Biylik qazaq tildi qozghalystardan әm eger qúryla qalsa, týbine jetetetin qazaq tildi tәuelsiz kәsipodaqtan zәresi kete qorqady. Osy qozghalystardyng jәne kәsipodaqtyng bolmauyna eng aldymen RF Ortalyq Aziyadaghy orys barlauy mýddeli. Internetti Resey mýddesin kózdeytin tapsyryspen jazylghan materialdar basyp ketti. Olargha OA avtohon últtarynyng mýddesin ayaqqa basyp koment jazatyn trollder toby payda boluda. 

Qazaqstandyq jәne Qazaqstangha qatysty Resey barlauynyng mýddesine qyzmet etetin sayasattanushylar qasarysa auyzgha almaytyn bir faktor bar. Ol orys tildi sayasy qozghalystardyng ózderining ghúmyrynyng aqyrghy kýnderin bastan keship jatqany. Sayasy qozghalystar «Ábilyazov lanynan» keyin qazaq tildi jәne orys tildi dep qaqqa jaryldy. Ári biylik búryn eshqashan qazaq tildi qozghalys jәne olardyng basshylarymen istes bolyp kórgen joq. Tipti onday qozghalys qúryla qalsa, kózge ilmeudi daghydygha ainaldyrdy. 

Qorday jarasynyng auzy ashyluy bәrin ózgertti. 

Resey barlauy ómirde bolugha tiyis qazaq últshyldarynan túratyn qoghamdyq qozghalysqa qatysushylardy eshqashan «kazahskie nasionalisty» dep atamaydy. Qayta «naspat», «divannyy batyry» jәne «kazahofashisty» degen nelogizmderdi qoldanyp, ózderining sózin sóileytin orys tildi biylik pen orys tildi otandastarymyzdy óz paydasyna qyzmet etkize bastady. Búl – qauipti ýrdis.

Qazaqstangha óz tәuelsizdigin alghan shaqta orys tildi burokrattyq apparat jәne kәsipodaq pen qoghamdyq qozghalystar múragha qaldy. Búdan aryluymyzgha 30 jylday uaqyt kerek boldy. Endi qazaq tildi qoghamdyq qozghalystar ómirge kelgen shaqta óz qauipsizdik organdarymyz ben orys barlauy olardyng arasyna jik salyp, el auzynda jýrgen azamattardy aikәpir etuge kiristi. Eng birinshi soqqy – Qosanovqa berildi. Óitkeni, Qosanov el preziydentin saylauda Tәuelsiz tarihymyzda birinshi ret qazaq tildi qozghalys úsyndy. Qosanovty aghash atqa mingizu nauqany orys tildi biylik pen orys barlauynyng paydasyna sheshilip qazaq tildiler aldanyp qaldy. Asyl azamatqa naqaq kýie jaghyldy. Biraq Ámirjan aghamyz el ne dese o desin, birinshi ret el men jer iyesi naghyz qazaqtar preziydentke úsynghan sayasy túlgha retinde tarihta qalady. Búny – Qosanovtan eshkim tartyp ala almaydy.

Qazir qoghamdyq qozghalystar qazaq sany basym bolghanymen orys tili ýstemdik etetin qalalarda óz narazylyghyn bildirip jatyr. Kerek deseniz ony úiymdastyrushylar bizge eshkim qosylmaydy degen oibaygha basady. IYә, búl qalalardaghy qazaq belsendiligi tómen. Kerisinshe orys tildiler belsendiligi basym. Óitkeni, barlyq ýkimettik emes úiymdar orys tildi. Al, qazaqy qalalardaghy jergilikti últty sayasy ómirge aralastyru endi qolgha alyna bastady. Mine, biylik qazaqy ortadaghy sayasy qozghalystardan qorqady. 

Qazaqstanda naghyz alashtyq demokratiyany qazaq tildi ortadaghy qazaqy qozghalystar ghana ornata alady. Núr-Súltan men Almatydaghy protester esh nәtiyje bere almaydy. Óitkeni, qazaq qansha basym bolghanymen sayasy ómiri orys tildi orta. Janaózende nege oq atyldy? Aqtoghayda nege qytay sabaldy? Dýngender nege sazasyn aldy? t.s.s. Osy súraqtargha әzirshe biylik tarapynan jauap joq. Sebebi olarda eshbir diaspora almastyrylmay tek qazaq mýddesi esh sayasy renksiz әleumettik-ekonomikalyq jaqtan kóterildi. Oghan bir jaqty qylmystyq renk berudi dogharatyn kez keldi. 

Biylik qazaq tildi ortadaghy qazaq tildi qozghalyspen sanasugha tiyis. Qazaq tildiler qozghalysy biylikting «Biz kópúltty memleketpiz» degen danghazadan arylyp, ózderine qatysty janasha sayasy baghyt ústanu talap etedi. Biraq bizding jaltaqoy biylik oryn alyp jatqan qazaq tildiler qozghalysy sayasy faktorymen sanasa ma eken? 

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz