Keshe Parlament Mәjilisi tóraghasy Núrlan Nyghmatulinning tóraghalyghymen ótken Mәjilisting jalpy otyrysynda Ákimshilik rәsimdik-prosestik kodeks jobasy birinshi oqylymda maqúldanghany mәlim.

Jalpy otyrysta Mәjilis deputaty Narine Mikaelyan Sifrlyq damu, innovasiyalar jәne aerogharysh ónerkәsibi viyse-ministri Ashat Orazbekke sifrlandyrudy belsendi jyljytu jaghdayynda әkimshilik әdiletti engizuge qatysty memlekettik tilde birqatar súraqtar qoydy. Memlekettik tildi qúrmettep, memlekettik mýddeni qorghap otyrghan Mәjilis deputaty Narine Mikaelyangha myng da bir alghys aitamyz.

Narine Mikaelyan 2018 jyly 21 qantarda da Qazaqstan Respublikasy men Vietnam Sosialistik Respublikasy arasyndaghy ústap beru turaly shartty ratifikasiyalau turaly» zang jobasy boyynsha qosymsha bayandamasyn týgel qazaq tilinde jasap shyqqan bolatyn. Sol kezde de, Mikaelyan bayandamasyn jasap bolghan song mәjilis tóraghasy Núrlan Nyghmatuliyn:

«Rahmet. Jaraysyn, Narine Gamletovna! Meninshe, kóptegen azamattargha jaqsy ýlgi kórsetti. Ásirese, sol jaqta otyrghandargha», — degen edi.

Al sol jaqta zang jobasy boyynsha bayandama jasap, deputattar súraqtaryna kóbinese orys tilinde jauap beretin Ýkimet mýsheleri, memlekettik organdar ókilderi otyratyn.

IYә, shynynda da, Mәjilis tóraghasy aitqanday, bizding qazaqshadan qashatyn ministr, әkim, deputattarymyz Narine Mikalelyan sekildi qadirli deputatymyzdan ýlgi aluy tiyis.

Ózge últ ókili, Parlament deputatynyng memlekettik tildegi súraghyna viyse-ministr Ashat Orazbek myrza memlekettik tilde emes… Reseyding tilinde jauap bergeni óte soraqy jaghday boldy… Jәne keybireulerdey rúqsat ta súraghan joq, kәdimgi óz memleketining memlekettik tilinde sóilep túrghanday betining býlk eter týri joq, sudyratyp túr…

Oyyna eshtene kirip-shyqpay túrghan onyng sazayyn spiyker berdi… Mәjilis Tóraghasy Núrlan Nyghmatullin memlekettik tilde qoyylghan súraqqa qazaq tilinde jauap bermegen viyse-ministr Ashat Orazbekti (surette) qatty syngha aldy:

– Áriyne, bizde audarma bar. Osy zalda otyrghan әrbir azamatqa qay tilde sóileymin dese de jaghday jasalghan. Biraq ta, basqa últtyng azamattary qazaq tilinde sayrap túrghanda, Sizding memlekettik tilde jauap bermegeniniz dúrys emes – dedi, spiyker qazaqsha bilmeytin qazaq viyse-ministrine qadalyp túryp.

Mәjilis tóraghasy Núrlan Nyghmatullinning ýnemi ministrlerden memlekettik tildi talap etip otyratynyn quana qoldaymyz. Talaby tastay spiykerding sonymen qatar keybir óz isine jauapsyz qaraghan viyse-ministrlerdi «dayyndalyp keliniz» dep, parlamentten quyp jibergenin de úmytqan joqpyz. Negizi, Resey tilinde sóileytin, Memlekettik tildi bilmeytin memlekettik qyzmetkerlerdi, ministrler, әkimder, deputattardy, kópshilikpen júmys isteytin oryn qyzmetkerlerin oryndarynan alu kerek! Olardyng ornyna Memlekettik tilde sóileytin – Memlekettik mýddeni qorghaytyn últtyq namysy bar, bilikti qyzmetkerler baru kerek!

Ózge últ ókili Qazaqsha sóilegende, memlekettik tildi bilmegen memlekettik qyzmetkerler, Orazbekter opa taptyra ma?!. Múnday memlekettik tildi – memleket mýddesin tabangha taptaghan memlekettik qyzmetkerlerding bәri oryndarynan ketui kerek! Ol ýshin Parlamentimiz QR Preziydenti janyndaghy Últtyq Kenesting alghashqy otyrysynda úsynghanymyzday, Memlekettik til turaly zanymyzdy biyl keshiktirmey qabyldauy tiyis! Óitkeni, Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyn «Qazaq tili – Últaralyq qarym-qatynas tiline ainaluy kerek» dep mәlimdegeni mәlim.

Parlamentting ózinde memlekettik tilimizding ýstinen at aidap, attap ótken búnday oqigha jalghyz búl emes.

«Edigeden bastasam, Ertegige ketermin» degendey, әriden bastasaq, osydan 18 jyl búryn, 2002 jyly sol kezdegi Syrtqy ister ministri Erlan Ydyrysov: «Esly vy mne ne pomenyayte moy mozgi, mne kazahskiy yazyk ne vyuchiti!» dep, anau-mynau emes, parlamentting aldynda mәlimdegende bizding sol kezdegi solqyldaq parlament: „Qazaq tiline miyng jetpese, qalay qazaq ministri bolasyn, ornyndy bosat!?” dep aita alghan joq. Óitkeni, parlamentte de óz ana tili men memlekettik tilin bilmeytinder, sondyqtan qazaq tiline qarsylar az emes edi… Búl oqigha turaly biz sol kezde «Qazaq ýni» gazetinde «MEMLEKETTIK TILGE MIY JETPEGENDER QALAY MINISTR BOLADY?..» degen maqala jazghan edik.

Sol Erlan Ydyrysovymyz ózi aitqanday, qazir miyn auystyrdy ma, nemese qazaq tilin ýirendi me, belgisiz, biraq memlekettik tildi bilmey-aq memleketting eki ret ministri boldy!?. Qazir ekinshi ret ózi jaqsy biletin aghylshyn tilindegi el -Úlybritaniyada Elshi bolyp jýr?!.

Osydan tórt jyl búryn, 2016 jyly 16 mamyr kýni Parlamentke kelgen QR Ishki Ister ministri Qalmúhanbet Qasymov ta ózine Qazaqstannyng memlekettik tilinde súraq qoyghan Mәjilis deputaty Genadiy Shipovskihting saualyna Reseyding memlekettik tilinde jauap bergen edi…

Sol kezde de biz «Qazaq ýni» gazetinde jazyp edik:

«Qazaqstan Respublikasyndaghy tilder turaly» QR Zanynyng 4 babyna sәikes — Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tili – qazaq tili.
Memlekettik til – memleketting býkil aumaghynda qoghamdyq qatynastardyng barlyq salasynda qoldanylatyn memlekettik basqaru, zang shygharu, sot isin jýrgizu jәne is qaghazdaryn jýrgizu tili. Ýkimet, ózge de memlekettik, jergilikti ókildi jәne atqarushy organdar
memlekettik tildi barynsha damytugha mindetti.

«Qazaqstan Respublikasyndaghy tilder turaly» QR Zanynyng 11 baby boyynsha «Memlekettik jәne memlekettik emes úiymdardyng azamattardyng ótinishteri men basqa da qújattargha qaytaratyn jauaptary memlekettik tilde nemese ótinish jasalghan tilde beriledi».

Endeshe:

1.Parlament qabyrghasynda Mәjilis deputatynyng qazaqsha súraghyna oryssha jauap bergen;

2.Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 7 baby men Qazaqstan Respublikasy «Tilder turaly Zanynyn» 4,11 baptaryn búzghan,

3.QR Preziydenti tapsyrmasyn oryndamaghan;

4.Memlekettik sayasattyng basym baghyttarynyng biri – memlekettik tildi kemsitip, Qazaqstannyng últtyq mýddelerine qayshy әreket jasaghan Ishki ister ministri Q.Qasymov ornynan alynuy kerek.

Joq, bizding zandarymyz ben Elbasynyng erekshe tapsyrmalary Resey tilinde sóilegenderge jýrmey me?»-dep, naqty atap kórsetip, jurnalistik saual jasaghan bolatynbyz…

Ekonomika ministri bolyp kelgen Timur Sýleymenovting de parlamentte qazaqsha sóiley almay: «Mәskeude 5 jyl oqyp, qazaq tilin úmytyp qaldym, keleside qazaqsha sóileymin» degenin el biraq úmytqan joq… Biraq onyng keyin parlamentte qazaq tilinde bayandama jasaghanyn basa aita ketuge tiyispiz.

Aytsaq, aitqanday-aq, Ishki ister ministri Q.Qasymov zang men Elbasy talabyna say ornynan týspek týgili, Qauipsizdik Kenesi hatshysy bolyp, jogharylap ketkenin kórgen ministrliktegi qazaq tilin bilmeytin qaptaghan orazbekter memlekettik tildi mensine qoysyn ba? «Ándijanda bir әpkem bar, búdan da ótken soraqy» degendey, memlekettik tildi bilmeytin memlekettik qyzmettegi lauazymdy sheneunikter sherui búnymen toqtay qoyar ma eken?!.

Zang shygharu biyligi tizginin nyq ústap otyrghan, memleketshil salmaqty sayasatker Núrlan Nyghmatullin lauazymdy qyzmettik statusy boyynsha memlekettegi ýshinshi túlgha! Endeshe, Ýkimet Resey tilinde sóileytin, memlekettik tilge miy jetpeytin ministr, viyse-ministrlerin Qazaq parlamentine topyrlatyp jibere bermey, Parlament Mәjilisi tóraghasynyng ótkir synynan qorytyndy shygharatyn uaqyty jetti!

Qazybek Isa,

QR Preziydenti janyndaghy Últtyq Kenes mýshesi.

Abai.kz