта немесе алтынмен төлеп, сатып алды. Кеңестік үгіт-насихатты қолдана отырып, «империализм акулаларын» тамақтандырды.

Енді, міне, осы «естімеген жомарттық мерекесінен» кейін қалған үгінділер үшін кеңестік коммунистік мемлекет «ақысыз» пәтерлер, «тегін» дәрі-дәрмектер мен «ақысыз» білім берді. Рас, КСРО-ның жанкүйерлері «ақысыз» пәтер алу үшін өз өмірінің 10-15 жыл немесе тіпті 20 жылын «ошередьте» жұмсау керек екенін ұмытады.

Кеңес мемлекеті өз азаматтырына тек жалға пәтер берді. Сіз оны сата алмайсыз, қайырымдылық жасай алмайсыз, мұра ретінде балаларыңыз бен немерелеріңізге қалдыра аласыз. Тағы да, бұл «ақысыз» пәтерлер онша көп болған жоқ: КСРО халқының жартысы – ауыл-деревнядағы тұратын шаруалар болды. Олар ағаш саяжайларда өмір сүрді. Қалған жартысы да пәтерлермен қамтамасыз етілмеген: көбісі коммуналдық пәтерлерде, барактарда, жатақханаларда тұрып, 10-15 жыл бойы жеке пәтерге кезекте тұрған еді.

Бұл бүкіл Кеңес дәуірі аясында салыстырмалы түрде өркендеген Брежнев кезеңінде болды. Егер сіз Джугашвили-Сталин дәуірін алсаңыз, онда бұл он есе нашар болды! Ешкім жаппай тұрғын үй салған жоқ.

«Сталиндік үйлер» деп аталатын тұрғынүйлердің құрылыс қарқыны төмен болды, тек кеңестік коммунистік элита ғана пәтер алды. Қалаларда адамдар коммуналдық пәтерлерде, барактарда, жатақханаларда өмір сүрді.

Хрущевтің кезінде жаппай тұрғын үйлер/«хрущевкалар» салына бастады. Демек, бұл блоктардан құрылған үйлердің атауы. Қазіргі уақытта Хрущевтің тұрғын үйі нашар, бірақ кеңес адамы үшін бұл арман болған. Егер кеңес отбасына пәтер алуға кезегі келді, бөлек пәтерде тұрса, бұл КСРО-ның өмір сүрген 74 жылының тек соңғы 25 жылда болған жағдай.

Алдыңғы кеңестік тарихтың 50 жылында болған сұмдықтар туралы - Голодомор, кулактарды кәмпескелеу, күштеп сталиндік ұжымдастыру, шаруалар көтерілістері, өлім жазалары - кейбіреулер білмейді немесе олардың «есінде жоқ».

Брежневтің кезінде колхозшылар еркіндігін алды: 1974 жылы бес жыл ішінде - 1976 жылдан 1981 жылға дейін жүзеге асырылған КСРО Министрлер Кеңесінің әмбебап сертификаттау туралы қаулысы қабылданды. Паспорттарын алып, кеңес колхозшылары жүру еркіндігін алды.

Хрущев бұл еркіндікті колхозшыларға беруді жоспарлаған. Бірақ оның батылы бармады. Хрущев кеңес колхозшылары қалаларға коныс аударады деп қорқатын еді, сонда бүкіл кеңес қалаларында тұратын халыққа тамақ беретін ешкім болмай қалады деп ойлады.

Брежневтің кезінде болған жағдай: колхоздан қашу мүмкіндігі пайда болғаннан кейін, колхоз жастары жақсы, жайлы өмір іздеп кеңес қалаларына кете бастады. Ауылдар мен деревнялар босай бастады. Ал КСРО-да азық-түлік тапшылығы күшейе түсті.

КСРО-ны біраз уақыт «мұнай ине» құтқарды. Ол мұнай мен газды шетелге сатудан түскен ақшаға олар бидай, ет, көкөніс консервілері мен ет сатып алды. Бірақ өзін тамақпен қамтамасыз ете алмайтын ел – болашағы жоқ деген сөз. Әлемдік мұнай бағасы құлдырай салысымен, КСРО халқын асырай алмады және күйреді!

Керімсал Жұбатқанов

Abai.kz