Махаббатты қорғау
Кіріспе яки ғашықтар жазған хаттардан

I
Бiз екеумiз жолықтық,
Бipaқ тым кеш жолықтық,
Достасудан от тұтап, қоштасуға қорықтық.
Маған құйды жарығын сенiң көңiл-терезең,
Арқамызда - құзар шың,
Алдымызда - өр өзен.
Өр өзеннен өтуге кiм бередi қайықты,
Кiм бар бiздi түсiнер, қане, кiм бар байыпты?
Ал қайықшы - қиқар шал,
Жалынғанмен, не бiттi?
Қайығына қабаған итiн байлап кетiптi...
Япырай, бiз соншама дәрменсiз боп тудық па?
Бойымызда жоқ екен иттi алдайтын қулық та.

II
Көбелектiң "кеселi" -
Тұрақсыздық деседi.
Гүлден алған шапағатты ceзiмi
Келесi бip гүлге жетпей өшедi.
Өз мiнeзi өзiне үкiм кеседi...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Менiң саған айтпағым да осы едi!

III
Амал бар ма, махаббатқа жан пидалық ете алмадың,
Аққу-арман жалт бергенде, қуып көрдiң, жете алмадың.
Жете алмадың, көлеңкеңнен алыс ұзап кете алмадың,
Жанар майын жағып бiткен машинадай от алмадың.
Epкiң қайда,
Сертiң қайда,
(бөркiң қайда, құрып қалғыр?)
Ең шешушi кез келгенде, тiлiң тiстеп тұрып қалдың.
Еңселiм деп ойлаушы едiм,
Еркелеушi ем ерге балап,
Ең шешушi кез келгенде тұрып қалдың жерге қарап.

Махаббатты қорғау
Кіріспе яки ғашықтар жазған хаттардан

I
Бiз екеумiз жолықтық,
Бipaқ тым кеш жолықтық,
Достасудан от тұтап, қоштасуға қорықтық.
Маған құйды жарығын сенiң көңiл-терезең,
Арқамызда - құзар шың,
Алдымызда - өр өзен.
Өр өзеннен өтуге кiм бередi қайықты,
Кiм бар бiздi түсiнер, қане, кiм бар байыпты?
Ал қайықшы - қиқар шал,
Жалынғанмен, не бiттi?
Қайығына қабаған итiн байлап кетiптi...
Япырай, бiз соншама дәрменсiз боп тудық па?
Бойымызда жоқ екен иттi алдайтын қулық та.

II
Көбелектiң "кеселi" -
Тұрақсыздық деседi.
Гүлден алған шапағатты ceзiмi
Келесi бip гүлге жетпей өшедi.
Өз мiнeзi өзiне үкiм кеседi...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Менiң саған айтпағым да осы едi!

III
Амал бар ма, махаббатқа жан пидалық ете алмадың,
Аққу-арман жалт бергенде, қуып көрдiң, жете алмадың.
Жете алмадың, көлеңкеңнен алыс ұзап кете алмадың,
Жанар майын жағып бiткен машинадай от алмадың.
Epкiң қайда,
Сертiң қайда,
(бөркiң қайда, құрып қалғыр?)
Ең шешушi кез келгенде, тiлiң тiстеп тұрып қалдың.
Еңселiм деп ойлаушы едiм,
Еркелеушi ем ерге балап,
Ең шешушi кез келгенде тұрып қалдың жерге қарап.
Артық қорлық бар ма әлемде сенгенiңнен безiнуден,
Құлай сүйген адамыңның осалдығын сезiнуден...
Көз жасымды көрсетпеуге тырыстым мен саған бipaқ,
Сен деп шыққан сенiмiмнiң биiгiнен барам құлап.
Махаббатқа жан пидалық етпедiң бе,
Бәрi бекер!
Ендi қалған қызығыңның нарқы кемiп, мәнi кетер.
Өзiнiң ең қасиеттi әнiн қорғай алмаған жан -
Басқа icтe де қабiлетсiз... бағы мәңгi жанбаған жан.
Cipә, бағың жана қоймас, басқан iзiң кеттi кейiн,
Әйтсе де, мен жылап тұрып,
жолың болсын деп тiлеймiн.

IV
Бақшадан алма ұрлаған баладай нақ
Кеудемде үркек сезiм салады ойнақ.
Отыздың орманында жүргенiмде
Алдымнан шықтың, айнам, ағатайлап.
Сен мендiк бар шаттықтың төресi ме ең,
Жүр едiм өткен шақтың елесiмен.
"Мұнда кел, мұнда кел" деп қол бұлғадың
Жиырманың көк балауса белесiнен.
Селк еттiм дауысыңнан шошығандай,
Жүр едiм өз мұңымды өшiре алмай.
Жиырмамда алдап кеткен махаббаттың
Kүнәciн әлi күнге кешiре алмай.
Сен болып қайта жанды-ау сағынышым,
Бәлкiм, тар маңдайымның бағымысың?!
Бәлкiм, сен менен қашқан махаббаттың
Ойланып қайта соққан шағымысың?!
Сол болсаң, қолыңды бер, жүр, қарағым,
Сен барған жерге мен де бip барамын.
Көл едiм тасымаған, тасыттың ғой,
Бақша едiм бағы тайған, гүлге орадың.
Кәнеки, жалыныңа жалға менi,
Күтiп тұр пәк махаббат, арман елi.
Өмiрде менi алдаған адамдар көп.
Тек қана сен алдаушы болма менi!

V
Ар алдында адал, ақпыз десек те,
Сан сұрақтар алар кейде жағадан.
Мүмкiн, бiздi таңар шулап өсекке,
Мүмкiн, бiздi түсiнбейдi көп адам.
Алуан ұғым алуан жаққа тартады,
Сан көңiлдiң тұйығына малтыдым.
Ғашық болып көрмегендер бар тағы,
Олар бiздi қайдан ұқсын, алтыным.
Көзiмдi алмай маздап жанған оттардан,
Саған сенем, Саған сенiм артамын.
Қорықпаймын түciнiгi жоқтардан,
Жүрегi жоқ адамдардан қорқамын!

Саматтың жұбайы Айжанармен жекпе-жек

Замана тұр бөркiн алып ойланып,
Сол түнгi ойлар кеттi бiздi қайда алып?
...Сол түнi бiз сенiң туған сiңлiңнiң
Он ceгiзгe толған күнiн тойладық.
Мен қуана тост көтердiм қызға арнап:
- Ал сапарың сәттi болсын, қызғалдақ.
Өмip мынау:
Қатар тосқан жеңiлi мен ауырын,
Қайғысы мен сауығын,
Шуағы мен дауылын.
Бүгiн, мiне, сенiң туған күнiңдe
Қандай тiлек айтсам екен, бауырым?
Саған байлық тiлер ем мен,
бipaқ ол - бiр әңгүдiк,
Есiгiңнен кiргенiмен паң күлiп,
Жүргенiмен шеру тартып, сән құрып,
Саған жолдас бола алмайды ол мәңгiлiк.
Бәлкiм, ерлiк тiлер ем мен тамыр алған төзiмнeн,
Ерлiк сезiм бipaқ сенiң табылады өзiңнен,
Онсыз адам жүре ала ма соқпақтар мен жолсызда,
Ал сұлулық тiлер едiм,
сұлусың сен онсыз да.
Қайтсем екен?
Мен одан да бүкiл адам аңсаған,
Бүкiл адам сан мың жылдар арман етiп, шаршаған,
Азы жетiп, ал сан мыңы тек елесiн тамсанған,
Кез келгеннiң бақшасында пiспейтiн,
Кез келгеннiң уысына түспейтiн,
Зор махаббат тiлейiншi мен саған, -
Деп едiм.
Tiптi сол сәт ұқпай қалдым себебiн,
Сен орныңнан кенет атып тұрдың да:
- Махаббат жоқ! - деп күрсiндiң,
ызғар шашып қабағың.
Мен жүзiңе аң-таң қалып ежiрейе қарадым,
Қарап едiм, жасқа толып кеткен екен жанарың.
- Махаббат жоқ! - дедiң тағы, -
ол - әншейiн далбаса,
Ғашықпын деп,
Сүйемiн деп,
Сенем деп,
Адамдардың бipiн-бipi алдайтыны болмаса,
Махаббат жоқ, ол - әншейiн далбаса!
Айтып-айтпай не керек,
Бip кез мен де мына сiңлiм сияқты
Ұяң едiм,
сұлу едiм керемет.
Meнiң асқақ сезiмiмнен үмiткер
Аз болмайтын бiздiң жақта жiгiттер.
Қатал-қиқар тағдырынан тек махаббат сұраған,
Махаббатты таппай қойман деп талпынса бip адам,
Ол мен едiм.
Бiрақ бүгiн сол сезiмнен не қалды?
Сондағы үмiт талдан ұшқан жапырақтай жоғалды.
Қазiр момын күйеуiм бар
және екi-үш балам бар,
Жағдайым жоқ ештеңеге алаңдар.
Не iшемiн, не киемiн демеймiн,
Мәселесiн шешiп алғам қарын менен көмейдiң.
Мiне, қара, саусақтарым көрiнбейдi алтыннан,
Тек баяғы шат қиял жоқ сан тарапқа шарқ ұрған,
Тек баяғы жiгiттер жоқ тереземдi торыған,
Олардың да бағы алыстау болған шығар сорынан.
Кездескенде жалқау тартқан басын изеп өтедi,
Ұлын epтiп соңынан.
Жылдар бойы алаңдаумен қуатымды сарқыдым,
Босқа шаштым жiгерiмнiң жарқылын.
Жер бетiнде махаббаттың бар екенi шын болса,
Айтшы, кәне,
мен нелiктен жолықпадым,
жарқыным?
Үндемедiм,
тарылғандай кеңiсiм.
Мосқал көpшi жауап бердi мен үшiн.
- Иә, иә, өмiрiңе өкпелiсiң, қарындас,
Оған бipaз себептер бар,
Tipлiктe бip бекеттер бар кiлтiн таппай, алынбас.
Ырық бермес бөгеттер бар не түрлi,
...Алматыдан шыққан жолдың барлығы
Отырарға бастап алып бармайтыны секiлдi.
Өмiрдегi сан салалы жолығу мен жүздесу,
Табысу мен кездесу,
Талпыну мен түйiсу,
Сағыну мен сүйiсу,
Тiптi кейде одан да өзге сезiмдер
Махаббатқа бастап бара алмайтыны белгiлi,
Махаббат ол - жан мен тәннiң тiзе қосқан epлiгi.
Не болды екен сенi мұнша жүдеткен,
Үмiт қайда жүрегiңе гүл еккен?
Сұлулығың кем емес қой Баяннан,
Ақылың да кем түспейдi Жiбектен.
Сенде де бар тым сезiмтал көз, көңiл,
Көңiлi мен көздерiндей өзгенiң.
Айлы кеште саған да айтты ғашығың
Ұлы Абайдың Тоғжанға айтқан сөздерiн.
От боп өртеп ғашықтықтың ықпалы,
Ән қостыңдар...
Жұрт қуана құптады.
Талпындыңдар,
Алқындыңдар, ал бiрақ
Одан Қозы, сенен Баян шықпады.
Heгe бұлай?
Өмiр бақи бұл сұрақ
Өтер, мүмкiн, намысыңды шымшылап.
Қайда жүрсе тек өз әнiн айтатын,
Елiкпейтiн өзге шу мен сарынға,
Қажымайтын қар мен желдiң өтiнде,
Махаббат та ұқсайды ұлы дарынға,
Шын дарындар аз ғой жердiң бетiнде.
Иә, махаббат - қайсар құзды жарып өтер тасты жол,
Махаббатта сезiм ғана ойнамайды басты рөл,
Ұға алмадың сен оны, айнам.
Жеткен жерге талабың мен ақылың,
Ceзiмiң мен батылың,
Қырсыққанда, жетпей қалды шыдамың,
Әне, соның кecipiнен қаншама жыл жыладың.
Шыдам жоқта, төзiм жоқта,
Көкiрегiңде көзiң жоқта,
Жүрегiңде ерлiк жоқта қорғай алар шаттығын,
Махаббат та жоқ, күнiм!
Кездер аз ба ой көргендi көз көрер,
Отын өзiң жаға алмаған,
Өзiң iздеп таба алмаған асылды
Таппайды деп неге ойлайсың өзгелер?
Қарашы, әне, мына сiңлiң сияқты
Инабатты, албырт әрi ұятты,
Алаулаған желегi
Соңымыздан асау ұрпақ, арынды ұрпақ келедi.
Оларға пәс болар әлi
Бiзге биiк көpiнeтiн төбелер.
Бiз cүpiнгeн кезеңдерден,
Бiз жүзуге жасқанған өзендерден
Солар жүзiп өтедi деп сене бер.
Бұған күмән келтiруiң азаматтық болмас та.
Бүкiл адам iздегенмен бақыт жолын, бақ жолын,
Ешкiм оңай таба алмайды Абайы мен Тоғжанын.
Өйткенi асқақ азаматтық жоқ жерде,
Қайсар сенiм жоқ жерде,
Махаббат та жоқ, жаным!
- ?
Ортамызда қалжың айтып бip жiгiт,
Отыр едi қалың жұртты күлдiрiп.
Отыр едi бiзден гөpi сiңлiңе
Жақын, сырлас екендiгiн бiлдiрiп.
- Ал мен таптым Тоғжан сынды пәк жанды, -
дедi ол масаң дiрiл қосып сөзiне.
- Өзiң Абай болмаған соң,
Мазалама Тоғжанды, -
дедi сiңлiң жас үйiрiп көзiне...
- ?..

Еркектерге көзқарас немесе әйелге сирек жолығатын бақ

Отырарда бір қадірлі қарияның қанатты
Тұлпар тектес аты бопты сүйсінткен бар алапты.
Мінезі сәл жайсыз екен шодыр бала іспетті, -
Шаршап-талып шөлдесе де арықтан су ішпепті.
Жек көргені жақын келсе, тарпып, теуіп тістепті,
Содан аяқ шідерленіп, бастан жүген түспепті.
Бозбалалар сымбатына көз тастайтын табына,
Қарияның ай дидарлы қызы бопты тағы да.
Сол жас ару, әкесіне былай депті бір күні:
- Әке, сенің дарқандығың шақырады күлкіні,
Қиқар, тентек мына атыңды мәпелеуді қоймайсың,
Айырбастап,
сатып,
сойып, неге көзін жоймайсың?
- Рас, қызым, сөзіңнің жоқ қатесі,
Аттың қиқар мінезі бар, - деп күрсінді әкесі, -
Тек бұл бейбақ - ат біткеннің зерегі,
Түскен кезде бәйгелерге, жарысқа,
Жаралғандай шабу үшін алысқа
Арын салып,
күшін, терін төгеді,
Бірақ сөзсіз бірінші боп келеді.
Әйгілеген елге күшін,
Сол ғаламат еңбегі үшін,
Қиқарлығын кешіруге болмай ма?!
Кешірмесек, бетте таңба қалмай ма?!
Аз ба елде тұлпарды асқан бағы бар,
Жуас,
көнбіс,
моп-момақан жабылар?!
Қасиетін сезбесе де, тәлім алар, табынар,
Жуасты әркез мақтайтын жұрт табылар.
Бәлкім, тұлпар сол үшін де ызалы,
Ызалыны бағалауға шабандаумыз біз әлі.
Нағыз еркек тұлпарға ұқсас, айнам-ау,
Саған қылмыс ол жайында ойламау.
Толғағы кем талғамыңа бар таңым,
Басыңа бақ қонбай ма деп қорқамын...
Дұрыс шығып әкесінің есебі,
Қыздың жолы болмай қапты деседі.
Ойлан, жуас жан іздеген, жар іздеген, жас талап,
Өмір сенің күткеніңнен әлдеқайда басқарақ,
Еркек сұлу көрінбей ме еркімен,
Еркіндіктің нұры ойнаған көркімен.
Жалғандыққа күрес ашқан ісімен,
Сүйгеніне берген қайсар сертімен
Және соны қорғай білген күшімен.
Ойлы әлемнің әйелдерсіз күні бар ма көктеген,
Әйтсе де мен әйелге ұқсас еркектерді жек көрем!

Еркектерге еліктеген әйелдің де аз табары,
Иә, әр жыныс өз мінезін сақтауымен бағалы.
Жігіт жігіт санала ма бұғып жүрсе тасаңда,
Өз пікірі жоқ еркектен қорқу керек қашанда!
Қанаттыны кері тартып, табандап,
Ұшар кезде ұша алмайтын шабандап,
Өз пікірі жоқ еркектер ел басқарса, не болмақ?!
Тоқтамайды еркектер мен телпектердің жарысы,
Ойлан, қалқам, еркекті еркек етіп келген - намысы.
Мықты кім бар намыс атты батырдан,
Бір сөз үшін қаншама еркек тіршіліктен жан кешті.
Бір сөз үшін жекпе-жекке шақырған
Қайсар Пушкин Дантесті.
Ар-намыстың құрбандығы
Аз болмапты, қайраулы әлі әділеттің балтасы.
Жердің аман тұрғандығы -
Сол намысқой еркектердің арқасы.
Әркез нұрлы үміт сеуіп алдымызда таң жатсын,
Қайғы келсе жеңілмейтін,
Бақыт келсе семірмейтін,
Ер мінезін қадірлейтін
Әйелдердің даңқы артсын!
Ал, жас ару, тұрмайды ешкім жолыңда,
Өз тағдырың дәл қазір өз қолыңда.
Талғамыңды әйгілей ме талабың,
Көкейіңді сезіп тұрмын, қарағым.
Айтқаныңнан шықпайтын,
Меселіңді жықпайтын,
Саған момын, жұп-жуас еркек керек,
Жо-жоқ, еркек емес-ау, телпек керек.
Егер бүгін қайта туса ұлы Абай,
Ол да саған қалар еді ұнамай.
Бақаның да әніне сай бағы бар,
Іздегенің жабы болса, табылар.
Нағыз бақыт тұяғымен тұлпардың,
Қиялымен сұңқардың
Өлшенетін мына ұшқыр заманда
Бірте-бірте құнсызданар бағаң да.
Мен сенемін, шын еркектің алдында
Қызаратын күн туады саған да...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Тек ол күннің кеш келгені жаман да!

Әйелдер

Не толқытса соның мұңын тартасың...
Аурухана ауласында сытырлатып картасын
Жанарында әзіл ойнап жарасты
Маған бір қыз бал ашты:
- Науқастан ба ерініңіз кезерген,
Жазыласыз,
Налымаңыз бекер сіз.
Әйтсе де әйел қауымына ежелден
Немқұрайды қарамайды екенсіз.
Сүюді Сіз ерлік деп те айтасыз,
Онсыз ақын боларсыз ба ой өрген.
Дегенмен Сіз абайлаңыз, байқаңыз,
Бағыңыз да, сорыңыз да әйелден.
- Бәрекелде,
Өркен жайсын талабың,
Сәуегейі сен боп жүрме қаланың.
Бұл бетіңмен ңыгандарды жүмыссыз
Қалдырарсың, қарағым, -
Дедім күліп. Бірақ қыздың байсалды
Әзіл сөзі маған біраз ой салды.
Дүниеге қан тамырдай тарайтын
Жер бетінде әйел жайлы ертек көп.
Әйелдерге немқұрайды қарайтын,
Еркекті мен санамаймын еркек деп.
Қай кезде де сұлулықтың жолы - мұз.
Әйел біздің әзиз байлық қорымыз.
Әйел біздің тағдырымыз,
Тағдырымыз болған соң
Белгілі ғой, бағымыз не сорымыз.
Хас сүлулық әлсіздердің қызғанышын маздатқан,
Ал қызғаныш күрды деп кім айта алады аз қақпан.
Бір әйелге бола кейде ел менен ел жауласып,
Жер жастанған боздақтар.
Оған куә анау төбе томпиған
Анау шындар құлақтары қалқиған.
Сан ұрпаққа тұлға болған ақындар
Бір әйелдің намысы үшін жан қиған.
Мағынасыз жылтырақты сақтамайды ел еске.
Жалын болып жылу болмау,
Әйел болып сүлу болмау
Табиғатты алдаумен тең емес пе?
Гүлзар әйел қауымына сұлулықсыз бақ қайда,
Шын сұлулық тереңдікте жатпай ма?
Қайырлатқан кемесін талай ердің
Саяз көлғе шашылмағай шұғылаң.
Тереңдігі жоқ әйелдің
Қорқу керек сыртқы сұлулығынан.
Әйел - еркек намысының қорғаны.
Нағыз сүлу әйел табу -
Бүкіл еркек атаулының арманы. -
Нағыз сүлу әйел үшін қажет кезде жан қию,
Бұл - жігіттік кодекстің жазылмаған тармағы.
Бірақ, бірақ талайлардың бақыты алыс, сорынан,
Бұл кез келген бөріктінің келе бермес қолынан.
Ерлік семсе азаматтық семеді.
Үлкен ерлік үлкен күшке келеді.
Маған ғашық бір әйел бар.
Ол әйел
Менде сондай күш барына сенеді!