Elbasy Ontýstikke kelgen saparynda Tәu­el­sizdik sayabaghynda ob­lys ardagerleri men últ­tyq mәdeny or­ta­lyq ókilderimen jýz­de­sti. Jyly qauyshuda әn­gime aghytylyp qoya berdi. Jarqyn hәm býk­pesiz syrlasu. Korey mә­deny ortalyghynyng belsendi ókili, mektep diyrektory S.Pak kór­shi memleketterdegi әriptesterimiz qazaqstandyq ata-analar baqytty ghoy degendi jii aitady dep qaldy. Koreylerding stalindik repressiya kezinde Qazaqstangha jer audarylyp kelgendigin, tuysqan qazaq halqynyng aqpeyil, jomarttyghynyng arqasynda taghdyr tezinen aman qalghandyqtaryn taghy da eske aldy. Sondyqtan da qazaq halqynyng problemalary - bizding de problemalarymyz. Qazaq tili - memlekettik til. Memlekettik tilding óz mәrtebesine layyq boluyna, berik ornyghuyna bәrimiz de mýddelimiz dedi.

Jón sóz. El birligin oila­ghan aghayynnyng sózi osylay bolargha kerek. Qazaq tilining tórge shyghuyna ózimizding shala­qa­zaqtar qarsy bolyp jat­qan­da Pak hanym siyaqty jan­ashyr jandardyng qoldauy key qandastarymyzdyng mýlgigen sanasyn silkindirse kerek-ti.

Kórshi elderdin, býkil er azamattary astynan su shyq­qan­day Qazaqstannan tartyp, sonau Reseyding qiyr shyghy­sy­na deyin júmys izdep ketetin aghayyndar­dyng "qazaqstandyq ata-analar ba­qytty ghoy" dep aitatynynday bar. Ata-ana baqytynyng eng ýl­keni - úrpaq saulyghy, olardyng alansyz jaqsy bilim aluy, kósheli azamat bolyp jetilui.

Elbasy Ontýstikke kelgen saparynda Tәu­el­sizdik sayabaghynda ob­lys ardagerleri men últ­tyq mәdeny or­ta­lyq ókilderimen jýz­de­sti. Jyly qauyshuda әn­gime aghytylyp qoya berdi. Jarqyn hәm býk­pesiz syrlasu. Korey mә­deny ortalyghynyng belsendi ókili, mektep diyrektory S.Pak kór­shi memleketterdegi әriptesterimiz qazaqstandyq ata-analar baqytty ghoy degendi jii aitady dep qaldy. Koreylerding stalindik repressiya kezinde Qazaqstangha jer audarylyp kelgendigin, tuysqan qazaq halqynyng aqpeyil, jomarttyghynyng arqasynda taghdyr tezinen aman qalghandyqtaryn taghy da eske aldy. Sondyqtan da qazaq halqynyng problemalary - bizding de problemalarymyz. Qazaq tili - memlekettik til. Memlekettik tilding óz mәrtebesine layyq boluyna, berik ornyghuyna bәrimiz de mýddelimiz dedi.

Jón sóz. El birligin oila­ghan aghayynnyng sózi osylay bolargha kerek. Qazaq tilining tórge shyghuyna ózimizding shala­qa­zaqtar qarsy bolyp jat­qan­da Pak hanym siyaqty jan­ashyr jandardyng qoldauy key qandastarymyzdyng mýlgigen sanasyn silkindirse kerek-ti.

Kórshi elderdin, býkil er azamattary astynan su shyq­qan­day Qazaqstannan tartyp, sonau Reseyding qiyr shyghy­sy­na deyin júmys izdep ketetin aghayyndar­dyng "qazaqstandyq ata-analar ba­qytty ghoy" dep aitatynynday bar. Ata-ana baqytynyng eng ýl­keni - úrpaq saulyghy, olardyng alansyz jaqsy bilim aluy, kósheli azamat bolyp jetilui.

Halqy ósimtal Ontýstikte mek­tep, balabaqsha mәselesi óte kýr­de­li kýide bolatyn. Kenes Oda­ghynyng dәuirlep túrghan ke­zi­ning ózinde múnda tórt auysymmen oqityn mektepter bolghan. Qú­day­gha shýkir, qazir ýsh auysymmen oqityn mektepter de joq. Songhy ýsh jylda 164 bilim oshaghy iske qosyldy. Al, osyny taratyp jaz­sanyz gazetting әldeneshe pa­ra­ghy, aitsanyz tandy tangha úratyn әngime.

El ýshin atqarylyp jatqan júmystargha ardagerlerding riy­za­lyq bildirui súhbatty jan­dan­dyr­ghan. Núrsúltan Ábishúly On­týstiktegi eng ýlken problemalar: su, kógildir otyn, jaryq jәne jol mәselelerine toqtalyp, әr­qay­sysy boyynsha ózining tikeley baqy­lauy­men Ýkimetting tolymdy júmystar jasap jatqanyn bayan etti.

Ózinde aghyl-tegil aghyp jat­qan ózender, bayyrqalap jatqan kók tenizi bolmaghannan keyin On­týstik kórshi elderding suyna tәu­el­di-aq. Mәselen, Shardara su qoy­masynyng syiymdylyghy 5 mlrd. tekshe metrden sәl asady. Oghan su keletin Toqtaghúl su qoymasyn Qyrghyzstan qys kezinde elektr quatyn alu ýshin ener­getikalyq rejimge kóshiredi. Sol kezde topan su Shardaragha jón­ki­ledi. Ayqúlaqtanyp alghan aghayyn "toqta, auyl, audandarymyzdy su alyp barady" deseng odan sayyn ekilenedi. Amal joq, ol sudy Arnasay arqyly Ózbekstangha ót­ki­zuge tura keledi. Búl kezde tý­bi bir tuyspyz dep maydalap sói­ley­tin kórshi de kәrine minedi. Artyq su qabyldaghany ýshin aqy tóle degen talap qoya­dy. Ar­tyq sudan kól jasap, toghandargha bóledi. Balyqqa bógedi.

Qyrghyzdargha da "artyq su jibermeshi" dep belimiz býgil­gen­she iyilip, mazut, kómir, taghy basqa kerekterin berip keldik. Eki ottyng ortasynda qalghan, bir Ózbekstannyng ózine bir Aral­dyng suyn bergen Qazaq­stan­gha basqasha amal oilamasa bolmaytyn edi. 2008 jyly El­basy osynau shetin mәselege nýk­­te qoydy. Jyl sayyn On­týstik Qazaqstan men Qyzyl­or­da oblystarynyng su jolyn­da jandaryn shýberekke týiip otyrghan 50 eldi meken de jyl sayynghy kóktemdegi әbiger­shi­likten qútyldy.

El ishinde "ghasyr qúrylysy" atan­ghan Kóksaray su rettegishi iske qo­syl­dy. Eng aldymen jaz kezinde kórshi elderdi kiriptarlyqtan qútqardy. Bi­yl­ghy kóktemde Kóksaray su rettegishine 2 mlrd. tekshe metr su jinap alugha mýmkindik tudy. Al, múnynyz búryn Ózbekstangha aqsha tólep jýrip jiberip kelgen ózimizge tiyesili suy­myz edi. Búryn "su almaymyn" dep kergigen ala topyly aghayyn býginderi jusannan alasa, betegeden biyik bo­lyp, su súrap jýr.

"Ontýstikke su auaday qajet. Kerek deseniz, auyz sumen, aghyn sumen qamtamasyz etu - elimizding qauip­siz­di­gin qamtamasyz etu degen sóz. Son­dyq­tan, Kóksaray - elimizding qauipsiz­digin nyghaytatyn qúrylys", - dedi Elbasy.

Kóksaraydyng qyzyghyn el kórip otyr. Búryn mal jayylymyna pay­dalanyp kelgen júrt endi suarmaly jerlerde diqandyqpen ainalysa bas­tady. Kókónister egildi. Auyl jas­tary baghbandyqqa den qoydy. Balyq molaydy.

Kóksaray su rettegishi Shardara GES-nyng da elektr quatyn 20-25 payyzgha úlghaytuyna septigin tiygizdi. Jaryqty kórshi oblystardan tasymaldap kelgen ónir ýshin búl ýlken kómek.

Áu basta Kóksaraydyng Ontýstikke qazyghyn qaghuyna sәl-pәl qarsylyq tanytqan qyzylordalyqtar da rayy­nan qaytqan. Jaghadan sheginip ketken Araldyng boyyna jan bite bastady. Jylyna 2 mlrd. tekshe metrdey su alyp jatsa, qart Araldyng da baghy qayta janary anyq. Kórshi oblys bol­ghan song issapar barysynda bay­qay­myz, kýrish ósiru mým­kin­dik­teri kýsheyip keledi.

Kóksaray osylaysha yrys bolyp túr. Bir oblystyng halqyna jeteqa­byl júrty bar maqtaaraldyq diy­qan­dar da Memleket basshysynyng tikeley tapsyrmasymen Shardara su qoy­masynan quatty su sorghylar arqyly egistik alqaptaryna su shyghara bas­tady. Byltyr 86 myng gektar alqapty ylghaldandyru júmystary jýrgizildi.

Maqtaaraldaghy suarmaly jerler­ding 70 payyzyna juyghyn qúraytyn jobagha memleket qazynasynan 14 mlrd. tengege juyq qarjy bólingen. "Dostyq" kanalyna Shardara su qoy­ma­synan jana kanal qazylyp, iske qosyldy. Úzyndyghy 30 shaqyrymgha sozylyp jatqan magistraldy kanaly bar sorghy stansasyn "Qúrylys" JShS uaqytynda ayaqtady. Seriktestik diyrek­to­ry Túrlybek Qilybek kanal taba­nynda su bolghandyqtan my batpaqqa ainalghanyn, ekskavatorshylar júmys jasau ýshin 25 únghy qazyp, balshyqty syrtqa shygharghandyqtaryn aitady. Yaghni, beluardan su keship jýrip te júmys jasaugha tura kelgen. Búlardan bólek 22 merdiger júmysqa tartylghan qúrylys ayaghyna jetti. Ras, júmys­shy­largha onay bolghan joq. Biraq, diqan qauymy ýshin tau kótergen tolaghayday sauap is jasaldy. Osylaysha úzaq jyl­dar boyy sheshilmey kelgen mәselege nýkte qoyyldy.

Jana kanal "Tәuelsizdikting 20 jyl­dyghy" dep atalady. Búl shyn mәninde, óte jaqsy tartu.

Elbasy ardagerlermen jýzdesude: "Ontýstikte kógildir otyn mәselesi sheshiledi", degen. Aqiqatqa ainalyp jat­qa­nyna ózimiz de kuә bolghanbyz. Týrkis­tanda "Beyneu-Bozoy-Qyzylorda-Shym­kent" magistraldy gaz qúbyrynyng jelilik bóligining alghashqy torabyn dәne­kerleu rәsimine qatysyp, gazetimizge reportaj jazghanbyz. Jiynda sóz alghan Týrkistan qalalyq ardagerler kene­si­ning tóraghasy Jarylqasyn Áziret­ber­ge­nov aghamyz: "Endi bizding kelinderimiz kýl­di-kómesh bolyp peshke kómir ja­ghudan qútylatyn boldy", dep júrt­shy­lyqty du kýldirgen. Ázildese de asta­rynda shyndyq bar. Kórshige kógildir otyn ýshin tәueldi bolyp kelgenimiz ras. Sonau 2000 jyldan beri gazdyng baghasy tekshe metrine 35 dollardan 100 dollargha kóterilgenin eshkim úmyt­pay­dy. Keyde sol qymbat gazdyng ózin úi­qy­synan jaysyz oyanghan kýnderi kórshi­leri­mizding bermey qalu qaupi bolghan­dyghy da este. Endi Qazaqstan óz elin kó­gildir otynmen jarylqap qana qoy­may, artyghyn Qytay sekildi alpauyt mem­leketke satpaq.

Birynghay últtyq gaz tasymaldau jýiesining arqasynda Ontýstikke jyl say­yn 6 mlrd. tekshe metr kógildir otyn jetkiziledi. Ontýstikting 284 eldi mekenin jaylaghan segiz audan halqy osy otynnyng qyzyghyn kóredi. On­týs­tikting halqy - enbekqorlyghymen erekshelenedi. Ár shanyraq jylyjay óndirisin jolgha qoygha talpynyp jatyr. Orta jәne shaghyn kәsipkerlikti órkende­tu­ge de kógildir otynnyng kómegi ýlken. Bes jyldan keyin ekinshi kezeni iske qo­sylghanda qúbyrdyng gaz ótkizu mým­kindigi 15 mlrd. tekshe metrge deyin kóbeyedi eken. Yaghni, Ontýstikting diy­qandarynyng kómirge tәueldiligi joyy­lyp, arzan әri ynghayly otyngha kóshui jedeldeydi. Múnyng jaqsy jaghy - Qazaqstanda azyq-týlik qauip­sizdigi nyghayady.

Batys Europa-Ba­tys Qytay halyq­ara­lyq kólik dәlizi Qa­zaqstannyng basqa ob­ly­stary siyaq­ty On­týstikting de tezirek iske qosyluyn kýtip otyrghan gha­syr­lyq qú­rylystarynyng biri. Batys pen Qy­tay­dyng arasyn jal­gha­ghan, osy jol arqyly tasymal­da­natyn tauarlar mem­leket qa­zy­nasyn bay­y­typ qana qoymay, el­di kәsip­ker­likting jana biyigine kóte­re­tindigi sóz­siz. Býginde myn­daghan azamattar osy jolda nә­paqasyn aiy­ryp ja­tyr. Onyng syr­tynda jol boy­ynda myn­daghan túraq­ty júmys oryn­dary ashylady.

Osynyng bәri El­ba­synyng pәr­menimen, ha­lyq, memleket iygiligi ýshin salynyp jat­qan ómirsheng jobalar. Ertengi kýnge degen senimdilik, keleshekting bayandy bolaryna kepildik. Memleket basshysynyng tikeley qadaghalauymen atqarylyp jatqan jogharydaghy jú­mys­tardy ayaghyna jetkizuge oblys әkimi Asqar Myrzah­metov te mýddeli ekendigi eki bastan belgili jaghday. Kóp rette memlekettik manyzy bar sharualargha jýrdim-bar­dym qaraghan basshy-qosshy atqami­nerlerin tabagha shemishke quyrghanday quyryp alatyndyghyn kózimiz kórip jýr. Erikke salsa enjarlyq payda bolady. Bir esepten búl shyjghyru da dúrys shyghar.

Ontýstik songhy on jylda aitar­lyqtay ózgerdi. Jaqsy maghynasynda. Kórkeyip, qanatyn kenge jayyp keledi.

- Adam degen pende. Pendeligimiz kóp nәrseni úmyttyryp jiberedi eken, - dep edi birde maqtaaraldyq "Ketebay" ÓK tóraghasy Sәdu Bekenov. - 2001 jyly Elbasynyng tapsyr­masymen Syrdariya ýstinen kópir salynghangha deyin kórshimizge tәue­keldi bolyp keldik. Shekarashylar men kedenshiler Maqtaaral túrghynda­ryn kedennen ótkizerde tynshy ótip bara jatqanday qoyyn-qonyshyna deyin tekseretin. Búl qorlyq edi. Osy­ny Elbasygha el bolyp jazyp, kómek súraghanbyz. Maqsatymyz oryndaldy. Alyp dariyanyng ýstinen aspaly kópir salyndy. El keshegi kórgen qúqayyn úmytty. Qarap otyrsaq, bir ghana Ontýstikting ózinde ghasyrlardyng ar­qa­syna jýk bolatyn ýlken júmystar atqarylypty. El iygiligi ýshin ayanbay qyzmet etip jatqan Elbasymyz aman bolsyn. Memleketimiz kórkeye bersin, - deydi.

Búl sózdi ardager aghayyndardan jii estip jýrmiz. Tәuelsizdikting tәtti jemisi degen osy ghoy.

Baqtiyar TAYJAN,

Ontýstik Qazaqstan oblysy.