Koronavirus damyghan elder ýshin de, damushy elder ýshin de ýlken synaq bolyp túr. Ýkimetter adamdar men el ekonomikasyn aman alyp qalugha tyrysyp jatyr. Biylik basyndaghy túlghalardyn/partiyalardyng tyrashtanuynyng artynda konstitusiyalyq jauapkershilikpen qatar ózining sayasattaghy bolashaghy ýshin uayym jatyr. Sondyqtan osynday krizispen kýresti propagandasyz elestetu mýmkin emes.

Propagandanyng týr-týri bar. Onyng formasy memlekettegi sayasy rejimge tikeley baylanysty. Demokratiyalyq elderde propaganda kóbinese belgili bir mәsele tónireginde aqparattyq kampeyn týrinde jýredi. Al avtoritarlyq elderde ol “kampaneyshina” formatynda ótedi. Onyng jarqyn mysaly retinde #StayHome men #BizBirgemiz-di keltiruge bolady.

AQSh-ta bastau alghan #StayHome kampeynining messedji óte qarapayym әri týsinikti. Nauqandy úiymdastyrushylardyng aitqysy kelgeni – “Ýide otyr. Qolyndy jii ju. Múqtajdargha kómektes. Panikagha berilme.” Yaghni, kampeyn sayasy iydeologiyadan góri ghylymy faktiler men logikagha, adamgershilikke sýienip túr. Odan bólek demokratiyalyq elderding preziydentteri elde qarjy jetkilikti dep mәlimdep alyp, artynsha halyqtan aqsha súrap jatqan joq. IYdeologtar nauqanshyldyqqa berilip, maskalaryna deyin “Biz birgemiz” dep jazyp alyp, a-lya Eskendir Ibragimge “ruhty” kóteretin әn aitqyzyp, Djeky Chandy kampaneyshinagha aralastyryp jatqan joq. Eng bastysy, memleketting qinalghandargha qol úshyn sozuyn mindetsinip jatqan eshkim joq.

Al Qazaqstanda “bas kitaphanashy” júrtqa qol jayyp, NurOtan-dyqtar “Biz Birgemiz” degen kezekti “kampaneyshinany” bastap ketti. Osy nauqan arqyly NurOtan-dyqtar men Jas Otan-dyqtardyng aitqysy keletini – “Syn saghatta 41 mln dollar jinap, eldi jarylqap jatqan biz ghana. Elbasynyng sarabdal sayasaty arqasynda tonnalap azyq-týlik tarattyq. “Divannyy kritikter” pandemiya kezinde sayasatty qoyyp, bizge qosylyndar”.

Bir qaraghanda bas partiyagha bastama kóterip, múqtaj jandargha kómekteskeni ýshin, sayasatty shetke ysyryp tastap, pandemiyagha birge qarsy túrugha shaqyrghany ýshin rahmetten basqa eshtene aitqyng kelmeydi. Biraq “Biz Birgemiz”-ding qalay jýrip jatqanyna múqiyat qarasaq, Núr Otan “moldanyng aitqanyn iste, istegenin isteme” degen jaghdaydy tudyryp otyr. Odan qalsa nauqanshyldyqtyng kesirinen qazaqstandyq dәrigerler men “VOZ”-dyng aqylgha qonatyn aqyl-kenesteri partiya úranynyng kólenkesinde qalyp jatyr. Yaghni, koronaviruspen kýresti sayasilandyrmayyq dep alyp, Nur Otan-nyng ózi “Biz birgemiz!” dep úrandatyp, sayasilandyrudyng kókesin kórsetip, әdettegidey kognitivti dissonans tudyryp jatyr.

Birinshiden, krizis kezinde sayasatty qoya túru mýmkin emes. Sebebi kez kelgen krizisten sayasy sheshimsiz shyghu mýmkin emes jәne osynday jaghdayda biylik ózining әrbir sheshimin dúrys dep kórsetuge tyrysady. Búl – sayasattaghy qalypty nәrse. Óitkeni úzaghyraq ýstemdik etu ýshin biylikke ie top kez kelgen problemany sheshude ózin ózgelerden qabilettirek dep kórsetui kerek. Kópshilikti soghan sendirui kerek. Sol ýshin Qazaqstandaghy biylik byltyrdan beri “Biz Birgemiz”-di órt sóndiruge, ózining “kosyaktarynan” payda bolghan problemalardyng saldaryn juyp-shanggha paydalanyp jýr.

Mәselen, Arystaghy jarylys kezinde Núr Otangha qatysy joq adamdar volonterlik tanyta bastaghanda biylik “Arys, biz birgemiz” dep shyqqan bolatyn. Sol kezde de ýkimet qalany qalpyna keltirudi 17 aimaqtyng moyynyna ilip qoydy. Partiyanyng iydeologiyasy jýregine jaqyn kisiler “Biz Birgemiz” degen jazuy bar futbolka kiyip shygha keldi. Toy Hәm partiya әnshileri “Arys, biz birgemiz” dep “ruhty kóterdi.” Memleketke tәueldi býkil media men blogerler biylikting arystyqtargha qamqorlyghy jayly jarysa jazdy. Osylaysha “Arystaghy jarylysqa jol bergen kim?” jәne “Jarylystyng qaytalanbaytynyna qanday kepil bar?” degen súraq shetke shyghyp qaldy. Qalay desek te, sol kezde biylik krizis kommunikasiyada “grubyi” qateler jiberse de “Biz birgemiz” aksiyasy arqyly narrativti ózine tiyimdi jaqqa búryp kete aldy.

Sondyqtan osy uaqytqa deyin eshqanday mardymdy sayasy bәseke kórmegen, krizisting bәrin kampaneyshina arqyly sheshuge boyy әbden ýirenip qalghan biylikting Feysbuktegi senimdi ókilderining Janbolat Mamaydy jәne ózge sayasy belsendilerdi mәseleni sayasilandyrmaugha shaqyryp, populist dep aiyptauy aqylgha syimaydy jәne óte kýlkili nәrse.

Ekinshiden, “Biz birgemiz” qayyrymdylyq aksiyasynan búryn parlament saylauy aldyndaghy sayasy ýgit-nasihat aksiyasyna kóbirek keledi. Byltyr “Eki siyr” turaly әngime bolghan partiyanyng otyrysynan keyin parlament saylauyna bas partiya kirisip ketken-di. B.Baybekting karantinge baylanysty toqtap qalghan aimaqtardy aralauy sol dayyndyqtyng bir bóligi edi. Tótenshe jaghday men karantinnin, devalivasiyanyng әserinen sol gastrolidik sapar qayyrymdylyq aksiyasyna ainalyp ketti. Áriyne, Núr Otan әrbir saylaushynyng dauysy ýshin kýresip jatyr deu artyq. Maqsat - kedey halyqqa núrotandyqtar kómek kersetedi deu arqyly protestti kónil-kýidi saylaugha deyin basu.

Ýshinshiden, júrtqa óz bidayyn quyryp beru arqyly eldi jarylqaghanday kórinu – naghyz kózbayaushylyq. Partiya tóraghasynyng qyzy әri partiyanyng sayasy burosynyng mýshesi D.Nazarbaevanyng Londondaghy ýsh ýiining qúnynyng jartysyna jeter-jetpes budjeti bar fond qúru arqyly kómek kórsetu qayyrylymdylyqtan búryn qayyrymdylyqtyng imitasiyasyna kóbirek úqsaydy. Oghan qosa, qamqorshylar kenesin qúru arqyly qarjynyng júmsaluyn baqylaugha úmtylu “Mýsheleri jemqorlyqqa әbden batqan partiya ózge týgili óz-ózine senuden qalypty” degen oy qaldyrady. Budjetting ashyqtyghy men dúrys júmsaluyn qamtamasyz ete almay otyrghan partiyanyng bir fond arqyly ashyqtyq sayasatynyng ýlgisin kórsetuge tyrysuynan da imitasiyanyng iyisi shyghady.

Tórtinshiden, Jas Otandyqtardyng “Divannyy kritikter sózdi qoyyp, qayyrylymdyq jasau ýshin bizge qosylyndar” deui óte kýlkili. Olardyng logikasyna salsaq, Qazaqstanda múqtaj adamdargha kómek kórsetip jýrgen tek núrotandyqtar jәne olardyng aksiyasyna qatysu arqyly ghana adamdargha kómektesuge bolady. Eng soraqysy, kómek alghan múqtaj azamattardyng suretin internette jariyalap “foto-otchet” úiymdastyru, sol arqyly syny pikir aityp jýretin azamattardy týirep ótuge tyrysu qayyrymdylyq jasaudy mindetsinuge úqsaydy. Osyndayda “Kórgensiz kisi bergenin aitar” degen qazaqtyng sózi oiyna eriksiz keledi eken.

Ras, Núr Otannyng әzirshe qúryghy úzyn. Az uaqyttyng ishinde kampaneyshinany bastap kete alady. Óitkeni ol sayasattaghy monopolist. Sondyqtan azamattardyng bay-quatty ómir sýruine mýmkindik jasau – biylikting ýsh tarmaghyn uysynda ústap otyrghan partiyanyng mindeti. Alayda núrotandyqtar absolutti biylik absolutti jauapkershilikti jýkteytinin tolyq týsinbey jýrgenin “Biz Birgemiz” kampaneyshinasy taghy bir ret kórsetti. Ekinshi jaghynan, monopolist bolu biznes pen sayasatta bosansugha sebep bolady. Uaqyt óte monopolistter sayasatta jeniledi. Eng jamany, toqmeyilsu men nauqanshyldyqtyng zardabyn әdil saylauda jenilis tabatyn monopolist partiya ghana tartpaydy. Monopolist biylikten ketkennen keyin sol partiyanyng sayasatymen ómir sýrgen azamattar úzaq jyldar boyy kampaneyshinanyng “jemisin” kóretin bolady.

P.S. IYә, apat aityp kelmeydi. Tabighy apattar kezinde barynsha biriguimiz kerek. Ol ýshin propaganda da kerek. Biraq pandemiyagha qarsy birigu ýshin kompartiya stiylindegi biylikting propagandasy tiyimsiz. B.Baybekting “Tek songhy 6 kýnde býkil el kóleminde 11 600-den astam otbasygha 214 mln. tengege kómek kórsetildi” degennen góri 42,500 tengeni azamattargha esh kedergisiz jetkizip berudi maqsat tútyp, “Qoldarynyzdy jii juyp, ýide otyrynyzdar” deui әldeqayda paydalyraq bolady. Tipti adam ómirin saqtaytyn kenes bolar edi. Al azyq-týlik taratyp jýrgen jasotandyqtar milliondaghan adamnyng “vyjivati” etip jatqanyn kórip, “30 jyldyq sarabdal sayasattyng nәtiyjesi osy bolsa, sarabdal emes sayasattyng nәtiyjesi qanday bolar edi?” degen súraqty óz-ózine qoyar dep ýmittenemin.

Shalqar Núrseyitovtyng әleumettik jelidegi jazbasy

Abai.kz