оны Ресей ТМД-ның ішкі ісіне араласпай қалыптастыра ала ма?

Таяуда Ресей президенті Дмитрий Медведев «Ресей мүддесіне қайшы тарих бұрмалаушылық әрекеттерімен күрес жөніндегі комиссия құру» туралы жарлыққа қол қойды. Осылайша Кеңес одағы тұсында қазіргі бірқатар ТМД және Балтық жағалауы елдерінде орын алған геноцид, аштық, Ұлы отан соғысы, т.б. мәселелерге жаңаша баға беріліп, дербес мемлекет ретінде тарихты ұлттық тұрғыдан қайта қарау әрекеттеріне сызат түспесіне кім кепіл?! Жақында ғана Алматыдағы «Айт-Park» клубына ат басын тіреген ресейлік саясаттанушы, Посткеңестік кеңістікті зерттеу ақпараттық-талдау орталығының бас директоры Алексей Власов бұл комиссияның халықаралық қауымдастық алдында тарихқа қатысты ақпараттық-насихаттық іс-шаралармен айналысатынын жеткізеді.

оны Ресей ТМД-ның ішкі ісіне араласпай қалыптастыра ала ма?

Таяуда Ресей президенті Дмитрий Медведев «Ресей мүддесіне қайшы тарих бұрмалаушылық әрекеттерімен күрес жөніндегі комиссия құру» туралы жарлыққа қол қойды. Осылайша Кеңес одағы тұсында қазіргі бірқатар ТМД және Балтық жағалауы елдерінде орын алған геноцид, аштық, Ұлы отан соғысы, т.б. мәселелерге жаңаша баға беріліп, дербес мемлекет ретінде тарихты ұлттық тұрғыдан қайта қарау әрекеттеріне сызат түспесіне кім кепіл?! Жақында ғана Алматыдағы «Айт-Park» клубына ат басын тіреген ресейлік саясаттанушы, Посткеңестік кеңістікті зерттеу ақпараттық-талдау орталығының бас директоры Алексей Власов бұл комиссияның халықаралық қауымдастық алдында тарихқа қатысты ақпараттық-насихаттық іс-шаралармен айналысатынын жеткізеді.
Бүгінде Қазақстандағы «Лад» сла¬вян қозғалысы Медведевтің бастамасын алақайлап қолдап отыр. Аталған ұйым төрағасы Мак¬сим Крамаренко: «Біз Ресей би¬лігіне бұдан да ары барып, ру¬со¬фобияға бой алдырған немесе Р嬬сейдің тарихи шындығын бұр¬малап, оған жала жабумен ай¬на¬лы¬сып жүрген шетелдік аза¬мат¬тарды кем дегенде Ресей Фе¬де¬ра¬ция¬сының шекарасына аяқ бас¬қыз¬бауды ұсынар едік» дейді. (www.russіans.kz) Ал Украина бол¬сын, Қазақстан болсын, жер¬гілікті билік пен халықтың мем¬лекеттік тілді қорғап, іс қа¬ғаз¬дарын жергілікті тілдерге өткізіп, ұлт¬тық тарихын түгендеу әрекеті де «русофобия» ретінде бағаланып жүр¬генін ескерсек, Ресейге «аяқ баса» алмайтын азаматтар саны жүздеп емес, миллиондап сана¬луы мүмкін ғой. Қазірше Қазақ¬стан¬дағы орыс ұйымдарының бас¬тамасына құлақ асып жатқан Ре¬сей жағы жоқ. Тіпті, Ресейден ат терлетіп келген саясаттанушы Алексей Власовтың өзі импе¬рия¬лық қылықтарды тыю қажеттігін айта¬ды. Бұл тұста ол: «Ресейдің сая¬саттану ортасында қалып¬тас¬қан бір идея бар. Оған сәйкес, егер¬де Ресей империялық бренд ая¬сында өмір сүрмесе, онда мем¬ле¬кет түптің түбінде құлайды. Өйт¬кені тек империялық саясат қана алып Ресей шекарасын бе¬кем¬деп отырған сияқты. Мен бұл идея¬мен келіспеймін. Меніңше, біз¬ге, ең бастысы – қазір қолда бар мемлекетті интенсивті түрде сақ¬тап қалу» дейді. Бірақ орыс сая¬саттанушысы Ресей билігінің «тарих бұрмалаушыларымен» кү¬рес жөніндегі комиссиясының құ¬рылуын қолдаса да, Кеңес ода¬ғы тұсында орыс империясының ке¬сірінен Қазақстанда ұлттық тұр¬ғыдан қудалау болғанын мо¬йын¬дамай отыр. Айтпақшы, та¬рих¬ты 70 жыл бойы бұрмалап, ке¬ңес халқын ақыры қалыптастыра алмай кеткен империя мұрагері Ре¬сейдің қазіргі әрекеті ТМД ел¬де¬ріне қалай әсер етпек? Бұл жө¬нін¬де төмендегі әңгімеде.

Алексей ВЛАСОВ, саясаттанушы:
Қазақстанда белгілі бір ұлтты емес, әлеуметтік топты жою жүзеге асты...
– Мен аталған комиссияның құрылуын қолдаймын. Меніңше, бұл комиссия белгілі бір мә¬се¬ле¬лер¬ді шешудің орнына, қорғану әре¬кетін жүзеге асырады. Неден қор¬ғану дерсіз? Мәселен, кейбір ел¬дерде, соның ішінде Украинада біз¬дің ортақ тарихтың кейбір тұс¬тарын қайта бағалау әрекеті бай¬қа¬лады. Мәселен, аштықты жоқ¬қа шығару әрекеті үшін қыл¬мыс¬тық жауапқа тарту, Украина пов¬станциялық әскері лидерлерін ба¬тырлар деңгейіне жеткізу, тағы¬сын тағылары... Яғни бір жағы¬нан, бұл осыған жауап беретін шара.
Екінші жағынан, бұл деге¬ні¬ңіз – қазіргі биліктің жаңа идео¬ло¬гиялық ұстанымдарына сәй¬кес, патриоттық тәрбиенің жаңа моделін шығаруға ұмтылу. Өз ке¬зе¬гінде бұл өткен тарихты үлгі етіп, жалпы тарих пәнін өте са¬палы жүргізу ісімен байланысты. Ме¬ніңше, негізінен бар мәселені осы¬дан-ақ бастап, сапалы оқу¬лық¬тар шығарып, кәсіби ұстаз¬дар¬ды дайындау керек-тін.
– Соңғы жылдары Қазақ¬стан¬да да ұлт зиялылары мен қазақ бас¬пасөзі өткен кеңестік тарихқа қай¬та баға беріп келеді. Бұл тұста Ұлы Отан соғысы шын мәнінде Екін¬ші дүниежүзілік соғыс емес пе?
– Ал панфиловшылардың ерлігі – кімнің ерлігі? Кеңес ха묬қы¬ның ба, орыстың ба, қа¬зақ¬тың ба?
– Кешіріңіз, бірақ Кеңес ода¬ғы¬ның құрамындағы бодан ха¬лықтар сол кезеңдегі соғыстарға баруға мәжбүр болған жоқ па?
– Әрине, мен осы жылдар ара¬лы¬ғында Кеңес одағы мектеп¬те¬рі¬нің тәрбиесін көрмеген ұрпақ өсіп шыққанын түсінемін. Мұн¬дай сұрақтың болуы орынды. Бі¬рақ менің жауабым мынада: егер¬де сіз бұған қатысты мотив ізде¬се¬ңіз, онда ұжымдық мотивті табу қиын. Мәселен, Мәскеудің түбін¬де соғысып қаза тапқан кез кел¬ген адамды алсақ, онда оның да сол тұстағы әрекеті жеке-дара еді. Яғни бұл арада адамдар соғысқа мәж¬бүрлі түрде барды ма, әлде өз еркі¬мен барды ма дегенге келсек, бұл да жеке-дара бастың мәсе¬ле¬сі. Сондықтан бұл да жеке адам¬дар мен отбасының тарихы. Бұл әсі¬ресе қазақтарға қатысты, өйт¬кені қазақ халқында отбасылық та¬рих атадан балаға мұраға бе¬рі¬ліп отырады.
– Мұнда тағы бір өзекті мәсе¬ле – аштық. Жалпы, аштық жыл¬дары 3 млн қазақ қаза тапты. Бұған кім жауапты?
– Тарихта социоцид деген ұғым бар. Социоцид дегеніміз – қо¬ғамның белгілі бір әлеуметтік то¬бына қарсы бағытталған реп¬рес¬сия. Мәселен, Украинаның жағ¬дайында бұл геноцид, яғни бұл арада белгілі бір ұлт, этносты жою¬ғ¬а бағытталған шаралар қол¬дан¬ды. Меніңше, бұл шара белгілі бір ұлтты емес, болашақта сол ке¬зеңдегі билікке қауіп төндіре ала¬тын әлеуметтік топты жоюға ба¬ғыт¬талған шара болды.
– Ал үш миллион қазақтың қаза тап¬қанын қайда қоясыз?
– Түсінесіз бе, бұл со¬цио¬цид¬тің нақ өзі. Жалпы, Голощекин ұжымдастыруды қалай жүзеге асыр¬ды? Қалайша республика би¬лігіне ауылдың тыныс-тір¬ші¬лігінен мүлдем хабарсыз адам қо¬йыл¬ды? Мен тарихшы ретінде Сто¬лыпин жүзеге асырған саясат пен 30-жылдары жүзеге асы¬рыл¬ған саясат арасында бай¬ла¬ныс жоқ деп білем. Екіншіден, со¬ц¬ио¬цидтің геноцидтен біраз айыр¬машылығы бар. Бұл тұста орыстар да, украиндер де, қазақтар да бір¬дей қаза тапты. Тіпті, Дон казак¬та¬рына да сол тұста толықтай соқ¬қы берілді. Бүгін бізге «сендер ук¬раиндерді құрттыңдар» деп бетке басады, ал шынтуайтына келсек, қазір Ющенконың ма¬ңа¬йын¬дағы адамдармен пікір талас¬тыру мүмкін емес. Өз кезегінде бұл орыстардың украиндерді құрт¬қанын мойындауы боп шы¬ға¬ды. Ал бұл шындық емес.
Айтпақшы, екі ай бұрын Мәс¬кеуде аштыққа қатысты жиын өтті. Оған Қазақстаннан сіз¬дердің әріптестеріңіз бен тарих¬шы¬лар қатысты. Сондай-ақ айту¬лы жиында қазақтармен қоса, қыр¬ғыздар да болды. Олардың баян¬дамалары маған өте ұнады. Сон¬дағы олардың айтқаны: ста¬тис¬тикаға қарайық, сол тұста кім өз¬гелерден де көп жапа шекті? Әри¬не, қазақтар. Бұл арада біз бұ¬ған орыстар кінәлі дей аламыз ба? Жоқ. Бұған орыстар емес, сол жү¬йе кінәлі.
– Ал, тарих фальсифика¬ция¬сымен күресетін комиссия немен шұ¬ғылданады? Және бұл комис¬сия өзге елдердің ішкі ісіне ара¬лас¬пай ма?
– Негізінен қазірше бұл ко¬мис¬сияның құрылымы мен идея¬лары әлі де бекітілмеген. Ме¬нің¬ше, бір айдың көлемінде бәрі бел¬гілі болады. Ал комиссия өзге ел¬дер¬дің «ішкі ісіне араласады» деу кү¬л¬кілі. Олар небәрі тарихты бұр¬малаушылықпен күрес жүр¬гізеді... Меніңше, бұл комиссия ха¬лықаралық қауымдастық ал¬дын¬да ақпараттық-насихаттық жұ¬мыспен айналысады.

Әсет ТҰРДЫҒҰЛОВ, Қазақ¬стан гуманитарлық-саяси конъюк¬тура орталығының сарапшысы:
Украинадағы тарихқа қайта баға беру ісі бізде де қайталанады
– Мен тарихты ғылым ретінде оқы¬тудың жақтаушысымын. Та¬рих¬қа қандай да бір саяси реңк беру немесе белгілі бір кезеңге бай¬ланысты оны сәйкестендіріп жазу жалпы тарихтың келбетіне үл¬кен нұқсан келтіреді және та¬рих¬тың «өмірін» қысқартады. Екін¬шіден, бізде болған геноцид, Ұлы Отан соғысына қайта баға беру жалпы эволюциялық даму ба¬рысында орын алып жатқан оқи¬ғалар, яғни Украина, Балтық жа¬ғалауы елдерінде мұның шуы қат¬ты естіліп жатса, бізде қазірше мұ¬ның үні жайырақ. Қазірше бұл мә¬селе үлкен мінберлерден көп ай¬тылмайды. Бірақ уақыт өте Украинадағы тарихқа қайта баға бе¬ру ісі бізде де қайталануы мүм¬кін.
Отандық саясаттанушылар айт¬пақшы, азат ел ретінде біз са¬на¬ны отарсыздандыру процесінен тү¬бінде өтеміз. Ал тарихты бұр¬ма¬лаумен күрес комиссиясын айт¬сақ, ол Ресейде құрылған соң, ең алдымен РФ мен орыстың мүд¬десін жақтауы әбден мүмкін. Бұл тұста олар өздерін-өздері ба¬рын¬ша ақтайды. Бұл арада «бұған орыс халқы емес, сол кездегі жүйе кі¬нәлі» деген насихат жүруі мүм¬кін. Ал біз бұл комиссияның шын мәнінде ақиқат жолында жұмыс істеп, тарихты бұрмаламауы үшін әсер етуіміз керек.
Ал Ұлы Отан соғысына кел¬сек, бұл соғысты жоққа шығару не оған босқа қатыстық деу қа¬зіргі кездегі біздің арамызда қал¬ған алдыңғы ұрпаққа тас лақ¬тыру болып шығар еді. Олардың бұл соғысқа біздің бейбіт күніміз үшін барды дегенге сенімім кәміл. Ал бұл соғысты біз «Ұлы Отан со¬ғысы» дейміз бе, әлде «Екінші дү¬ние¬жүзілік соғыс» дейміз бе, жоқ әлде «Отар ел ретінде басқа елдің құ¬рамындағы соғысқа амалсыз қа¬тысу» дейміз бе, мұнда бір нәрсе анық: біздің аға-апаларымыз Отан үшін қан төкті. Ал белгілі бір ұрпақ ауысқаннан кейін бас¬қа көзқарастың келері шындық. Түбінде біз бұны Ұлы отан соғысы ре¬тінде емес, Екінші дүние¬жү¬зілік соғыстың бір бөлшегі ретінде қа¬растыруымыз ықтимал.

Кәмшат ТАСБОЛАТ
«Айқын» газеті, 28 мамыр 2009 жыл