Terrorizm – tatulyq pen beybitshilikti negiz etken memleketti kýiretuge yqpal etetin birden-bir jahandyq mәsele. Qazirgi tanda ekstremizm men terrorizm adamzatqa tónetin shynayy qauipke ainalghan.

Qazaqstan Respublikasynyng Zanyndaghy týsindirilim boyynsha, terrorizm – kýsh qoldanu iydeologiyasy arqyly halyqty ýreylendirip, jeke adamgha, qogham men memleketke kýsh qoldanu. Nemese ózge de qylmystyq әreketterdi jasau nemese jasaymyn dep ýreylendiru arqyly memlekettik organdardyn, jergilikti ózin-ózi basqaru úiymdarynyng nemese halyqaralyq úiymdardyng sheshim qabyldauyna әser etu tәjiriybesi.

Al, terrorizm aktisine – aitarlyqtay mýliktik zalal keltiru, adamdardyng ómirine qauip tóndiru nemese qoghamgha qauipti ózge de is-әreketter arqyly jarylys jasau, órt qong nemese ózge de qauipti is-әreketter jasau. Nemese jasaymyn dep ýreylendiru.

Sonymen qatar búl is-әreketter halyqty ýreylendiru nemese qoghamdyq qauipsizdikti búzu ne Qazaqstan Respublikasy memlekettik organdarynyn, halyqaralyq úiymdardyn, shet memleketterding sheshimder qabyldauyna әser etu maqsatynda jasalady. Sonday-aq osynday maqsattarmen adam ómirine qiyanat jasau, sol siyaqty qogham qayratkerining nemese memlekettik túlghanyng ózge de sayasy qyzmetin toqtatu ne osynday qyzmeti ýshin kek alu maqsatynda onyng ómirine qastandyq jasau bolyp sanalady.

“Terror” sózining maghynasy latyn tilinen audarghanda – ýrey, qorqynysh degen maghynany bildiredi.

Terrorizmning kózdegen maqsaty – qogham qauipsizdigin tәrk etu. Yaghni, adamdardyng ómiri men densaulyghyna zalal keltiru. Sonyqtan da múny kóp obiektili qylmys týrine jatqyzady. Atalghan qylmystyng obiektivtik jaghy – órt qoi, adamdar kóp shoghyrlanghan jerlerde jarylys jasau, qoghamgha qauipti ózge de is-әreketterge bar. Al, subiektivti jaghyn alar bolsaq, terrorizm tek qana tikeley qasaqana niyetpen jasalady. Yaghni, kinәli adam zanda búrys dep kórsetilgen әreketterge baru arqyly zardaptardyng bolu qaupin tughyzghanyn nemese sonday әreketke baramyn dep qorqytu arqyly qoghamgha qauitiligin sezdiredi. Jәne sony jýzege asyrady. Múnday qylmystyng subiektisine 14 jastan asqan jasóspirimder de sanalady. Al, obiekti retinde qoghamdyq qauipsizdikti qamtamasyz etetin qatynastar jatady. Olar azamattardyng ómiri men densaulyghyna basqa da qúndylyqtaryna mýddeli.

Ekstremizm men terrorizm ýshin qylmystyq jauaptylyq Qazaqstan Respublikasynyng Qylmystyq Kodeksinde qarastyrylghan. Sonyng ishinde terrorizm aktisin jasau, terrorizmdi nasihattau nemese terrorizm aktisin jasaugha jariya týrde shaqyru, terroristik top qúru, oghan basshylyq etu jәne onyng әreketine qatysu, ekstremistik nemese terroristik әreketti qarjylandyru jәne terrorizmge ne ekstremizmge ózge de dem berushilik, terroristik ne ekstremistik әreketti úiymdastyru maqsatynda adamdardy azghyryp kóndiru nemese dayarlau ne qarulandyru, terroristik nemese ekstremistik dayarlyqtan ótu ýshin qylmystyq jauaptylyqtar zanmen qarastyrylghan. Mysaly, terroristik top qúru, oghan basshylyq etu jәne onyng әreketine qatysu ýshin eng qatang jaza - on bes jylgha deyin bas bostandyghynan aiyru kózdelse, terrorizm aktisin jasaghan ýshin on bes jyldan jiyrma jylgha deyingi merzimge bas bostandyghynan aiyrugha ne ómir boyyna bas bostandyghynan aiyrugha ne ólim jazasyna kesilu kózdelgen.

Mәselen, 2016 jyldyng 5-mausymynda Aqtóbe qalasynda oryn alghan terrorlyq oqigha beybit halyqtyng tynyshtyghyn búzyp, júrtshylyqty dýr silkindergeni barshagha mәlim. Atalghan iske qatysty Aqtóbe oblysynyng qylmystyq ister jónindegi mamandandyrylghan audanaralyq sotynda 29 túlghanyng ýstinen qylmystyq is qozghalyp, 2016 jyldyng qarasha aiynda sheshimin tapty.

Atalghan is boyynsha, terrorlyq akt jasaugha qatysqan qylmystyq toptyng jeti adamy ómir boyyna bas bostandyqtarynan aiyrylyp, 2 túlgha úzaq merzimge qoghamnan oqshaulandy. 18 túlgha terrorlyq shabuyldyng bolatyny jóninde anyq bile túra, qúqyq qorghau organyna habarlamaghany ýshin әrtýrli merzimge bas bostandyghynan aiyryldy. Sonday-aq, qylmyskerlerdi, asa auyr qylmysty kýni búryn uәdelespey jasyrghany ýshin 2 túlgha jauapqa tartylyp, jazalaryn aldy.

Sonymen qatar keybir jaghdaylar boyynsha qylmystyq jauaptylyqtan bosatylatyn mәn-jaylar Zanda kózdelgen. Terrorizm aktisin dayyndaugha qatysqan adam, eger ol memlekettik organdargha der kezinde eskertumen nemese ózge tәsilmen terrorizm aktisin bolghyzbaugha septigin tiygizse jәne eger onyng is-әreketinde ózge qylmys qúramy bolmasa, qylmystyq jauaptylyqtan bosatylady.

Al, elimizde osy qauipting aldyn alu ýshin irqatar júmystar qolgha alynyp, memlekettik baghdarlama da qabyldanghan. Ol QR-da diny ekstremizim men terrorizmge qarsy is qimyl jónindegi 2018-2022 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlama.

Atalghan baghdarlamanyng maqsaty – diny ekstremizm saldarynan bolatyn zorlyq zombylyq pen terrorizm qauipterinen adamnyn, qoghamnyng jәne memleketting qauipsizdigin qamtamasyz etu.

Baghdarlamanyng negizgi mindetterine - Diny ekstremizm men terrorizm faktilerin, onyng ishinde arnauly memlekettik jәne qúqyq qorghau organdarynyng qyzmetin qamtamasyz etu jýiesin jetildiru jolymen anyqtau men jolyn kesuding tiyimdiligin arttyru, Diny ekstremizm men terrorizm aktilerine den qoi, sonday-aq olardyng saldaryn barynsha azaytu jәne (nemese) joy jýiesin jetildiru, Qazaqstan Respublikasy halqynyng radikaldanuyna syrtqy faktorlardyng yqpal etuin tómendetu, Qoghamda radikaldyq iydeologiyagha qarsy immuniytetti jәne radikaldyq kórinisterge mýldem tózbeushilikti qalyptastyrugha baghyttalghan diny ekstremizm men terrorizmning aldyn alu sharalaryn jetildiru bolyp tabylady.

Sonymen qatar, terrozim qaupin tómendetu ýshin - Aldy alynghan jәne uaqtyly joly kesilgen (oy-niyetti qalyptastyru, dayyndau, shabuyldau satylarynda) ekstremistik sipattaghy terroristik jәne ózge de zorlyq-zombylyq aksiyalarynyng ýlesin azaytu, Qazaqstan Respublikasynyng aumaghynda terrorizm aktilerine den qoi, sonday-aq terrorizm saldaryn barynsha azaytu jәne (nemese) joy dayyndyghynyng dengeyin baqylau, Diny alauyzdyqty nemese arazdyqty tudyrugha baghyttalghan ekstremistik iydeyalardy jaqtaushy adamdar sanyn azaytu sharalary qabyldanghan.

Abai.kz