كوروناۆيرۋس دامىعان ەلدەر ءۇشىن دە، دامۋشى ەلدەر ءۇشىن دە ۇلكەن سىناق بولىپ تۇر. ۇكىمەتتەر ادامدار مەن ەل ەكونوميكاسىن امان الىپ قالۋعا تىرىسىپ جاتىر. بيلىك باسىنداعى تۇلعالاردىڭ/پارتيالاردىڭ تىراشتانۋىنىڭ ارتىندا كونستيتۋتسيالىق جاۋاپكەرشىلىكپەن قاتار ءوزىنىڭ ساياساتتاعى بولاشاعى ءۇشىن ۋايىم جاتىر. سوندىقتان وسىنداي كريزيسپەن كۇرەستى پروپاگانداسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس.

پروپاگاندانىڭ ءتۇر-ءتۇرى بار. ونىڭ فورماسى مەملەكەتتەگى ساياسي رەجيمگە تىكەلەي بايلانىستى. دەموكراتيالىق ەلدەردە پروپاگاندا كوبىنەسە بەلگىلى ءبىر ماسەلە توڭىرەگىندە اقپاراتتىق كامپەين تۇرىندە جۇرەدى. ال اۆتوريتارلىق ەلدەردە ول “كامپانەيششينا” فورماتىندا وتەدى. ونىڭ جارقىن مىسالى رەتىندە #StayHome مەن #BizBirgemiz-ءدى كەلتىرۋگە بولادى.

اقش-تا باستاۋ العان #StayHome كامپەينىنىڭ مەسسەدجى وتە قاراپايىم ءارى تۇسىنىكتى. ناۋقاندى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتقىسى كەلگەنى – “ۇيدە وتىر. قولىڭدى ءجيى جۋ. مۇقتاجدارعا كومەكتەس. پانيكاعا بەرىلمە.” ياعني، كامپەين ساياسي يدەولوگيادان گورى عىلىمي فاكتىلەر مەن لوگيكاعا، ادامگەرشىلىككە سۇيەنىپ تۇر. ودان بولەك دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ پرەزيدەنتتەرى ەلدە قارجى جەتكىلىكتى دەپ مالىمدەپ الىپ، ارتىنشا حالىقتان اقشا سۇراپ جاتقان جوق. يدەولوگتار ناۋقانشىلدىققا بەرىلىپ، ماسكالارىنا دەيىن ء“بىز بىرگەمىز” دەپ جازىپ الىپ، ا-ليا ەسكەندىر يبراگيمگە “رۋحتى” كوتەرەتىن ءان ايتقىزىپ، دجەكي چاندى كامپانەيششيناعا ارالاستىرىپ جاتقان جوق. ەڭ باستىسى، مەملەكەتتىڭ قينالعاندارعا قول ۇشىن سوزۋىن مىندەتسىنىپ جاتقان ەشكىم جوق.

ال قازاقستاندا “باس كىتاپحاناشى” جۇرتقا قول جايىپ، NurOtan-دىقتار “Biz Birgemiz” دەگەن كەزەكتى “كامپانەيششينانى” باستاپ كەتتى. وسى ناۋقان ارقىلى NurOtan-دىقتار مەن Jas Otan-دىقتاردىڭ ايتقىسى كەلەتىنى – “سىن ساعاتتا 41 ملن دوللار جيناپ، ەلدى جارىلقاپ جاتقان ءبىز عانا. ەلباسىنىڭ سارابدال ساياساتى ارقاسىندا توننالاپ ازىق-تۇلىك تاراتتىق. “ديۆاننىي كريتيكتەر” پاندەميا كەزىندە ساياساتتى قويىپ، بىزگە قوسىلىڭدار”.

ءبىر قاراعاندا باس پارتياعا باستاما كوتەرىپ، مۇقتاج جاندارعا كومەكتەسكەنى ءۇشىن، ساياساتتى شەتكە ىسىرىپ تاستاپ، پاندەمياعا بىرگە قارسى تۇرۋعا شاقىرعانى ءۇشىن راحمەتتەن باسقا ەشتەڭە ايتقىڭ كەلمەيدى. بىراق “Biz Birgemiz”-ءدىڭ قالاي ءجۇرىپ جاتقانىنا مۇقيات قاراساق، نۇر وتان “مولدانىڭ ايتقانىن ىستە، ىستەگەنىن ىستەمە” دەگەن جاعدايدى تۋدىرىپ وتىر. ودان قالسا ناۋقانشىلدىقتىڭ كەسىرىنەن قازاقستاندىق دارىگەرلەر مەن “ۆوز”-دىڭ اقىلعا قوناتىن اقىل-كەڭەستەرى پارتيا ۇرانىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ جاتىر. ياعني، كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستى ساياسيلاندىرمايىق دەپ الىپ، Nur Otan-نىڭ ءوزى ء“بىز بىرگەمىز!” دەپ ۇرانداتىپ، ساياسيلاندىرۋدىڭ كوكەسىن كورسەتىپ، ادەتتەگىدەي كوگنيتيۆتى ديسسونانس تۋدىرىپ جاتىر.

بىرىنشىدەن، كريزيس كەزىندە ساياساتتى قويا تۇرۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى كەز كەلگەن كريزيستەن ساياسي شەشىمسىز شىعۋ مۇمكىن ەمەس جانە وسىنداي جاعدايدا بيلىك ءوزىنىڭ ءاربىر شەشىمىن دۇرىس دەپ كورسەتۋگە تىرىسادى. بۇل – ساياساتتاعى قالىپتى نارسە. ويتكەنى ۇزاعىراق ۇستەمدىك ەتۋ ءۇشىن بيلىككە يە توپ كەز كەلگەن پروبلەمانى شەشۋدە ءوزىن وزگەلەردەن قابىلەتتىرەك دەپ كورسەتۋى كەرەك. كوپشىلىكتى سوعان سەندىرۋى كەرەك. سول ءۇشىن قازاقستانداعى بيلىك بىلتىردان بەرى “Biz Birgemiz”-ءدى ءورت سوندىرۋگە، ءوزىنىڭ “كوسياكتارىنان” پايدا بولعان پروبلەمالاردىڭ سالدارىن جۋىپ-شايۋعا پايدالانىپ ءجۇر.

ماسەلەن، ارىستاعى جارىلىس كەزىندە نۇر وتانعا قاتىسى جوق ادامدار ۆولونتەرلىك تانىتا باستاعاندا بيلىك “ارىس، ءبىز بىرگەمىز” دەپ شىققان بولاتىن. سول كەزدە دە ۇكىمەت قالانى قالپىنا كەلتىرۋدى 17 ايماقتىڭ مويىنىنا ءىلىپ قويدى. پارتيانىڭ يدەولوگياسى جۇرەگىنە جاقىن كىسىلەر “Biz Birgemiz” دەگەن جازۋى بار فۋتبولكا كيىپ شىعا كەلدى. توي ءھام پارتيا انشىلەرى “ارىس، ءبىز بىرگەمىز” دەپ “رۋحتى كوتەردى.” مەملەكەتكە تاۋەلدى بۇكىل مەديا مەن بلوگەرلەر بيلىكتىڭ ارىستىقتارعا قامقورلىعى جايلى جارىسا جازدى. وسىلايشا “ارىستاعى جارىلىسقا جول بەرگەن كىم؟” جانە “جارىلىستىڭ قايتالانبايتىنىنا قانداي كەپىل بار؟” دەگەن سۇراق شەتكە شىعىپ قالدى. قالاي دەسەك تە، سول كەزدە بيلىك كريزيس كوممۋنيكاتسيادا “گرۋبىي” قاتەلەر جىبەرسە دە ء“بىز بىرگەمىز” اكتسياسى ارقىلى ءنارراتيۆتى وزىنە ءتيىمدى جاققا بۇرىپ كەتە الدى.

سوندىقتان وسى ۋاقىتقا دەيىن ەشقانداي ماردىمدى ساياسي باسەكە كورمەگەن، كريزيستىڭ ءبارىن كامپانەيششينا ارقىلى شەشۋگە بويى ابدەن ۇيرەنىپ قالعان بيلىكتىڭ فەيسبۋكتەگى سەنىمدى وكىلدەرىنىڭ جانبولات مامايدى جانە وزگە ساياسي بەلسەندىلەردى ماسەلەنى ساياسيلاندىرماۋعا شاقىرىپ، پوپۋليست دەپ ايىپتاۋى اقىلعا سىيمايدى جانە وتە كۇلكىلى نارسە.

ەكىنشىدەن، “Biz birgemiz” قايىرىمدىلىق اكتسياسىنان بۇرىن پارلامەنت سايلاۋى الدىنداعى ساياسي ۇگىت-ناسيحات اكتسياسىنا كوبىرەك كەلەدى. بىلتىر “ەكى سيىر” تۋرالى اڭگىمە بولعان پارتيانىڭ وتىرىسىنان كەيىن پارلامەنت سايلاۋىنا باس پارتيا كىرىسىپ كەتكەن-ءدى. ب.بايبەكتىڭ كارانتينگە بايلانىستى توقتاپ قالعان ايماقتاردى ارالاۋى سول دايىندىقتىڭ ءبىر بولىگى ەدى. توتەنشە جاعداي مەن كارانتيننىڭ، دەۆالۆاتسيانىڭ اسەرىنەن سول گاسترولدىك ساپار قايىرىمدىلىق اكتسياسىنا اينالىپ كەتتى. ارينە، نۇر وتان ءاربىر سايلاۋشىنىڭ داۋىسى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتىر دەۋ ارتىق. ماقسات - كەدەي حالىققا نۇروتاندىقتار كومەك كەرسەتەدى دەۋ ارقىلى پروتەستتى كوڭىل-كۇيدى سايلاۋعا دەيىن باسۋ.

ۇشىنشىدەن، جۇرتقا ءوز بيدايىن قۋىرىپ بەرۋ ارقىلى ەلدى جارىلقاعانداي كورىنۋ – ناعىز كوزباياۋشىلىق. پارتيا توراعاسىنىڭ قىزى ءارى پارتيانىڭ ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى د.نازارباەۆانىڭ لوندونداعى ءۇش ءۇيىنىڭ قۇنىنىڭ جارتىسىنا جەتەر-جەتپەس بيۋدجەتى بار فوند قۇرۋ ارقىلى كومەك كورسەتۋ قايىرىلىمدىلىقتان بۇرىن قايىرىمدىلىقتىڭ يميتاتسياسىنا كوبىرەك ۇقسايدى. وعان قوسا، قامقورشىلار كەڭەسىن قۇرۋ ارقىلى قارجىنىڭ جۇمسالۋىن باقىلاۋعا ۇمتىلۋ “مۇشەلەرى جەمقورلىققا ابدەن باتقان پارتيا وزگە تۇگىلى ءوز-وزىنە سەنۋدەن قالىپتى” دەگەن وي قالدىرادى. بيۋدجەتتىڭ اشىقتىعى مەن دۇرىس جۇمسالۋىن قامتاماسىز ەتە الماي وتىرعان پارتيانىڭ ءبىر فوند ارقىلى اشىقتىق ساياساتىنىڭ ۇلگىسىن كورسەتۋگە تىرىسۋىنان دا يميتاتسيانىڭ ءيىسى شىعادى.

تورتىنشىدەن، جاس وتاندىقتاردىڭ “ديۆاننىي كريتيكتەر ءسوزدى قويىپ، قايىرىلىمدىق جاساۋ ءۇشىن بىزگە قوسىلىڭدار” دەۋى وتە كۇلكىلى. ولاردىڭ لوگيكاسىنا سالساق، قازاقستاندا مۇقتاج ادامدارعا كومەك كورسەتىپ جۇرگەن تەك نۇروتاندىقتار جانە ولاردىڭ اكتسياسىنا قاتىسۋ ارقىلى عانا ادامدارعا كومەكتەسۋگە بولادى. ەڭ سوراقىسى، كومەك العان مۇقتاج ازاماتتاردىڭ سۋرەتىن ينتەرنەتتە جاريالاپ “فوتو-وتچەت” ۇيىمداستىرۋ، سول ارقىلى سىني پىكىر ايتىپ جۇرەتىن ازاماتتاردى تۇيرەپ وتۋگە تىرىسۋ قايىرىمدىلىق جاساۋدى مىندەتسىنۋگە ۇقسايدى. وسىندايدا “كورگەنسىز كىسى بەرگەنىن ايتار” دەگەن قازاقتىڭ ءسوزى ويىڭا ەرىكسىز كەلەدى ەكەن.

راس، نۇر وتاننىڭ ازىرشە قۇرىعى ۇزىن. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە كامپانەيششينانى باستاپ كەتە الادى. ويتكەنى ول ساياساتتاعى مونوپوليست. سوندىقتان ازاماتتاردىڭ باي-قۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ – بيلىكتىڭ ءۇش تارماعىن ۋىسىندا ۇستاپ وتىرعان پارتيانىڭ مىندەتى. الايدا نۇروتاندىقتار ءابسوليۋتتى بيلىك ءابسوليۋتتى جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيتىنىن تولىق تۇسىنبەي جۇرگەنىن “Biz Birgemiz” كامپانەيششيناسى تاعى ءبىر رەت كورسەتتى. ەكىنشى جاعىنان، مونوپوليست بولۋ بيزنەس پەن ساياساتتا بوساڭسۋعا سەبەپ بولادى. ۋاقىت وتە مونوپوليستتەر ساياساتتا جەڭىلەدى. ەڭ جامانى، توقمەيىلسۋ مەن ناۋقانشىلدىقتىڭ زاردابىن ءادىل سايلاۋدا جەڭىلىس تاباتىن مونوپوليست پارتيا عانا تارتپايدى. مونوپوليست بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىن سول پارتيانىڭ ساياساتىمەن ءومىر سۇرگەن ازاماتتار ۇزاق جىلدار بويى كامپانەيششينانىڭ “جەمىسىن” كورەتىن بولادى.

P.S. ءيا، اپات ايتىپ كەلمەيدى. تابيعي اپاتتار كەزىندە بارىنشا بىرىگۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن پروپاگاندا دا كەرەك. بىراق پاندەمياعا قارسى بىرىگۋ ءۇشىن كومپارتيا ستيلىندەگى بيلىكتىڭ پروپاگانداسى ءتيىمسىز. ب.بايبەكتىڭ “تەك سوڭعى 6 كۇندە بۇكىل ەل كولەمىندە 11 600-دەن استام وتباسىعا 214 ملن. تەڭگەگە كومەك كورسەتىلدى” دەگەننەن گورى 42,500 تەڭگەنى ازاماتتارعا ەش كەدەرگىسىز جەتكىزىپ بەرۋدى ماقسات تۇتىپ، “قولدارىڭىزدى ءجيى جۋىپ، ۇيدە وتىرىڭىزدار” دەۋى الدەقايدا پايدالىراق بولادى. ءتىپتى ادام ءومىرىن ساقتايتىن كەڭەس بولار ەدى. ال ازىق-تۇلىك تاراتىپ جۇرگەن جاسوتاندىقتار ميلليونداعان ادامنىڭ “ۆىجيۆات” ەتىپ جاتقانىن كورىپ، “30 جىلدىق سارابدال ساياساتتىڭ ناتيجەسى وسى بولسا، سارابدال ەمەس ساياساتتىڭ ناتيجەسى قانداي بولار ەدى؟” دەگەن سۇراقتى ءوز-وزىنە قويار دەپ ۇمىتتەنەمىن.

شالقار نۇرسەيىتوۆتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz