Dulat Isabekov:

"...Men tilden de súmdyq tragediyany kórip otyrmyn. Tilimiz de, dәstýrimiz de, últymyz da «ýp» dep bir lep tartqanda ajdahanyng auzyna qoyyp ketetindey qauipte túrmyz. Kójekti arystan jatqan tordyng aldyna aparyp qoysan, arystan tek auzyn ashady eken de, qoyan bayghús shyryldap baryp ózi kirip ketedi eken. Búl - til turaly mәseleni toqtatsaq degendik emes. Býkil bizding ziyaly qauymymyz bolyp, mektepting balasynday shu-shu etkenimizben, Preziydent tap erteng til turaly jarlyqqa qol qoyghaly otyrghan joq. Osyny nege ziyaly qauym týsinbeydi?! Men Elbasyn qorghap otyrghan joqpyn. Preziydentke qarsy shyqqan adam mendey-aq bolsyn, kezinde oppozisiyanyng kókesi boldym. Memleket basshysy ózi qol qoyyp bekitken «Birinshi Preziydent» turaly zangha týgeldey qarsylyq bildirdim. «Búl ne degen súmdyq?» dedim. Qazaq gazetteri baspaghan son, orys tildi basylymgha shyqqan «Aul uhodit v nebo» degen maqalam ýshin júmystan quylyp ta kettim. Ýsh jyl júmyssyz jýrdim. Men keremet erlik jasadym demeymin, kerek bolsa sonday da kezderim bolghan degendi ghana aitpaqpyn.

Preziydentting qalamgerlermen kezdesui alghashqydaghyday telearnalardan keng týrde kórsetilgen joq. «Birinshi kezdesude eldi dýrliktirip aldyq» degen qorytyndy jasaldy ma, songhy kezdesuimiz BAQ-tan týgel kórinis tappady. Kezdesude Elbasyna rasynda qolpashtau kóbirek aityldy. Alayda, oghan ol selt etken de joq. «Men sizderden memlekettik mәseleni tyndaghaly keldim» dedi. Kónili tolmaghanyn qatqyl aituymen, renishti eskertpelerimen bildirdi.
Kezdesuden shyqqannan keyin Imanghaly maghan telefon soqty. «Kelip ketesiz be?» dedi. Sol kýni jolgha jýrgeli otyrghanmyn, biyletimdi qayta ótkizdim. Tasmaghambetov: «Baghanaghy kezdesu jayly Preziydentpen týstik kezinde pikirlestik. Únaghany – sizding sóziniz bolypty. «ashy aitty, naqty aitty» dedi». Ondaghy sózimdi býgin qaytalaudyng keregi joq shyghar. Biraq elimizdegi jaghdaylargha baylanysty qaytalamasa taghy bolmaydy.

Bizding býkil ekonomikamyz, últtyq iydeologiyamyz, kerek deseniz últtyng bolashaghy sheteldikterding qolyna ótip bara jatyr. Tilimiz, dinimiz múnyng qasynda... Arystannyng auzyna týsip bara jatqan qoyan bir mýshemdi saqtap qalayynshy dep әreket etu kerek pe, joq әlde ózining ómirin týgel saqtap qalugha tyrysu kerek pe? Qazaqstandaghy sheteldik kompaniyalardyng bizdi basynghany sonshalyqty, salyq tóleuden bas tartyp otyr. Olar bizding memleketting qoyghan talabyna pysqyryp ta qaramaydy. «Atasu-Alashanikou» múnay qúbyryna 300 myng qytaylyq kelmekshi. Eshqanday jiyrenu, úshynu degendi bilmeytin búl halyqtyng ókilderi auzynda bir tisi joq kempirge ýilenip jatyr. Ne ýshin? Býgin azamattyqty, erteng qazaq jerin alu ýshin. Qazir-aq bastaldy. Qytay nege shekara manyna on shaqty qala salu jobasyn bastady?

-On segiz qala jәne olardyng әrqaysysynda millionnan kem túrghyn bolmaydy.

-Áne! Biz osyny kórmeuimiz, aitpauymyz kerek pe? Taghdyrymyz osynday qyl ýstine jaqyndaghan uaqytta tek qana til dey bergenimiz dúrys pa? Ras, til turaly aita beremiz, aita beruimiz kerek, ony eshuaqytta toqtatpaymyz. Al, men odan myng ese ýlken qaterdi kórip túrmyn. Tragediyany kórip túrmyn! Qazaqstan ýsh kýshting ortasynda qalghaly túr. Resey, Amerika, Qytay! Endi olardyng arasynda Qazaqstan ýshin talas bastalady. Halqymyzdyng sany bary-joghy 10 million, basqa halyq ókilderimen qosqanda 15 million.

Qytaydyng keybir baspasóz betterinde: «Osynsha jerdi osynday qazaq siyaqty az halyqtyng iyelenip otyruynyng qúyq bar ma, joq pa?» degen mәsele kóterui jiyiledi. Tipti, oqulyqtarynda «Balqashqa deyin bizding jerimiz» degen sózder kezdesip jatqanda biz Preziydentpen kezdeskende «osy mәselege ie bolmasanyz siz erteng Preziydent te bola almaysyz, óitkeni siz kimning Preziydentisiz – Qazaqstannyng Preziydentisiz!» degendi aituymyz kerek pe, joq jalghyztildi ghana aituymyz kerek pe? Men osy jandy jegen saualdardy «Núreke, 300 myng qytay degen ne búl?» dep Preziydentting aldyna tartqanymda ol kisi «Men әrbir adamdy eseppen alyp otyrmyn» dedi. «Seneyin be? Osyghan mening qabyrgham qayysyp jýr» dedim. Preziydent «Qabyrghang qayyspay-aq qoysyn» dedi. «Demek, sizding sózinizdi shyndyqqa balap, ýiimde tynysh jata beruime bolady ghoy?» , «Bolady!».

Al, kóreyik, qalay bolady eken. Demograftardyng esebi boyynsha 300 myng qytay aldaghy 10 jylda 3 milliongha jetip qalmaq. Qytay biz siyaqty arifmetikalyq jolmen emes, geometriyalyq progressiyamen ósedi. Endi olar bala tudyrady! Búryn Qytayda bir baladan artyq tughyzbaytyn, songhy jyldary eki bala boldy. Búl ne? Jer betindegi 1 milliard 350 million qytay endi eki bala tughannan keyin ne bolady? Búl memleket eshkimmen soghyspaydy, eshkimdi jaulap almaydy. Qazirgi jaghdayda bir eldi jaulap alyp sol elde qalu mýmkin emes. Óitkeni, búghan býkilәlemdik qauymdastyq jol bermeydi. Al, Qytay qanday әreket jasap otyr? Adam resursy arqyly bildirmey jaulap alady. Bir jaghy sauda joly arqyly. Halyqaralyq integrasiyany eng útymdy paydalanyp kele jatqan el – Qytay, halqynyng sany osyghan jetedi. AQSh-ta 350 million halyq bar, Reseyde 145 million. Rasyn aitsa, Qytaydan Amerika da qorqady. Qytay әlemde eng arzan tauar shygharu arqyly dýniyejýzilik rynokty әzir-aq jaulap aldy. Búdan bes jyl búryn Amerika men Qytaydyng arasynda ekonomikalyq qaqtyghys boldy. Amerika Qytaygha embargo jariyalaymyz dedi. Bir qyzyghy, Qytay búghan qarsy bolghan joq. Eki jaqtyng ekonomisteri júmys istedi... Aqyry kim útylatyn boldy? Amerika! Bir jarym milliard halyqpen sanaspay túra almaysyn. Ol óte ýlken rynok. Múny joghaltu Amerika ýshin budjetting jartysyn joghaltu degen sóz.

Sóitip Qytay arzan tauarmen algha basty. Astaryna ýnilsek, búl sayasat pa, sayasat emes pe?

-Eng ýlken sayasat!

-Endi oilanyp qaranyz, qoghamnyng múnday jaghdayyna jazushy aralaspau kerek pe? «Jazuymdy ghana bileyin» dep otyrghan jazushynyng qazir kók tiyngha da qajeti joq. Ony sen de oqymaysyn, men de oqymaymyn. .."

Súltan Qadirding әleumettik jelidegi paraqshasynan alyndy...

Abai.kz