Қазіргі заманда гендерлік теңдік проблемасы күн тәртібінде тұрған өзекті тақырыптардың бірі ретінде саналып отыр. Әйелдер тек үйде отырып, бала тәрбиелеп қана қоймай, саясат, бизнес, ғылым және әскери салада да белсенді қызмет атқарып келеді.

Алайда Қазақстанда әйелдер міндетті әскери қызметтен босатылған. Бұл жағдай кейде қоғамда сұрақ тудырады: "Неге қыздар да әскерге алынбайды? Басқа елдерде алынатынын естиміз, бізде неге солай емес?" деген секілді сауалдар жиі қойылады. Бұл мақалада осы сұрақтың төңірегінде ой қозғап, тарихи, әлеуметтік және құқықтық тұрғыда талдау жасап көрмекпіз.

Неліктен  қыздар міндетті түрде әскерге  шақырылмайды?

Қазақстан Республикасының «Әскери қызмет және әскери міндеттілік туралы» Заңына сәйкес, елімізде тек ер азаматтарға міндетті әскери борыш жүктелген. Ал әйелдер үшін бұл ерікті негізде жүзеге асырылады. Яғни қыздар өз еркімен әскери қызметке бара алады, бірақ заң жүзінде міндетті емес. Мұндай шешімнің негізі бірнеше факторға байланысты - деп  ойлаймыз.

Кеңес Одағы тұсында да әйелдер әскерге тек соғыс уақытында немесе арнайы дайындықтан кейін алынған. Бұл дәстүр тәуелсіз Қазақстанда да жалғасып келеді. Қоғамда әйелдердің басты рөлі – отбасы мен бала тәрбиесі дедеген ұғым әлі де күшінде.

Көптеген әскери тапсырмалар жоғары физикалық төзімділікті талап етеді. Дегенмен, барлық әйелдің жарамсыз екенін білдірмейді. Алайда орташа алғанда ерлердің физикалық күші жоғары деп есептеледі.

Қоғамда «әйел нәзік болу керек», «қыз баланың орны – үйде» деген түсінік әлі де басым.

Басқа елдерде жағдай қалай? 

Шетелдерде қыздардың әскерге алынуы кең тараған. Мәселен:

Израиль – әлемдегі ең танымал мысал деуге болады. Мұнда қыздар да, ұлдар да 18 жасқа толған соң әскерге шақырылады.

Норвегия – 2015 жылдан бастап ерлер мен әйелдерге бірдей әскери міндет енгізді. Бұл гендерлік теңдікті сақтау және ел қорғанысын күшейту мақсатында жүзеге асты.

Швеция, Финляндия, Солтүстік Корея – бұл елдерде де әйелдердің әскерге алынуы заңды түрде нақтыланған.

Осы елдерде әскери қызметке әйелдерді тарту мемлекеттің қауіпсіздігіне қосымша ресурс ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, бұл гендерлік  теңдікті де қолдаудың бір жолы ретінде көрінеді.

Қыздардың әскерге алынуының қандай пайдасы бар?

Қыздарды әскерге міндетті түрде шақыру – қоғамда үлкен өзгерістер әкелуі мүмкін. Оның бірқатар жағымды жақтары бар:

Әскер тәртібі мен тәрбие беру жүйесі арқылы жастардың бойына Отанға деген сүйіспеншілік, тәртіпке бағыну, қиындыққа төзу сияқты қасиеттер қалыптасады.

Сонымен қатар, қыздар денесін шынықтырып, рухани тұрғыда да шыңдалар еді. Бұл оларды болашақ ана ретінде де, азамат ретінде де мықты етеді.

Қыздар әскери салада қызмет етіп, қорғаныс жүйесінің толық мүшесі бола алады. Бұл әсіресе қазіргі заманғы ақпараттық және кибер қауіпсіздік салаларында маңызды.

Қыздар мен ұлдардың құқықтары мен міндеттері тең болуға тиіс. Егер ер - азаматтар әскерге міндетті болса, әйелдер де бұл жауапкершіліктен тыс қалмауы керек деген пікірдеміз.

Қазақстанда қыздардың әскерге алынбауы – заңмен реттелетін, тарихи және әлеуметтік негізі бар жағдай. Дегенмен, қазіргі заман талабына сай, осы жүйеге қайта қарау қажеттілігі туындап келеді. Қыздарды да белгілі мерзімге әскери дайындықтан өткізу – олардың бойында патриоттық рухты қалыптастырып, жауапкершілік сезімін арттыруға ықпал етер  еді.

Әлемнің дамыған елдерінде бұл тәжірибе өзінің оң нәтижесін беруде. Қазақстан да осы бағытта эксперимент ретінде әскери дайындықты барлық жастарға ортақ етуге қадам баса алады. Қыздардың көп болуы – ресурстың көптігін білдіреді, ал оларды ел қорғанысына тарту – мемлекеттің мүддесіне  сай шешім болар еді.

Бейсенғазы Ұлықбек, 

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі

Abai.kz