Eng әueli aitarymyz, jyr erkin jazylghan. Búl bostandyqtyng belgisi. IYdeologiyanyng qatang noqta-jýgenimen qantarylghan 1991 jyldan búrynghy Kenes qazaq әdebiyetining poeziyagha qoyghan talap-talghamy, týsinigi boyynsha ólende eng aldymen bәrin kózge kórsetip túratyn naqty forma boluy kerek. Partiya ózin qalay túiyq ústasa, basqalargha dәl sonyng kerisinshe barynsha ashyq bolu talabyn qoyatyn. Aqyndar sanaly ne beysanaly týrde óleng ýshin ghana emes, forma ýshin de úiqas jasaugha mindetti bola beretin. Tәuelsizdikten song 18 jyldan keyin jazylghan jogharydaghy jyrda jan-dýniyeni shenbektegen onday búghau degening atymen joq.  Búl joldar bostandyqtyng ruhta, ónerde, qala berdi mәtinde beleng berui. Búnday bostandyqqa shyghu Kenes qazaq әdebiyeti ýshin  onay bolghan joq. Kóptegen aqyndar Tәuelsizdikten keyin óleng jaza almay qaldy, jazsa da keshegisin qaytalaudan ary asa almady. Áu bastaghy qaraqúrym shannan boy jazyp sytylyp shyqqan aqyndar da boldy. Áne, solardyng biri Jәrken Bódeshúly edi. Jogharyda biz «Jalghyz» poemasyna deyin aqyn on jylday uaqyt júmsady degen bolatynbyz. Sol sózding mәnin de osy tústan tabamyz. Ótken on jyl boyynda Jәrken Bódeshúly ózining Jana poeziyasyn izdeumen boldy. Osy jyldarda onyng qalamynan ongha tarta poema, jýzdegen óleng tudy. Olardyng ishinde sәtti shyqqandary da, kemis qalghandary da boldy. Biraq, ýzdiksiz jalghasqan shygharmashylyq izdenis aqyndy ýzbey tolghanysta ústady. Búl týiinning manyzy zor.

Eng әueli aitarymyz, jyr erkin jazylghan. Búl bostandyqtyng belgisi. IYdeologiyanyng qatang noqta-jýgenimen qantarylghan 1991 jyldan búrynghy Kenes qazaq әdebiyetining poeziyagha qoyghan talap-talghamy, týsinigi boyynsha ólende eng aldymen bәrin kózge kórsetip túratyn naqty forma boluy kerek. Partiya ózin qalay túiyq ústasa, basqalargha dәl sonyng kerisinshe barynsha ashyq bolu talabyn qoyatyn. Aqyndar sanaly ne beysanaly týrde óleng ýshin ghana emes, forma ýshin de úiqas jasaugha mindetti bola beretin. Tәuelsizdikten song 18 jyldan keyin jazylghan jogharydaghy jyrda jan-dýniyeni shenbektegen onday búghau degening atymen joq.  Búl joldar bostandyqtyng ruhta, ónerde, qala berdi mәtinde beleng berui. Búnday bostandyqqa shyghu Kenes qazaq әdebiyeti ýshin  onay bolghan joq. Kóptegen aqyndar Tәuelsizdikten keyin óleng jaza almay qaldy, jazsa da keshegisin qaytalaudan ary asa almady. Áu bastaghy qaraqúrym shannan boy jazyp sytylyp shyqqan aqyndar da boldy. Áne, solardyng biri Jәrken Bódeshúly edi. Jogharyda biz «Jalghyz» poemasyna deyin aqyn on jylday uaqyt júmsady degen bolatynbyz. Sol sózding mәnin de osy tústan tabamyz. Ótken on jyl boyynda Jәrken Bódeshúly ózining Jana poeziyasyn izdeumen boldy. Osy jyldarda onyng qalamynan ongha tarta poema, jýzdegen óleng tudy. Olardyng ishinde sәtti shyqqandary da, kemis qalghandary da boldy. Biraq, ýzdiksiz jalghasqan shygharmashylyq izdenis aqyndy ýzbey tolghanysta ústady. Búl týiinning manyzy zor. Tau basynan tómen domalaghan qardyng etekke týskenshe jolyndaghynyng bәrin jiyp, ýzdiksiz úlghayyp, dýley kýshke ainalyp ketetini siyaqty, aqynnyng ruhany dýniyesi de ýzdiksiz úlghaiy, barynsha kóp, keng dýniyeni sharpy otyryp jana bir óner tuyndysyn jasaqtaugha qaray bet týzegen. Mine, osy tústa aqyn әlgi ózi kópten izdegen, ansaghan esigin tapqan.

Jogharyda keltirilgen jyrdyng alghashqy toghyz joly bir mazmún retinde oqyrmangha «jaraly arqar» men «oq» degen bir-birine qatysy bar týsinikti syilaydy. Búnyng artynda erlik, qaysarlyq, jiyp kelgende, batyrlyq túr. Aqyn onan keyingi joldarda batyrlyqtyng tegin úly ruhtan izdeydi. «Tamyry shynjyr bolattan» túrghan alyp bәiterek sana kógine kóteriledi. Kelesi jolda batyrdyng ózi ortagha shyghady. Ol - Batyr Bayan. Búl jerde Batyr Bayan aqyn sanasyndaghy barlyq qas batyrlardyng ókili retinde túr. Onyng ornyna basqa batyrdy qongymyzgha, aitalyq, Johar Dudaevty atauymyzgha әbden bolady. Batyrlardyng iyilmey, qasqayyp túratyny tipti ólgende de boyyn býkpey qúlaytyny (Qajymúrat siyaqty) bizge óte tanys kórinis. Qazaqtar búny «ensesi biyiktik» dep baghalaydy. Týrki tektiler ýshin kókten qalsa, otbasy - shanyraqtan biyik, enseli dýnie joq. Shanyraqty kóterip túrghan uyqtyng «ruh» bolatyn qadir-qasiyeti de mine osynda. Aqyn poemasynyng kirispesinde bәiterekten bastalyp, shanyraqqa úlasqan asqaqtyqty jiyp kelip besikten belin buyp shyghatyn Ana tilge aparyp bir-aq tireydi. Búl bólekti aqynnyng shabyt shaqyrugha jasaghan túzdyghy deuimizge de bolady. Óleng sodan keyin shyndap bastalady:

Jonghar qúmyn ombylap, Sary-Arqagha jetkenshe -

Qiyamettey jol jýrdim.

Ókpemdi qaryp ystyqqa, jýrekti ayaz, tongha úrdym.

Adamsha erlik jasadym, búralqy ittey boldyrdym.

Ómir sýrdim degenim - tyraghay tirlik, tiri eges.

Tek ólgen song bolamyn qúbylmaly qúr eles.

Alabóten taghdyrym Taklamakan shólindey jazy ystyq, qysy ayaz.

Qabirimning basynda sekseuil óser, gýl emes...

Jalghyzdyqqa sýiengen Men de jalghyz arqarmyn.

Jalghyz óleng darysa jýrektegi tarqar mún.

Jyrdyng uy boyyma jayylghanda ólermin,

Ózi aitady ýkimin keler úrpaq, keler kýn.

Búl endi jogharyda aityp ótken ýsh jalghyzdyng bireui, ómirding asu-asu belderinen asyp, tiri kele jatqan aqyn - Jәrken Bódeshúlynyng óz portreti. Alghashqy alty jolda aqyn aina-qatesiz ózi turaly jazady. Kýni keshe aqyn dәl osy taqyrypty keneytip poema etip te jazghan bolatyn. Kelesi eki jolda aqyn sanasy basqa Jәrken Bódeshterdi sharlap ótedi. Olar - shekaranyng ar jaghynda qalghan, Jәrken Bódeshting zamandas aghalary, tústastary, inileri - ótken ghasyrdyng 60-70-nshi jyldarynda Qytayda aldy atylyp, arty 25, 20 jyldan sottalyp, Taklamakan shólindegi jaza lagerilerinde qalghan aqyn-jazushylar. Aytalyq Qajyghúmar Shabdanúly, Omarghazy Aytanúly, Zadahan Mynbayúly, Orazhan Ahmetúly, Maghaz Razdanúly, t.t. Qalasaq búl tizimdikti on emes, jýzge deyin sozugha bolady. Búdan keyin Jәrken Bódeshúlynyng jalghyzdyghy jana maghyna alugha tiyis. Endi ol erekshe dәuirding kuәgeri retinde de jalghyz degen sóz. Endeshe jalghyzdyq degen sirә ne ózi? Aqyn poemanyng kelesi ýshinshi bóleginde birden osy taqyrypty ashugha kóshken, shygharmanyng ózindik keskin-kelbeti de, bolmysy da  osy jerden kórneuge shyghady.

Búl jalghanda kim jalghyz?!

Aq boryqtay Ay jalghyz, aidan núrly Kýn jalghyz.

Jarqyrap túrghan sholpan da jalghyzdyghyn seziner,

Tang aldynda kóz iler...

Jyr bop mәngi jasargha, Abay jalghyz qashanda...  ...

Jogharyda biz Jәrken Bódeshúly ózining Jana ólenin úzaq izdedi jәne ony tapty degen bolatynbyz. Osy sózimizge dәlel retinde poemanyng jogharyda bastalghan ekinshi bólegi men kelesi ýshinshi bólegin atauymyzgha bolady. Búl eki bólek jyrdaghy kózge úryp túrghan erekshelik - onda qatyp qalghan forma joq, onyng ornyna ózine tәn forma bar. Ol forma yrghaq - muzyka. Fransuz aqyny Malerme kezinde poeziya týpting týbinde muzykagha jaqyndauy kerek degendi aitqan bolatyn. Simvolisterding sonda kózdegeni aluan týsti boyaudan, simfoniyagha úlasqan әuennen, telegey-teniz mazmúnnan túratyn bir әlemdi keskindeu bolatyn. Búl oy kezinde asyra silteushilik dep qaralyp, kóptegen talastar tudyrsa da, XX ghasyrda ólende jetistikke jetken aqyndardyng onyng әserine úshyramaghany kemde-kem. Simvolisterding jogharydaghy talabyn bir auyz sózge jinaqtar bolsaq, ol «ólenning tyghyzdyghyn arttyru» bolyp shyghady. Óleng birsydyrghy, jalang kórinisti emes, qayta qatparly, qúiqaly bolu ýshin ne isteu kerek? Ol ýshin simvolisterding eskertpesin eskermey bolmaydy. XX ghasyr әlem әdebiyetinde ólenning tyghyzdyghy mәselesin eng qarapayym jolmen tamasha sheshken aqynnyng biri - 1987 jylghy Nobeli syilyghynyng iyegeri, AQSh qarastylyghyndaghy orys aqyny IY.Brodskiy. Onyng «J.Dondy joqtau jyry» - tyghyzdyghymen daralanyp túratyn tuyndy. Búl ólende IY.Brodskiy «úiqyda» degen sózdi ilip alady da, ony topsa ete otyryp, elu retten artyq qaytalap qoldanyp «úiqydanyn» ekinshi maghynasyn izdeydi.

Djon Donn usnul, usnulo vsyo vokrug.

Usnuly steny, pol, posteli, kartiny,

Usnuly stol, kovry, zasovy, kruk,

Vesi, garderob, bufet, svecha, gardiny.

Usnulo vse. Butyli, stakan, tazy,

hleb, hlebnyy noj, farfor, hrustali, posuda,

nochniyk, belie, shkafy, steklo, chasy,

stupeniky lestniys, dveri. Nochi povsudu...  ...

«Bolishaya elegiya Djonu Donnu»

Týptep kelgende, poeziyanyng ózi sózding osy ekinshi maghynasyn izdeu. Jәrken Bódeshúly da poemasynyng ekinshi, ýshinshi bóleginde «jalghyzdyq» degendi qalqyp alady da, osy sózding ekinshi maghynasyn izdeydi. Búnda aqyn yrghaq, әuenge sýiene otyryp (búl - simvlisterding basty talaptarynyng biri) qaytalaular, ýsteuler jasaydy. Oqiyq:

... Jalghyzdyqtyng azabyn Shәkerimdey tartqan kim?

Jalghyz qúdyq týbinde jalghyz qurap jatqan kim?

Jalghyz taudyng quysyn jalghyz qajy panalap,

Jalghyz balgha. Tórt tagha. Jalghyz atyn taghalap.

Tobylghy sap, jez bunaq, jalghyz qamshy sabalap...

Jalghyz qystau. Jalghyz menireu tas ýide:

Jalghyz shyraq. Jalghyz tósek. Jalghyz jastyq.

Jalghyz qyran. Jalghyz qúman. Jalghyz sharshy jaynamaz. ...

Búl aradaghy qaytalau bizge (oqyrmangha) әste jayshylyqtaghy qaytalaularday qarabayyr sezilmeydi. Sebebi onyng teginde muzyka, әuen jatyr. Biz birinshiden, sózding óz maghynasyn emes, ekinshi maghynasyn qabyl alamyz. Odan qalsa, әuenge berilemiz.  Eger kimde-kim poemanyng osy eki bólegindegi mazmúndy taratyp jazar bolsa, onyng tom-tom kitap jazarynda dau joq. Búl jerde ólenning biyik poeziyalyq dengeyge kóterilip ketkenine, sonyng arqasynda aqyn «jalghyz» degen sózding anyqtamasyn sheksiz kendikke soza alghanyna kuә bolamyz.

(Jalghasy bar)

«Abay-aqparat»