Adamzat jaralghaly beri qiyal-ghajayyp ertegiler men anyz-әfsanagha jany qúshtar. Kez kelgen halyqtyng folikloryn qarasanyz, onda aluan týrli shytyrman situasiyalar men fantastikalyq jan iyelerin kezdestire alasyz. Árqaysymyz bala kezimizden rusalka, minotavr, garpiyler, sfinkster turaly kóp oqyghanbyz. Búl jerde nege adam balasy ózining týr-túlghasyn ózgertuge, basqa jan-januarlargha ainalugha nemese jartylay adam, jartylay ang bolugha qúmar bop keledi degen súraq tuady. Psiholog-ghalymdar búny adamzatpen qosa jaralghan bizding mifologiyalyq sanamyzben baylanystyrady. Yaghni, Jaratushygha úqsaghymyz kelgeni. Bar dýniyeden ózge dýnie jasaugha, qabystyryp, bitistiruge jaqynbyz. Oghan mysal retinde әlem әdebiyetin alugha bolady. Jer betining qojasy qiyal men fenteziyge jaqyn bolmasa, bizding ómirde mәdeniyet, onyng ýlken bir salasy - әdebiyet te bolmas edi. Kez kelgen adamnyng psihikasynyng qaltarysy men búltarysynda kәsipqoy qalamgerge bergisiz keremet shedevr iydeyalar jatuy yqtimal. Biraq, kýndelikti kýibing tirshilikte әlgi qarapayym adam ony sezip, bilmey ketetini shyndyq. Yaghny bәrimizge Jaratushy bizding sanamyzgha shygharmashylyq qasiyetti bergen desek, qatelespeymiz. Tipti, bolashaq balamyzdyng týri men qylyqtaryn da elestete alatynymyz da sonyng aighaghy.

Adamzat jaralghaly beri qiyal-ghajayyp ertegiler men anyz-әfsanagha jany qúshtar. Kez kelgen halyqtyng folikloryn qarasanyz, onda aluan týrli shytyrman situasiyalar men fantastikalyq jan iyelerin kezdestire alasyz. Árqaysymyz bala kezimizden rusalka, minotavr, garpiyler, sfinkster turaly kóp oqyghanbyz. Búl jerde nege adam balasy ózining týr-túlghasyn ózgertuge, basqa jan-januarlargha ainalugha nemese jartylay adam, jartylay ang bolugha qúmar bop keledi degen súraq tuady. Psiholog-ghalymdar búny adamzatpen qosa jaralghan bizding mifologiyalyq sanamyzben baylanystyrady. Yaghni, Jaratushygha úqsaghymyz kelgeni. Bar dýniyeden ózge dýnie jasaugha, qabystyryp, bitistiruge jaqynbyz. Oghan mysal retinde әlem әdebiyetin alugha bolady. Jer betining qojasy qiyal men fenteziyge jaqyn bolmasa, bizding ómirde mәdeniyet, onyng ýlken bir salasy - әdebiyet te bolmas edi. Kez kelgen adamnyng psihikasynyng qaltarysy men búltarysynda kәsipqoy qalamgerge bergisiz keremet shedevr iydeyalar jatuy yqtimal. Biraq, kýndelikti kýibing tirshilikte әlgi qarapayym adam ony sezip, bilmey ketetini shyndyq. Yaghny bәrimizge Jaratushy bizding sanamyzgha shygharmashylyq qasiyetti bergen desek, qatelespeymiz. Tipti, bolashaq balamyzdyng týri men qylyqtaryn da elestete alatynymyz da sonyng aighaghy.

Ejelgi dәuirde jazu men syzu bolmaghan. Onyng ornyn auyz әdebiyeti tolyqtyryp otyrghany belgili. Úrpaqtan úrpaqqa jetip otyrghan anyz, ertegiler әr buyn sayyn týrlenip, jana keyipkerler men tyng oqighalar qosylyp, qúbylyp, damyp otyrdy.

Alayda, miftin, ertegi men әr týrli әfsanalardyng artynda belgili bir dengeyde shyndyq jatuy mýmkin ekenin de eskergenimiz jón. Mәselen, osy maqalanyng ózegine ainalyp otyrghan tanghajayyp kentavrlardy alayyq. Kentavrlar jayly allegoriyalyq oqighalardy biz eng aldymen grek mifologiyasynan bilemiz. Onyng ishinde kentavrlar jayly jan-jaqty bayandalghan Apolloniy Rodosskiyding "Argonavtylarynan" kezdestire alamyz. Búl shygharmada Zevs Iksion atty patshagha qatty ashulanyp, jaza retinde ony shenberge tanyp, aspangha attandyryp jiberedi. Aspanda dóngelep jýrip әlgi Iksion búlttan jaralghan bir qúbylysqa ýilenip, olardyng arasynan kentavr atty tirshilik iyesi payda bolypty desedi. Kentavrlardy key shygharmalarda әkesining atymen «iksiondar» dep te ataydy. Grekterding joghary qúdayy Zevsting qaharyna úshyraghandardyng úrpaqtaryn «tәkkappar», «qarghysqa úshyraghandar» dep te suretteydi.

Búl maqúlyqtar (kentavrlar) harity atty súlulyq qúdaylaryna jat, ozbyr hәm mәdeniyetsiz varvar retinde kórsetiledi. Órkeniyetti qoghamgha Iksion úrpaqtary - kentavrlar ýnemi shabuyldap, tynym bermeytin kórinedi.

Fessaliya әfsanalarynda kentavrlardy lapifter dep te ataghan. Ovidiyding «Metamorfozy» atty shygharmasynyng 12-shi kitabynda órkeniyetti әlem men jabayy әlemning soghysy bayanadalady. Búl jerde de kentavrlar aidaladan úrandap kelip, tynysh jatqan europalyqtardyng mazasyn alyp otyratyn taghy taypalar retinde kórsetiledi. Onyng ýstine grek aqyny Ovidiy búl taypalar dala soghysyna kelgende óte әkki, batyl hәm ghalamat kýsh iyeleri dep jyrlaydy.

Grek anyzdarynyng barlyghynda kentavrlardyng eki tabighaty ashylady. Birinshi olardyng fizikalyq quaty sipattalsa, ekinshisi olardyng mәdeniyet ataulysyna jany qas varvar retinde sipattalady. Alayda, olardyng da arasynda kemengerleri men әlem jaratylysynyng qúpiyasyn saqtaushy danyshpandar da bar ekeni moyyndalady.

Osy orayda biz dәl osynday mifologiyalyq tirshilik iyeleri turaly aqparattyng qaydan shyqqanyn taldap kórelik.

Kentavrlar jayly aqparat eski Europa әlemin dýr silkindirip, úly ýreyge bóledi. Otyryqshy europalyqtar ýshin kentavrlar degen bólek mәdeniyet iyesi, salt-dәstýri men ózgeshe dýniyetanymy bar beytanys adamdar bolyp shyqty. Eger eng alghash atqa qonghan adamdar - saqtar bolsa, eng alghash Europagha ýlken soqqy bergen kentavrlar bizding ata-babamyz - ghúndar bolghan desek, jalghan sózge úrynbaymyz. Ammian Marsellin bizding atalarymyzdy surettey kele: «Búlar sonshalyq dýley kýshting iyesi. Olardyng moyyndary juan, dene bitimi myghym, symbatty keledi. At ýstinen týspeytin búl qorqynyshty adamdardy tórt ayaqty hayuan dep te qalasyn. Olar ot jaghyp, as әzirlemeydi, jartylay qaqtalghan etti taqymyna basyp alyp, at ýstine kýneltedi. Olardyng tym qúryghanda, tóbesi qamyspen jabylghan ýii de joq, besiktegi balasy tua sala ashtyq pen shólge tótep bere alatynday tәrbiyede ósedi» - deydi.

Jogharyda aitqanymyzday kez kelgen mifting negizi boluy tiyis. Kentarvlar turaly anyz-әngime bizding babalarymyzdyng Europany jaulau kezeninde tuuy yqtimal degen oy bizding kónilge qonatyny jasyryn emes.

«Abay-aqparat»