دۋلات يسابەكوۆ:

"...مەن تىلدەن دە سۇمدىق تراگەديانى كورىپ وتىرمىن. ءتىلىمىز دە، ءداستۇرىمىز دە، ۇلتىمىز دا «ءۇپ» دەپ ءبىر لەپ تارتقاندا اجداھانىڭ اۋزىنا قويىپ كەتەتىندەي قاۋىپتە تۇرمىز. كوجەكتى ارىستان جاتقان توردىڭ الدىنا اپارىپ قويساڭ، ارىستان تەك اۋزىن اشادى ەكەن دە، قويان بايعۇس شىرىلداپ بارىپ ءوزى كىرىپ كەتەدى ەكەن. بۇل - ءتىل تۋرالى ماسەلەنى توقتاتساق دەگەندىك ەمەس. بۇكىل ءبىزدىڭ زيالى قاۋىمىمىز بولىپ، مەكتەپتىڭ بالاسىنداي شۋ-شۋ ەتكەنىمىزبەن، پرەزيدەنت تاپ ەرتەڭ ءتىل تۋرالى جارلىققا قول قويعالى وتىرعان جوق. وسىنى نەگە زيالى قاۋىم تۇسىنبەيدى؟! مەن ەلباسىن قورعاپ وتىرعان جوقپىن. پرەزيدەنتكە قارسى شىققان ادام مەندەي-اق بولسىن، كەزىندە وپپوزيتسيانىڭ كوكەسى بولدىم. مەملەكەت باسشىسى ءوزى قول قويىپ بەكىتكەن «ءبىرىنشى پرەزيدەنت» تۋرالى زاڭعا تۇگەلدەي قارسىلىق ءبىلدىردىم. «بۇل نە دەگەن سۇمدىق؟» دەدىم. قازاق گازەتتەرى باسپاعان سوڭ، ورىس ءتىلدى باسىلىمعا شىققان «اۋل ۋحوديت ۆ نەبو» دەگەن ماقالام ءۇشىن جۇمىستان قۋىلىپ تا كەتتىم. ءۇش جىل جۇمىسسىز ءجۇردىم. مەن كەرەمەت ەرلىك جاسادىم دەمەيمىن، كەرەك بولسا سونداي دا كەزدەرىم بولعان دەگەندى عانا ايتپاقپىن.

پرەزيدەنتتىڭ قالامگەرلەرمەن كەزدەسۋى العاشقىداعىداي تەلەارنالاردان كەڭ تۇردە كورسەتىلگەن جوق. «ءبىرىنشى كەزدەسۋدە ەلدى دۇرلىكتىرىپ الدىق» دەگەن قورىتىندى جاسالدى ما، سوڭعى كەزدەسۋىمىز باق-تان تۇگەل كورىنىس تاپپادى. كەزدەسۋدە ەلباسىنا راسىندا قولپاشتاۋ كوبىرەك ايتىلدى. الايدا، وعان ول سەلت ەتكەن دە جوق. «مەن سىزدەردەن مەملەكەتتىك ماسەلەنى تىڭداعالى كەلدىم» دەدى. كوڭىلى تولماعانىن قاتقىل ايتۋىمەن، رەنىشتى ەسكەرتپەلەرىمەن ءبىلدىردى.
كەزدەسۋدەن شىققاننان كەيىن يمانعالي ماعان تەلەفون سوقتى. «كەلىپ كەتەسىز بە؟» دەدى. سول كۇنى جولعا جۇرگەلى وتىرعانمىن، بيلەتىمدى قايتا وتكىزدىم. تاسماعامبەتوۆ: «باعاناعى كەزدەسۋ جايلى پرەزيدەنتپەن تۇستىك كەزىندە پىكىرلەستىك. ۇناعانى – ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز بولىپتى. «اششى ايتتى، ناقتى ايتتى» دەدى». ونداعى ءسوزىمدى بۇگىن قايتالاۋدىڭ كەرەگى جوق شىعار. بىراق ەلىمىزدەگى جاعدايلارعا بايلانىستى قايتالاماسا تاعى بولمايدى.

ءبىزدىڭ بۇكىل ەكونوميكامىز، ۇلتتىق يدەولوگيامىز، كەرەك دەسەڭىز ۇلتتىڭ بولاشاعى شەتەلدىكتەردىڭ قولىنا ءوتىپ بارا جاتىر. ءتىلىمىز، ءدىنىمىز مۇنىڭ قاسىندا... ارىستاننىڭ اۋزىنا ءتۇسىپ بارا جاتقان قويان ءبىر مۇشەمدى ساقتاپ قالايىنشى دەپ ارەكەت ەتۋ كەرەك پە، جوق الدە ءوزىنىڭ ءومىرىن تۇگەل ساقتاپ قالۋعا تىرىسۋ كەرەك پە؟ قازاقستانداعى شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ ءبىزدى باسىنعانى سونشالىقتى، سالىق تولەۋدەن باس تارتىپ وتىر. ولار ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ قويعان تالابىنا پىسقىرىپ تا قارامايدى. «اتاسۋ-الاشانكوۋ» مۇناي قۇبىرىنا 300 مىڭ قىتايلىق كەلمەكشى. ەشقانداي جيرەنۋ، ۇشىنۋ دەگەندى بىلمەيتىن بۇل حالىقتىڭ وكىلدەرى اۋزىندا ءبىر ءتىسى جوق كەمپىرگە ۇيلەنىپ جاتىر. نە ءۇشىن؟ بۇگىن ازاماتتىقتى، ەرتەڭ قازاق جەرىن الۋ ءۇشىن. قازىر-اق باستالدى. قىتاي نەگە شەكارا ماڭىنا ون شاقتى قالا سالۋ جوباسىن باستادى؟

-ون سەگىز قالا جانە ولاردىڭ ارقايسىسىندا ميلليوننان كەم تۇرعىن بولمايدى.

-انە! ءبىز وسىنى كورمەۋىمىز، ايتپاۋىمىز كەرەك پە؟ تاعدىرىمىز وسىنداي قىل ۇستىنە جاقىنداعان ۋاقىتتا تەك قانا ءتىل دەي بەرگەنىمىز دۇرىس پا؟ راس، ءتىل تۋرالى ايتا بەرەمىز، ايتا بەرۋىمىز كەرەك، ونى ەشۋاقىتتا توقتاتپايمىز. ال، مەن ودان مىڭ ەسە ۇلكەن قاتەردى كورىپ تۇرمىن. تراگەديانى كورىپ تۇرمىن! قازاقستان ءۇش كۇشتىڭ ورتاسىندا قالعالى تۇر. رەسەي، امەريكا، قىتاي! ەندى ولاردىڭ اراسىندا قازاقستان ءۇشىن تالاس باستالادى. حالقىمىزدىڭ سانى بارى-جوعى 10 ميلليون، باسقا حالىق وكىلدەرىمەن قوسقاندا 15 ميلليون.

قىتايدىڭ كەيبىر ءباسپاسوز بەتتەرىندە: «وسىنشا جەردى وسىنداي قازاق سياقتى از حالىقتىڭ يەلەنىپ وتىرۋىنىڭ قۇىق بار ما، جوق پا؟» دەگەن ماسەلە كوتەرۋى جيىلەدى. ءتىپتى، وقۋلىقتارىندا «بالقاشقا دەيىن ءبىزدىڭ جەرىمىز» دەگەن سوزدەر كەزدەسىپ جاتقاندا ءبىز پرەزيدەنتپەن كەزدەسكەندە «وسى ماسەلەگە يە بولماساڭىز ءسىز ەرتەڭ پرەزيدەنت تە بولا المايسىز، ويتكەنى ءسىز كىمنىڭ پرەزيدەنتىسىز – قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتىسىز!» دەگەندى ايتۋىمىز كەرەك پە، جوق جالعىزتىلدى عانا ايتۋىمىز كەرەك پە؟ مەن وسى جاندى جەگەن ساۋالداردى «نۇرەكە، 300 مىڭ قىتاي دەگەن نە بۇل؟» دەپ پرەزيدەنتتىڭ الدىنا تارتقانىمدا ول كىسى «مەن ءاربىر ادامدى ەسەپپەن الىپ وتىرمىن» دەدى. «سەنەيىن بە؟ وسىعان مەنىڭ قابىرعام قايىسىپ ءجۇر» دەدىم. پرەزيدەنت «قابىرعاڭ قايىسپاي-اق قويسىن» دەدى. «دەمەك، ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدى شىندىققا بالاپ، ۇيىمدە تىنىش جاتا بەرۋىمە بولادى عوي؟» ، «بولادى!».

ال، كورەيىك، قالاي بولادى ەكەن. دەموگرافتاردىڭ ەسەبى بويىنشا 300 مىڭ قىتاي الداعى 10 جىلدا 3 ميلليونعا جەتىپ قالماق. قىتاي ءبىز سياقتى اريفمەتيكالىق جولمەن ەمەس، گەومەتريالىق پروگرەسسيامەن وسەدى. ەندى ولار بالا تۋدىرادى! بۇرىن قىتايدا ءبىر بالادان ارتىق تۋعىزبايتىن، سوڭعى جىلدارى ەكى بالا بولدى. بۇل نە؟ جەر بەتىندەگى 1 ميلليارد 350 ميلليون قىتاي ەندى ەكى بالا تۋعاننان كەيىن نە بولادى؟ بۇل مەملەكەت ەشكىممەن سوعىسپايدى، ەشكىمدى جاۋلاپ المايدى. قازىرگى جاعدايدا ءبىر ەلدى جاۋلاپ الىپ سول ەلدە قالۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، بۇعان بۇكىلالەمدىك قاۋىمداستىق جول بەرمەيدى. ال، قىتاي قانداي ارەكەت جاساپ وتىر؟ ادام رەسۋرسى ارقىلى بىلدىرمەي جاۋلاپ الادى. ءبىر جاعى ساۋدا جولى ارقىلى. حالىقارالىق ينتەگراتسيانى ەڭ ۇتىمدى پايدالانىپ كەلە جاتقان ەل – قىتاي، حالقىنىڭ سانى وسىعان جەتەدى. اقش-تا 350 ميلليون حالىق بار، رەسەيدە 145 ميلليون. راسىن ايتسا، قىتايدان امەريكا دا قورقادى. قىتاي الەمدە ەڭ ارزان تاۋار شىعارۋ ارقىلى دۇنيەجۇزىلىك رىنوكتى ءازىر-اق جاۋلاپ الدى. بۇدان بەس جىل بۇرىن امەريكا مەن قىتايدىڭ اراسىندا ەكونوميكالىق قاقتىعىس بولدى. امەريكا قىتايعا ەمبارگو جاريالايمىز دەدى. ءبىر قىزىعى، قىتاي بۇعان قارسى بولعان جوق. ەكى جاقتىڭ ەكونوميستەرى جۇمىس ىستەدى... اقىرى كىم ۇتىلاتىن بولدى؟ امەريكا! ءبىر جارىم ميلليارد حالىقپەن ساناسپاي تۇرا المايسىڭ. ول وتە ۇلكەن رىنوك. مۇنى جوعالتۋ امەريكا ءۇشىن بيۋدجەتتىڭ جارتىسىن جوعالتۋ دەگەن ءسوز.

ءسويتىپ قىتاي ارزان تاۋارمەن العا باستى. استارىنا ۇڭىلسەك، بۇل ساياسات پا، ساياسات ەمەس پە؟

-ەڭ ۇلكەن ساياسات!

-ەندى ويلانىپ قاراڭىز، قوعامنىڭ مۇنداي جاعدايىنا جازۋشى ارالاسپاۋ كەرەك پە؟ «جازۋىمدى عانا بىلەيىن» دەپ وتىرعان جازۋشىنىڭ قازىر كوك تيىنعا دا قاجەتى جوق. ونى سەن دە وقىمايسىڭ، مەن دە وقىمايمىن. .."

سۇلتان قادىردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى...

Abai.kz