«Ordabasy» futbol komandasyna bas bapkerlikke Vladimir Nikiytenko kelgeli shymkenttik ayaqdopshylar oiyny júrt kýtpegen janalyqtargha toly boluda. Ótken jyly qyzylordalyq «Qaysar» komandasyn ógizshe órge sýiregen Nikiytenkonyng ontýstikqazaqstandyq komandany jattyqtyrugha kelgende jankýierler de, ayaqdop mamandary da ýlken jetistikti qolgha qondyrghanday quanghany ras. Áytpese ótken jyly 12-oryngha tómendep ketken «Ordabasy» premier-ligadaghy ornyn әreng saqtap qalghan-dy. Odan arghy jylghy kórsetkish te mәz emes: 9-oryn. Bir sózben aitqanda, songhy jyldardaghy eng joghary jetistikke 2005 jyly ghana jetip, 6-oryngha túraqtaghan eken. Sol sebepti ontýstikqazaqstandyq jankýierlerding ýkili ýmiti saghymgha ainala bastaghanday edi.
Ras, shymkenttikter biyl da alghashqy oiyndaryn sýrensiz ótkizdi. Mausymashar matchty útyludan bastaghan «Ordabasynyn» oiynyn óz alanynda tamashalaushylar qatary da siyrep ketti. Alghashqy jenisine jankýierlerin saghyndyrtyp baryp әreng jetken ordabasylyqtar keyingi oiyndarynda ghana kózge kórine bastady. «Ertis» komandasyna jauapsyz qos dop saldy. Ile-shala kórshi jambyldyq ayaqdop sheberlerin 5:0 esebimen qapy qaldyrdy. Kósh basynan kórinip kele jatqan «Lokomotiyv» komandasyn da 1:0 esebimen tize býktirgende qonaqtar joq jerden býlik shygharyp, tóreshining ýstinen Últtyq futbol ligasynyng basshylyghyna shaghym týsirgen edi. Tóreshini aiyptaghan aryzyna alannyng talapqa say bolmaghanyn da qosyp qoydy. Áyteuir qatty shamdandy. Degenmen «Lokomotivtin» bas bapkeri Sergey Yurannyng aryzy qanaghattandyrylmady. Kerisinshe, býirekten siraq shygharghysy kelgenderi ýshin bas bapker men oiynshy Tihonov jazagha tartylyp, ýlken somada aiyppúl tóleuge mәjbýr boldy. Osy oiynnan keyingi kezdesude ese qaytarugha qatty dayyndalghan «Ertisten» 3:0 bolyp útylyp qaldy. Su sepkendey basylghan jankýierler kónilin songhy eki oiyndaghy jenis qayta kótergendey boldy. «Oqjetpeske» jauapsyz 4 gol, «Qyzyljargha» bir dop saldy. Ordabasylyqtar 19 úpaymen әzirge besinshi orynda keledi. Áriyne, jaqsy oiyn órnegin kórsetip, kósh basynan kóringenge ne jetsin! Biraq bizding býgingi aitpaghymyz basqa. Áli kýnge deyin әlem aldynda abyroy әpermegen futbol oiyny Qazaqstan ýshin qanshalyqty paydaly?
Atam qazaq «asyq oinaghan azar, dop oinaghan tozar…» dep aityp ketken. Alayda dәl qazir ala dop qughandar ozyp túr. Álem ayaqdopshylarynyng aldynda abyroyymyzdy asqaqtatpasa da. Nege deysiz ghoy? Endeshe birge saraptalyq.
Daghdarys dop tәrizdes dýniyeni týgel sharlaghanymen, dopty tónirektey qoymaghan synayly. Dәliregi, qazaqstandyq futbolshylardyng qaltasyna qol salmapty. Oblystyq futbol federasiyasynyng viyse-preziydenti Múhtar Orazaliyevting aituynsha, klubtaghy eng joghary jalaqy 1 million 300 myng tengege jetedi eken. Mәselen, T.Nóserbaev, D.Parhachev, O.Shkred, V.Salinikov sekildi komandanyng betkeústar oiynshylary ay sayyn osynsha aqshany sytyrlatyp sanap alady. Búl az deseniz, syiaqy kólemin taghy qosyp qoyynyz. Syrt alandaghy jenisi ýshin oiyn alanynda óner kórsetken әr futbolshygha 360 myn, óz alanyndaghy jenisi ýshin 240 myng tenge syiaqy beriledi. Qyzyghushylyq tanytyp, qarapayym esepke salyp kórseniz, baylyqtan basynyz ainaluy bek mýmkin. Sonda bir futbolshy jylyna qansha tabys tabatynyn eseptey beriniz. Salystyrmaly týrde alar bolsaq, әlemning ayaqdopshylary qansha jalaqy alady eken? Germaniyanyng Transfermarkt agenttigining mәlimetinshe, Shyghys Europa klubtarynda óner kórsetetin futbolshylardyng ortasha enbekaqysy onsha kóp emeske úqsaydy. Mәselen, 2005-2007 jyldar aralyghynda qatarynan ýsh ret Vengriya chempiony atanghan «Debresen» – Eurokuboktargha da túraqty týrde qatysatyn klub. Qúramynda Vengriya últtyq qúramasynyng birneshe beldi mýshesi oinaydy. Álemdik futbolda ózindik orny bar kórshi Resey men Ukrainanyng kez-kelgen komandasymen teng dәrejede oinay alady. Bir sózben aitqanda, әlemdik arenada orny bar komanda. Mine, osynday azuly klubtyng ýzdik oiynshylarynyng ózi 1500 euro jalaqy alady eken. Tengege shaqqanda búl shamamen, 312-313 myng tengege teng keledi. Ordabasylyq oiynshylardyng jalaqysymen aradaghy aiyrmashylyq –  jer men kóktey. Esesine, elge sinirip otyrghan enbekteri de eki bólek. «Debresen» dese jankýierler Vengriyany qosa aitady, al «Ordabasy» arqyly qay sheteldik jankýier Qazaqstandy auyzgha alady? Búl tek «Ordabasygha» ghana qatysty әngime bolmasa kerek. Ras bolsa, «Aqtóbe» men «Tobyl» sekildi komandalardyng jalaqylary búdan da qomaqty deydi. Sonda búl qarajattyng qaytarymy qanday? Qúmgha singen sumen birdey emes pe? 
Áriyne, ózgening qaltasyndaghy qarjyny sanau әbestik bolar. Degenmen búl qarajat siz ben bizding salyghymyzdan jinaqtalyp jatqanyn da úmytpau kerek. Osynsha aqsha shyghyndaytynday futbol bizge qanday payda әkelip jatyr, qay jyrtyghymyzdy jamauda? Qazaqstannyng tórtkýl әlem aldyndaghy abyroyyn asqaqtatugha futbol emes boks, kýres, auyr atletika sekildi sport týrleri atsalysuda. Sport salasynda qyzmet etetin mamandardyng aituynsha, atalghan sport týrlerimen shúghyldanatyn talantty sheberlerding alatyn ailyghy 15-20 myng tengening tónireginde eken. Onda da demeushiler esebinen. Saralap kórseniz, elimizding abyroyyn asqaqtatyp, týrli dodalarda kók tudy kókte jelbiretetin osy sport týrlerining maytalmandary emes pe? Endeshe ónui qiyn kóshetting týbine millionnyng suyn qúya bergenshe, nege ózdiginshe ónuge talpynyp jatqan kóshetting týbin qopsytyp, kóng salyp, baptamasqa. Bizge qajeti ónim beretin osy sekildi sport týrleri bolsa kerek. Áytpese futbolgha qyruar qarjy júmsalyp-aq jatyr emes pe? Al maqtanarlyqtay qanday jetistigimiz bar?

Shadiyar MOLDABEK, Ontýstik Qazaqstan oblysy
«Alash ainasy» gazeti 24 mausym 2009 jyl