Dýisenbi, 30 Qyrkýiek 2024
46 - sóz 4087 9 pikir 14 Sәuir, 2020 saghat 10:43

«Virus bar ma ózi?»

Dos jәne tanystarymnyng arasynda «Virus ózi bar ma?», «Búl Nazarbaev pen Putinning mitingterdi boldyrmau jәne biylik tranziytin jasau ýshin qoldan jasap otyrghany ma?» nemese “Adam ólgenin kórip jýrgen joqpyz, jay sandar ósip jatqan siyaqty” deytin týrli oilardy estip jýrmin. Bir sózben aitqanda osynday oigha ie adamdardyng beyjay qarauy virustyng ary qaray taraluyn qamtamasyz etip otyr. Mening oiymsha, mynaday oilardyng qalyptasuy aldymen adamnyng dúrys aqparat izdemeuinen bolady. Ózine Whatsapp nemese ózge de messendjerler arqyly keletin aqparattyng ras ne ótirigin teksermey, sene berui negiz bolyp otyr. Bir sózben aitqanda, bilimsizdikting kesiri.

Ókinishke oray, amerikalyqtardyng kóp bóligi paycheck to paycheck (jalaqydan jalaqygha) ómir sýretinder. Ony ghylymda fordizm dep ataydy. Kóbining qara kýn ýshin dep jighan qarjysy joq. Songhy ýsh aptada 20 milliongha juyq amerikalyq júmyssyzdar alatyn jәrdemaqygha ótinish bergen. Osy azamattardyng basym bóligining pәter aqysynan bólek, kommunaldy qyzmeti (shamamen $100-200), baylanys ($25-50), saqtandyru ($200-300), kólik saqtandyruy ($100-200), ýidi saqtandyru ($300-800) syndy ózge de tólemderi bar. Odan bólek, keybir azamattarda ay sayyn tóleytin nesie kartalary, ipoteka, kólik nemese basqa zattardyng nesiyeleri bar.

AQSh-taghy shaghyn jәne orta biznesting 30 payyzy mamyrdyng basynda qayta iske qosylmasa, bankrot bolghaly túr. Al mamyrdyng basynda pandemiyanyng bitpeytini anyq. Sol ýshin FedRezerv payyzdyq mólsherlemeni tómendetip, amerikalyq bizneske 2.3 trillion AQSh dollary kóleminde nesie beretinin mәlimdedi. Ózderinizge belgili, dollardyng payyzdyq mólsherlemesi tómendegende, nesie qoljetimdi bolady. Búl valutany inflyasiyadan (dollardyng qúnsyzdanuy) qorghaydy, biraq deflyasiyagha (dollardyng qúnynyng artuy) alyp keledi. Búl onsyz da nesiyege qúrylghan biznesterding taghy nesiyege batatynyn bildiredi. Múnday ózgeristi ekonomikasy diyversifikasiyalanghan elder ghana jasay alady. Al Qazaqstan syndy elder kerisinshe payyzdyq kórsetkishti ósirip tastady. Nәtiyjesinde, tenge de qúldyrady, nesie de qoljetimsiz bola týsti. Búl AQSh-ta songhy 100 jylda bolmaghan daghdarysqa alyp kelip otyr. Osyny Nazarbaev  pen Putin úiymdastyrdy deseniz, endi ne jazarymdy bilmeymin.

Bayqasanyzdar, Resey men Qytay osy jaghdaydy paydalanyp, týrli elderge gumanitarlyq kómek retinde medisinalyq jabdyqtardy jiberip, óz geosayasy abyroyyn arttyrugha tyrysyp jatyr. Arasynda, Qazaqstan da maqtanghysy kelip, Horvatiya syndy elderge kómek jibergisi kelgendey boldy. Kezinde AQSh ekinshi dýnijýzilik soghysty paydalanyp, Europa elderine qarjylay qoldau bildiru arqyly dollardy halyqaralyq valutagha ainaldyrghan edi.

Endi koronavirustyng qúrylymy men onyng júmys isteu mehanizmine toqtalayyq. Ótkende Entony Fauchy NBC tilshisine koronavirus patogenining júmys isteu mehanizmi әli kýnge deyin týsiniksiz ekenin aitty. Virustyng jasy ýlken adamdargha qauipti bolyp, al jastargha onsha әseri bolmaytyny anyq. Biraq jastardyng arasynda, keybireuler júqtyrghanyn sezbey, jazylyp shyqsa, taghy bireuleri tósek tartyp, auyryp qalatyny bar. Bir sózben aitqanda, virus adam immuniytetine jasaytyn shabuyl taktikasy belgisiz.

«Men búl salada 50 jyldan beri júmys istep kelsem de, búryn sondy koronavirustyng júghu mehanizmi syndy prosesti әli kezdestirgen emespin. Koronavirustyng әseri bir adamgha óte tómen bolsa, dәl sonday ekinshi adamgha ólim qaupin tudyryp jatyr. Nege ekenin anyqtay almay jatyrmyz», dedi Fauchiy.

Sodan keyin, virusty ózi bilmey, ózi auyrmay basqa adamdargha taratyp jýrgender de bar. Sosyn virustan jazylyp shyqqandardyng ózi sol virusty taratushygha ainalu mýmkindigi de bar. Ol da әzirge belgisiz. Birneshe amerikalyq uniyversiytetterding ghalymdarynyng birigip jasaghan zertteuine sýiensek, әlemde әrbir virus júqtyrghany anyqtalghan adamgha taghy 5-8 júqtyrghanyn bilmey jýrgen adam túra keledi eken. Demek, búl koronavirusty júqtyrghandar sany býgin anyqtalghanday, 1,6 million emes, 8-13 million boluy mýmkin. Basqasha aitqanda, 1,6 million adamda virustyng simptomdary anyqtalyp, test tapsyrghan jәne pozitiv degen jauap alghan. Al qalghanynda eshqanday simptom joq. Sondyqtan olar test tapsyrmaghan әri ózi bilmey virusty basqalargha taratyp jýr. Ghalymdar virus taraluynyng matematikalyq modelin jasau arqyly osynday sheshimge kelip otyr. Tolyghyraq myna silteme arqyly oqy alasyzdar:
https://www.nature.com/articles/s41586-020-2196-x

Qazirgi tanda, amerikalyqtar óte nashar menedjmentting kesirinen eng ýlken soqqyny alyp otyr. Býkil әlemde anyqtalghan keysterding derlik ýshten bir bóligi, yaghny 500 myngha juyghy AQSh-ta tirkelgen. Al ólim sany 16 700-ge jetip, Italiyany basyp ozugha az qaldy. Ókinishke oray, búl AQSh-taghy pandemiyanyng әli basy. Osydan ýsh apta búryn Italiyada bir tәulikte 250 adam qaytys bolghanyn estip jana ústap edik. Al AQSh-ta keshegi bir tәulikte 2000 adam ólgenin oqydym. Búl osydan bir tәulik búrynghy kórsetkishten 50 payyzgha kóp. Demek ósu qarqyny óte jyldam.

Michigan shtaty pandemiyagha qarsy kýreske eriktilerdi jinap jatyr. Ol ýshin siz medisina qyzmetkeri boluynyz shart emes. Qart kisilerge azyq-týligin jetkizip, ózge de zattardy emhanalargha jetkizu syndy júmystargha eriktilerding kómegi qajet eken. Jogharydaghy oimen biylikti jamandap jýrgen dostarymdy sendiru ýshin osy eriktiler qataryna qosylsam da dep otyrmyn. Qalay qaraysyzdar?

Joldas Órisbaydyng әleumettik jelidegi jazbasy

Abai.kz

9 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2593