Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng akutty әlipbiyding qaripterinde olqylyqtar bar ekenin eskertip, ony jetildiruge bergen tapsyrmasynan keyin «Til-Qazyna» últtyq ghylymiy-praktikalyq ortalyghynda jekelegen azamattardyng jobalary talqylanuda. Oryndy shara. Óitkeni ol arqyly joba úsynushylardyng oiyn ortagha salghyzyp, ókpe-nazynan qútylugha, úsynystarymen tanysyp, tiyimdilerin paydalanugha bolady. Áriyne, dúrys úiymdastyra bilse.

«Sputnik Qazaqstan» tilshisi «Latyn әlipbiyi: últtyq komissiya birneshe núsqany qarap shyqty» jәne «Novyy alfavit kazahskogo yazyka na latiniyse vybirait iz vosimy variantov» degen maqalalarynda ózining komissiya mýshesi, Shaysúltan Shayahmetov atyndaghy «Til-Qazyna» últtyq ghylymiy-praktikalyq ortalyghynyng atqarushy diyrektory Erbol Tileshovten súhbat alghanyn jazypty.

Onda mening úsynghan әlipby jobama qatysty tómendegidey joldar bar.

3, Quantqan Vanovtyng әlipby jobasy. Manghystaulyq matematik óz núsqasynda matematikalyq tanbalardy paydalanghan. Onyng әlipbiyinde 33 әrip bar. «Búl kisi noqat qoymau ýshin nemese tómengi jaghyn syzbau ýshin taza matematikalyq-geometriyalyq tanbalarmen shyqqysy kelgen. IYdeya dúrys. Biraq mәtin jazghanda sózderi týsiniksiz bolyp ketedi. Oghan ýirenu de onay emes», - depti Tileshov.

Ózime qatysty әngime aitylghan song pikirimdi bildirgendi jón kórdim.

Men әlipbiyde matematikalyq-geometriyalyq tanbalardy emes, fonetikalyq tanbalardy paydalanghan bolatynmyn, biraq ol búrmalanyp berilipti. Nege? Bilmedim. Eger fonetikalyq tanbalardyng keybirining matematikalyq tanbamen birdeyligine baylanysty aityp otyrghan bolsa, múnday jaghdayda әrip retinde matematikalyq tanba paydalanyldy demeydi, kerisinshe, matematikalyq tanbasy retinde myna әrip alynady delinedi. 

Súhbat berushi «Fonetikalyq tanba mәtindi týsiniksiz etedi jәne ýirenuge onay emes» degendi auadan alyp otyrghan joq, «Til-Qazyna» ótkizgen seminardaghy talqylau boyynsha aityp otyrghanyn týsinip otyrmyn. Onda sarapshy bolghan eki adam «fonetikalyq tanba kópshilik adamgha beytanys bolghandyqtan oqugha, ýirenuge jәne ýiretuge qiyndyq keltiredi» degen edi. Biraq osyny oryndy uәj deuge bola ma? Mektepke kelgende eshqanday tanbany tanymaytyn bala birshama uaqytta saudyratyp oqudy ýirenip almay ma? Álipbiydi onyng әripterining ózine tanys, tanys emestigine qaray baghalau dúrys pa? Mysaly, men gruzinning әrpin tanymaymyn, sondyqtan onymen jazylghan mәtindi oqy almaymyn, sonda әlipbiyining nashar bolghany ma? Sarapshylardyng pikiri solay-aq bolsyn. Sonda olar ne aitsa da, dúrys dep eseptele bere me? Búl mysaldan oqyrmanymyz jobagha shyn mәnindegi ghylymy saraptama jasalmaghanyn angharyp otyrghan bolar. 

Súhbatta jinaqtalghan jobalardyng tiyimdi jaqtary eskerilip, ol boyynsha әlipbiyding jetildiriletini aitylghan eken. Quanyp otyrmyz, ýmittenip otyrmyz. Biraq jobanyng atynan da, zatynan da kórinip túrghan iydeyasyn shatastyryp, әlipbiyge ghylymy saraptama jasaudyng ornyna bir-jar adamnyng ýstirtin pikiri negizge alynghanyna qarap, dúrys qorytyndy shyghatynyna kýdik te bar. Búl orayda orfografiyalyq top mýsheleri sauatsyz adamdar dep aita almaymyn. Alayda «Til-Qazyna» Preziydentting «әlipbiydi jetildiru kerek» degenin akutty әlipbiydegi keybir әripterdi týzeudi aityp otyr dep týsinip, basqa jobalardy qarastyrugha batyly jetpey, olardy qanday da bir kemshiligi boyynsha jaramsyz etudi kózdep otyrghan siyaqty. Mysaly, mening iydeyamdy «jaqsy» depti. IYdeya jaqsy bolsa, nege kemshilikterin jóndep, jetildirmeske? Naqty senim bolmasa, nege balamaly týrde qarastyryp, synap bayqamasqa? Bizdinshe, eger ghalymdar ghylymy negizdelgen jaqsy núsqa úsynsa, biylik te qarsy bolmaydy. Sondyqtan akutty әlipbiydin  kemshiligi bar әrpin ghana ózgerte salu pikirinen arylyp, jinaqtalghan jobalardaghy jylt etken janalyqtargha nazar audarghan jón dep esepteymiz.

Vanov Quantqan Yrzaúly

Abai.kz