مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندەر قالاي مينيستر بولىپ وتىر؟..
كەشە پارلامەنت ءماجىلىسى توراعاسى نۇرلان نىعماتۋليننىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا اكىمشىلىك راسىمدىك-پروتسەستىك كودەكس جوباسى ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدانعانى ءمالىم.
جالپى وتىرىستا ءماجىلىس دەپۋتاتى نارينە ميكاەليان تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى ۆيتسە-ءمينيسترى اسحات ورازبەككە تسيفرلاندىرۋدى بەلسەندى جىلجىتۋ جاعدايىندا اكىمشىلىك ادىلەتتى ەنگىزۋگە قاتىستى مەملەكەتتىك تىلدە بىرقاتار سۇراقتار قويدى. مەملەكەتتىك ءتىلدى قۇرمەتتەپ، مەملەكەتتىك مۇددەنى قورعاپ وتىرعان ءماجىلىس دەپۋتاتى نارينە ميكاەليانعا مىڭ دا ءبىر العىس ايتامىز.
نارينە ميكاەليان 2018 جىلى 21 قاڭتاردا دا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ۆەتنام سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى شارتتى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى بويىنشا قوسىمشا بايانداماسىن تۇگەل قازاق تىلىندە جاساپ شىققان بولاتىن. سول كەزدە دە، ميكاەليان بايانداماسىن جاساپ بولعان سوڭ ءماجىلىس توراعاسى نۇرلان نىعماتۋلين:
«راحمەت. جارايسىڭ، نارينە گاملەتوۆنا! مەنىڭشە، كوپتەگەن ازاماتتارعا جاقسى ۇلگى كورسەتتى. اسىرەسە، سول جاقتا وتىرعاندارعا»، — دەگەن ەدى.
ال سول جاقتا زاڭ جوباسى بويىنشا بايانداما جاساپ، دەپۋتاتتار سۇراقتارىنا كوبىنەسە ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرەتىن ۇكىمەت مۇشەلەرى، مەملەكەتتىك ورگاندار وكىلدەرى وتىراتىن.
ءيا، شىنىندا دا، ءماجىلىس توراعاسى ايتقانداي، ءبىزدىڭ قازاقشادان قاشاتىن مينيستر، اكىم، دەپۋتاتتارىمىز نارينە ميكالەليان سەكىلدى قادىرلى دەپۋتاتىمىزدان ۇلگى الۋى ءتيىس.
وزگە ۇلت وكىلى، پارلامەنت دەپۋتاتىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى سۇراعىنا ۆيتسە-مينيستر اسحات ورازبەك مىرزا مەملەكەتتىك تىلدە ەمەس… رەسەيدىڭ تىلىندە جاۋاپ بەرگەنى وتە سوراقى جاعداي بولدى… جانە كەيبىرەۋلەردەي رۇقسات تا سۇراعان جوق، كادىمگى ءوز مەملەكەتىنىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە سويلەپ تۇرعانداي بەتىنىڭ بۇلك ەتەر ءتۇرى جوق، سۋدىراتىپ تۇر…
ويىنا ەشتەڭە كىرىپ-شىقپاي تۇرعان ونىڭ سازايىن سپيكەر بەردى… ءماجىلىس توراعاسى نۇرلان نىعماتۋللين مەملەكەتتىك تىلدە قويىلعان سۇراققا قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرمەگەن ۆيتسە-مينيستر اسحات ورازبەكتى (سۋرەتتە) قاتتى سىنعا الدى:
– ارينە، بىزدە اۋدارما بار. وسى زالدا وتىرعان ءاربىر ازاماتقا قاي تىلدە سويلەيمىن دەسە دە جاعداي جاسالعان. بىراق تا، باسقا ۇلتتىڭ ازاماتتارى قازاق تىلىندە سايراپ تۇرعاندا، ءسىزدىڭ مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ بەرمەگەنىڭىز دۇرىس ەمەس – دەدى، سپيكەر قازاقشا بىلمەيتىن قازاق ۆيتسە-مينيسترىنە قادالىپ تۇرىپ.
ءماجىلىس توراعاسى نۇرلان نىعماتۋلليننىڭ ۇنەمى مينيسترلەردەن مەملەكەتتىك ءتىلدى تالاپ ەتىپ وتىراتىنىن قۋانا قولدايمىز. تالابى تاستاي سپيكەردىڭ سونىمەن قاتار كەيبىر ءوز ىسىنە جاۋاپسىز قاراعان ۆيتسە-مينيسترلەردى «دايىندالىپ كەلىڭىز» دەپ، پارلامەنتتەن قۋىپ جىبەرگەنىن دە ۇمىتقان جوقپىز. نەگىزى، رەسەي تىلىندە سويلەيتىن، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى، مينيسترلەر، اكىمدەر، دەپۋتاتتاردى، كوپشىلىكپەن جۇمىس ىستەيتىن ورىن قىزمەتكەرلەرىن ورىندارىنان الۋ كەرەك! ولاردىڭ ورنىنا مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيتىن – مەملەكەتتىك مۇددەنى قورعايتىن ۇلتتىق نامىسى بار، بىلىكتى قىزمەتكەرلەر بارۋ كەرەك!
وزگە ۇلت وكىلى قازاقشا سويلەگەندە، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، ورازبەكتەر وپا تاپتىرا ما؟!. مۇنداي مەملەكەتتىك ءتىلدى – مەملەكەت مۇددەسىن تابانعا تاپتاعان مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارى ورىندارىنان كەتۋى كەرەك! ول ءۇشىن پارلامەنتىمىز قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق كەڭەستىڭ العاشقى وتىرىسىندا ۇسىنعانىمىزداي، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭىمىزدى بيىل كەشىكتىرمەي قابىلداۋى ءتيىس! ويتكەنى، قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «قازاق ءتىلى – ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس تىلىنە اينالۋى كەرەك» دەپ مالىمدەگەنى ءمالىم.
پارلامەنتتىڭ وزىندە مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ ۇستىنەن ات ايداپ، اتتاپ وتكەن بۇنداي وقيعا جالعىز بۇل ەمەس.
«ەدىگەدەن باستاسام، ەرتەگىگە كەتەرمىن» دەگەندەي، ارىدەن باستاساق، وسىدان 18 جىل بۇرىن، 2002 جىلى سول كەزدەگى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆ: «ەسلي ۆى منە نە پومەنيايتە موي موزگي، منە كازاحسكي يازىك نە ۆىۋچيت!» دەپ، اناۋ-مىناۋ ەمەس، پارلامەنتتىڭ الدىندا مالىمدەگەندە ءبىزدىڭ سول كەزدەگى سولقىلداق پارلامەنت: „قازاق تىلىنە ميىڭ جەتپەسە، قالاي قازاق ءمينيسترى بولاسىڭ، ورنىڭدى بوسات!؟” دەپ ايتا العان جوق. ويتكەنى، پارلامەنتتە دە ءوز انا ءتىلى مەن مەملەكەتتىك ءتىلىن بىلمەيتىندەر، سوندىقتان قازاق تىلىنە قارسىلار از ەمەس ەدى… بۇل وقيعا تۋرالى ءبىز سول كەزدە «قازاق ءۇنى» گازەتىندە «مەملەكەتتىك تىلگە ميى جەتپەگەندەر قالاي مينيستر بولادى؟..» دەگەن ماقالا جازعان ەدىك.
سول ەرلان ىدىرىسوۆىمىز ءوزى ايتقانداي، قازىر ميىن اۋىستىردى ما، نەمەسە قازاق ءتىلىن ۇيرەندى مە، بەلگىسىز، بىراق مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەي-اق مەملەكەتتىڭ ەكى رەت ءمينيسترى بولدى!؟. قازىر ەكىنشى رەت ءوزى جاقسى بىلەتىن اعىلشىن تىلىندەگى ەل -ۇلىبريتانيادا ەلشى بولىپ ءجۇر؟!.
وسىدان ءتورت جىل بۇرىن، 2016 جىلى 16 مامىر كۇنى پارلامەنتكە كەلگەن قر ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆ تا وزىنە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە سۇراق قويعان ءماجىلىس دەپۋتاتى گەنادي شيپوۆسكيحتىڭ ساۋالىنا رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە جاۋاپ بەرگەن ەدى…
سول كەزدە دە ءبىز «قازاق ءۇنى» گازەتىندە جازىپ ەدىك:
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 4 بابىنا سايكەس — قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تiلi – قازاق تiلi.
مەملەكەتتiك تiل – مەملەكەتتiڭ بۇكiل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتiك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت iسiن جۇرگiزۋ جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi. ۇكiمەت، وزگە دە مەملەكەتتiك، جەرگiلiكتi وكiلدi جانە اتقارۋشى ورگاندار
مەملەكەتتiك تiلدi بارىنشا دامىتۋعا مىندەتتى.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 11 بابى بويىنشا «مەملەكەتتiك جانە مەملەكەتتiك ەمەس ۇيىمداردىڭ ازاماتتاردىڭ وتiنiشتەرi مەن باسقا دا قۇجاتتارعا قايتاراتىن جاۋاپتارى مەملەكەتتiك تiلدە نەمەسە ءوتiنiش جاسالعان تiلدە بەرiلەدi».
ەندەشە:
1.پارلامەنت قابىرعاسىندا ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ قازاقشا سۇراعىنا ورىسشا جاۋاپ بەرگەن;
2.قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 7 بابى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى «تىلدەر تۋرالى زاڭىنىڭ» 4,11 باپتارىن بۇزعان،
3.قر پرەزيدەنتى تاپسىرماسىن ورىنداماعان;
4.مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك ءتىلدى كەمسىتىپ، قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنە قايشى ارەكەت جاساعان ىشكى ىستەر ءمينيسترى ق.قاسىموۆ ورنىنان الىنۋى كەرەك.
جوق، ءبىزدىڭ زاڭدارىمىز بەن ەلباسىنىڭ ەرەكشە تاپسىرمالارى رەسەي تىلىندە سويلەگەندەرگە جۇرمەي مە؟»-دەپ، ناقتى اتاپ كورسەتىپ، جۋرناليستىك ساۋال جاساعان بولاتىنبىز…
ەكونوميكا ءمينيسترى بولىپ كەلگەن تيمۋر سۇلەيمەنوۆتىڭ دە پارلامەنتتە قازاقشا سويلەي الماي: «ماسكەۋدە 5 جىل وقىپ، قازاق ءتىلىن ۇمىتىپ قالدىم، كەلەسىدە قازاقشا سويلەيمىن» دەگەنىن ەل بىراق ۇمىتقان جوق… بىراق ونىڭ كەيىن پارلامەنتتە قازاق تىلىندە بايانداما جاساعانىن باسا ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز.
ايتساق، ايتقانداي-اق، ىشكى ىستەر ءمينيسترى ق.قاسىموۆ زاڭ مەن ەلباسى تالابىنا ساي ورنىنان تۇسپەك تۇگىلى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى حاتشىسى بولىپ، جوعارىلاپ كەتكەنىن كورگەن مينيسترلىكتەگى قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن قاپتاعان ورازبەكتەر مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنە قويسىن با؟ «ءاندىجاندا ءبىر اپكەم بار، بۇدان دا وتكەن سوراقى» دەگەندەي، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەر شەرۋى بۇنىمەن توقتاي قويار ما ەكەن؟!.
زاڭ شىعارۋ بيلىگى تىزگىنىن نىق ۇستاپ وتىرعان، مەملەكەتشىل سالماقتى ساياساتكەر نۇرلان نىعماتۋللين لاۋازىمدى قىزمەتتىك ستاتۋسى بويىنشا مەملەكەتتەگى ءۇشىنشى تۇلعا! ەندەشە، ۇكىمەت رەسەي تىلىندە سويلەيتىن، مەملەكەتتىك تىلگە ميى جەتپەيتىن مينيستر، ۆيتسە-مينيسترلەرىن قازاق پارلامەنتىنە توپىرلاتىپ جىبەرە بەرمەي، پارلامەنت ءماجىلىسى توراعاسىنىڭ وتكىر سىنىنان قورىتىندى شىعاراتىن ۋاقىتى جەتتى!
;feature=emb_titleقازىبەك يسا،
قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق كەڭەس مۇشەسى.
Abai.kz
