QR Aqparat jәne qoghamdyq damu ministri
Aida Balaeva hanymgha!

Dva velichayshih izobretaniy v istoriy:
Knigopechatanie usadivshee nas za knigu iy
televiydenie otorvavshee nas ot niyh...
Jorj Elgozy fransuzskiy aforist

Qúrmetti Aida Ghalymqyzy!

Birinshiden sizding ministrlik qyzmetke kelip jatqanynyzgha qútty bolsyn aitamyn! Enbeginiz jemisti bolsyn!

Ókinishke oray, Sizge gýl shoghyn alyp, kabiynetinizge barudan góri býgingi qordalanyp qalghan, kópten sheshuin taba almay jýrgen, qiyn da kýrdeli mәsele turaly aitqym kelip túr. Ol býgingi qazaq ruhaniyatyndaghy, qazaq mәdeniyetindegi televiydeniyening orny. Televiydenie - ótken ghasyrdyng 50-shi jyldarynyng sonynan bastau alghan, 60 jyldyq tarihy bar, bizding ómirimizding ajyramas bir bóligi. 60 jyldan astam uaqyttyng ishinde qanshama óskeleng úrpaq, osy kógildir ekran arqyly ósti, er jetti, qanshama janalyqtyng kuәsi boldy. Elimizdegi ekonomikalyq, sayasi, mәdeni, tarihy taghy basqa salalarda da televiydenie bizding habarshymyz boldy. Qazaq televiydeniyasy 1991 jylgha deyin Ortalyq televiydeniyagha, Mәskeuge tәueldi bolyp, solardyng habarlaryn taratumen ainalyssa, Egemendik alghaly beri  óz baghyt-baghdaryn anyqtaghan sala. Odan basqa jekemenshik kóptegen telearnalar ashyldy. Olar «KTK»,«31», «NTK»,«STV», «Toy duman», «Gәkku», «Astana», «Túran» t.b. Ózderinizge mәlim «Habar» men «Qazaqstannan» basqasynyng barlyghy jeke menshik arnalardan, jeke  qúryltayshylardan qúrylghan kanaldar.

Alayda, býgingi kýnde sany bar, sapasy joq telearnalar qaptap ketti. Osy myna karantin bastalghaly qoyylghan kinolarymyz bar, muzykalyq baghdarlamalar, әzil-syqaqtardyng barlyghyn qarap otyryp mening kózim jetkeni, qazaq televiydeniyesi eng aldymen muzykalyq jenil-jelpige qúrylghan arna bolsa, odan keyingi «әzil-syqaq»  programmalargha qúrylghan dýnie eken.

Ókinishke oray osy 2 aidyng ishinde men birde-bir kanaldan teren, tarihy maghlúmat alatyn, adamnyng sanasynada, jýregine de tiyetin ghylymy bolmasa bala-shaghanmen úyalmay erkin kóretin birde-bir arna tappadym. Jәne janalyqtar «24 kz» habarynan basqa kanaldardyng barlyghynyng tauyqtyng júmyrtqasy sekildi, birine-biri úqsas kanaldar ekendigi. «Qarynynnyng ashqanyna emes, qadirinning qashqanyna jylaymyn» demekshi, ol Últtyq arnamyzdyng sapasynyng tómendep ketkenining kórinisi. Qatty aitsam aiyp etpeniz. Ókinishke oray Sherhan Múrtazadan keyin «Qazaq televiydeniyesi» bir basshygha jarymay-aq qoydy. Jәne bir qyzyghy býginde «Qazaqstan», «Habar» syndy kanaldardyng basshylaryna kiru, ministrlerge kiruden de qiyn. Qaptaghan poliyseyler, jogharghy jaqqa ótetin arnayy propuskylar, arnayy kiltter,  tóraghagha kiru ýshin aryp-ashyp, «Temir tayaghym tebendey, temir etigim tengedey» demekshi asa zor qiyndyqpen ghana kire alasyn. Osyndayda qalaghan kezde baryp, «Sheragha qalynyz qalay?» degende «Kele ghoy, ainalayyn!» - deytin Sheraghandy izdeydi ekensin! Qadirindi de, ózindi de saghynady ekensin, qayran kóke! Kezinde osy Qazaqstan kanalynyng basshysy Erlan Karin myrzagha bir aitqan sózim bar edi. «Osy «Qazaqstanda»,  «Habarda» kórkemdik kenes bolsa, aqyldasyp, yaghny strategiyalyq baghdarshamdy belgileytin bolsa» dep aityp edim. Ókinishke oray ol úsynys ayaqsyz qaldy. Shamasy Erlan Karin myrza kenesshisiz-aq, qyzmet etem degen bolar. Onysy dúrys ta shyghar. Biraq dey túrghanmen de, anda-sanda kórkemdik keneske qúlaq assa, odan eshkim de útylmas edi. Eng aldymen sizderding mereyleriniz ýstem bolary haq.  

Jәne bir aita ketetin mәsele osy telearnadaghy mamandar mәselesin qarasanyzdar eken. Óitkeni ondaghy operatorlardyng kópshiligi ózderi ýide ýirengen «samapal» operatorlar, rejisserlardyng da jetisip túrghany shamaly. Ishinde kәsiby rejisser, operator, griymer, stilistter mamandyghyn bitirgender televiydeniyede joqtyng qasy deuge bolady. Biz býgin tolyq qandy habar alu ýshin, eng aldymen mamandar tәrbiyleuimiz kerek, yaghny oqytuymyz kerek. Búl degenimiz bizding Memlekette bolashaqta sol mamandardy dayyndau kerek degen sóz.

Osydan biraz jyldar búryn men Tokiodagha kinofestivalige baryp edim,  sonda menen «NHK» kanaly interviu aldy. Men sol jurnalistting sonshama bilimdiligine, zerektigine, kino tarihyn sonyng ishindegi Sovet kinolaryn,  әsirese Resey, odan song Qyrghyz, Qazaq, Ózbek, Týrkimen kinolarynyng tarihyn jetik biletinine jaghamdy ústadym. Sonda men odan: «Qay uniyversiytetti bitirip ediniz?» degenimde, «Tokiodaghy televiydenie rejissurasyn bitirgenmin» dedi. Mine búl jurnalisting bilimdiligin kórsetip túr. Mýmkin sondyqtan da bolar «NHK» kanaly әlemdegi  eng myqty kanaldardyng biri bop sanalady.

Býgingi televiydeniyenyng basty problemasy - «reytingi» mәselesi. Búl reyting kimge kerek, týsinbedim. Týsinetinim búl halyqqa kerek emes.  «Reytingi» degeniniz jarnama beretin, jeke menshik kompaniyalar men telearnalardyng basshylaryna ghana qajet. Sol reyting boyynsha osydan birneshe jyl búrynghy zertteulergege qarasaq, auditoriyasy auqymdy, habarlary súranysqa ie arnalardyng kóshin «1-kanal Euraziya», «NTK»,«KTK» arnalary bastap túr. «NTK»-daghy «Revudin» bir kýndik kórsetilim ýlesining ózi - 10,7%, «KTK»-daghy «Davay pojenimsya» - 18,7%. Al «Qazaqstandaghy» «Syr súhbat» bir kýnde әreng degende - 5,1%, «El arnadaghy» «Jaraysyn» - 0,2% kórermendi zorgha jinaghan. Qazaqsha baghdarlamalardyng reytingine qarap otyryp qarnyng ashady. Habarlardyng ailyq, aptalyq emes, bir kýndik kórsetilim ýlesin salystyryp-aq, biraz jaytty baghamdaugha bolady.

Mәselen, «Gallup Media»-nyng bir kýngi efirge jasaghan zertteuinde «Qazaqstan» Últtyq arnasy keshki janalyqtarynyng reytingi - 3,1% eken. «KTK» janalyqtary - 10,0%. «31»-arnadaghy «Informburonyn» qazaqsha janalyqtary  - 7,8%.  Al «1-kanal Euraziyanyn» «Vremya» janalyqtary - 23,7%-ben eng kóp kórermen jighan. Búghan qarap «qazaqtardyng bәri «Vremyany» kóredi eken ghoy» degen oigha kelesiz eriksiz. Tanertengilik «Tansholpannyn» reytingi  - 2,9%. Al  «1-kanal Euraziyadaghy» «Dobroe utro» 22,3 %-dy «úryp» túr.  Qazaq kórermenining barlyghy «Dobroe utrony» qaraydy degenge ilanyp-aq qalasyz. Shyn mәninde solay ma, biraq?!  «31»-arnadaghy «Qazaqsha konserttin» kórermeni - 8,9% bolsa,  dәl sol uaqyttaghy «NTK»-daghy «Tom y Djerri» mulitserialyn qaraytyndardyng ýlesi - 26,3% eken. Búl kórsetkishke kýlemiz be, jylaymyz ba? Tize bersek múnday soraqylyq jetip artylady.

Siz ben biz kýndelikti tamashalap jýrgen әrbir baghdarlamanyng qansha kórermeni bar ekenin, әr baghdarlamanyng reytingisin 1997 jyldan beri «TNS Gallup Media Asia» atty kompaniya anyqtap keledi. «TNS Gallup» úiymy jyl sayyn 100000-nan astam túrghyny bar iri qalalarda 700 otbasyna piplmetr atty arnayy qúrylghy taratady. Sóitip telemetr ornatylghan ýiding otbasy mýsheleri telereytingti zertteuge qatysatyn respondent atanady. Teledidargha jalghanghan piplmetr kýndelikti neshe respondentting qay  telearnany qansha uaqyt kórgenin esepke alady. Teleónim belgili dengeyde reytingke ie bolyp, arnagha payda әkelui tiyis. Árbir reytingting artynda qyruar qarjy túr. Olay deuimizge sebep, jarnama berushiler joghary reytingke ie bolghan arnalargha ghana reklamasyn úsynady. Osydan-aq reytingting nendey qúdiret ekenin baghamday beriniz. Jәne eng soraqysy sol jarnama, reklamalardan týsken qarjynyng kimning qaltasyna baratyny belgisiz. Mine reytingining bizge beretin analiyzi osynday.

Qarap otyrsanyz osylardyng barlyghy úrpaqqa degen, óskeleng jastarymyzgha deytin qamqorlyqtyng joqtyghy. Reyting quamyz dep, aqsha tabamyz dep biz últtyq tәrbiyeden, últtyq kodtan airylyp bara jatyrmyz. Biz últtyq kodtan airylghan kýni Qazaq halqy jer betinen joghala ma dep qorqam...  Men televiydeniyening basyndaghy basshylar kontent jinaymyz dep, abyroy jinaymyz dep qazaq halqyn birte-birte mәngýrt qyla ma dep osyghan qinalam. Búl últqa deytin ne jauapsyzdyq., ne bilmestik...  Artyq aitsam keshirinizder...  Óitkeni jer betinde  Qazaq halqynan basqa mening últym joq.  Mening Qazaq halqynan basqa baylyghym joq. Men osy Qazaq halqy ýshin, onyng mentaliyteti, ar-úyaty ýshin, onyng mәdeniyeti ýshin, onyng tarihy ýshin, onyng bolmysy ýshin bolashaq úrpaqtyng - ananyng sýtinen basqa ruhany últtyq qormen qorektengenin tileytin qazaqtyng qara balasymyn. 

Mine býgingi jaghday osy. Biz teledidar ne berse sony «jeymiz». Olar jogharydan ne jiberse biz sony kóremiz. Yaghny bizding óz aqshamyzgha ózimiz qaraytyn dýnie kóre almaymyz. Búl tek qana basshylardyng oy órisine onyng intellektisine onyng erudisiyasyna, onyng bolmysyna, onyng últqa deytin janashyrlyghyna kelip tireledi. IYә, Halyqtyng ruhaniyaty-mәdeniyeti ol - sizding jeke basynyz, sizding mentaliytetinizge tikeley baylanysty ekenin esten shygharmasa eken Televiydeniyening Basshylary. Halyqtyng Ruhaniyaty ol ortaq qazyna. Ol ortaq qazynany halyqtyng ózine qaytaru kerek.

Televiydeniyening roli Múqaghaly aitpaqshy «Kýpi kiygen qazaqtyng qara ólenin, shekpen jauyp ózine qaytaramyn» degendey, Qazaqtyng ruhaniyatyn, әdebiyetin, mәdeniyetin, tarihyn, tilin, dinin, últtyq tәrbiyesi men qúndylyqtaryn televiydeniyedaghy kórkem tilmen qazaqtyng janyna, jýregine, qayta joldauy kerek. Sizder sol ýshin jalaqy alyp otyrsyzdar. Sizderge reyting jinau ýshin aqsha tóilemeydi. Sizder Últqa qyzmet etsin dep aqsha tóileydi. Últqa qyzmet etu bir basqa, reyting jinau bir basqa. Mine solay qadirli aghayyn. Mine solay qadirli Televiydenie basshylary. Últtyng ertengi Últ bolary, ne bolmasy sizderding qoldarynyzda ekenin endi úqqan bolarsyzdar. IYә, biz kóp nәrseden keshiktik, kóp nәrseden aiyrylyp qaldyq, mynau bizding songhy ayaldamamyz. Mynau bizding songhy beketimiz. Búl Ruhaniyattyng bizding mentaliytetimizdin  bizding baylyghymyzdyng songhy ayaldamasy dep týsininizder...  

Kózdi ghana emes, kónildi de ýrkitip bitken býgingi jahandanu zamanynda basty tәrbie qúraly ne? Áriyne - telearna. Qolymyzda bar býkil tәrbie qúraldarynyng tetigi ong baghytqa qyzmet etpese, útylarymyz haq. Últ úrpaghynyng tәrbiyesine tikeley yqpal etetin telearnalardyng Últtyq tәrbiyege keri әserin tiygizui de kónilimizge selkeu týsirip keledi. Keyde arnalarymyz Últtyq qúndylyqtarymyzdy emes, ózge elding mýddesin qozghap jýrgendey әser qaldyrady. Demek serialdaghy úrys-keris, janjal, ata-ananyng balalarmen qarym-qatynasy, ene men kelinning arasyndaghy shiyelenis, aghayyndylardyng bir-birimen alakózdenui, әpkening sinlining otbasyna ortaqtasuy (kerisinshe de boluy ghajap emes), kýieu bala men baldyzdyng arasyndaghy mahabbat hikayalary jәne taghy basqa serialdardaghy týrli «ghajayyptardyn» adam psihologiyasyna әseri bolmauy mýmkin emes.

Osy serialdaghy qanday faktorlar adamdargha qanshalyqty әser etedi degen saualgha jauap izdegender mynaday qorytyndy shygharypty: 21% adamdar qastandyq jasaudy ýirense, 14%  melanholiyagha shaldyghady. Serialdyng muzykasynyng adamdargha әser etui – 26 % bolsa, ssenariyding әser etui – 6% ghana eken.

Ádette, kino degenimiz – iydeologiya dep jatamyz. Sol kinolardy kýndelikti kórsetetin – telearnalar. Qazaqstan telearnalary tәuelsiz elimizding iydeologiyasyna qyzmet etuge tiyisti emes pe? Elimizding jastaryna patriottyq tәrbie beru, últtyq salt-dәstýrlerdi saqtau, qazaqtyq qalpymyzdyng qúndylyqtaryn keninen nasihattau, eldik jәne memlekettik ruhty órletu sekildi manyzdy mәseleler sol reytingterding tasasynda qalyp qoydy

Telearna basshylary Europa men Amerikanyng eng ozyq filimderin satyp alyp kórsetuge kelgende qarjy ayaydy, óitkeni týriktin, kәristin, ýndisting arzan kinolaryn prokattau әldeqayda onay әri jenil. Endi múnyng artynda qanday «batpan qúiryqtyn» jatqanyn baghamdap kóreyik. Ýndi filimderine bizding jastarymyz tez elikteydi. Qazirgi tanda krishnaizmge kirip ketken jastar az emes. Ýndi serialdaryn údayy kóru adamnyn, әsirese on ekide buyny bekimegen, búghanasy qatpaghan jas úrpaqtyng sanasyn jaulap alatyny belgili. Osyny oilaghan telearna basshylary bar ma eken? 

Osy karantin kezinde men tikeley efirde onlayn súhbat berdim. Sondaghy maghan kópshilikting súraqtarynyng ishindegi birneshe qaytara qoyghany Qazaqstan telearnasyndaghy men týsirgen «Sudaghy iz» serialyn nege kórsetpedi dedi. Men osy mәsele boyynsha «Qazaqstan» arnasynyng basshylaryna habarasyp edim olar «Sudaghy izdi» qarasha  aiynda kórsettik, ekinshiden sol kinony kórsetkende bizding reyting týsip ketti», dedi. Men sol týrik kinosynan góri -  ózimizding últymyzgha tәn, ózimizding mәdeniyetimizding bir bólshegi ózimizding serial onyng ýstine mendey kәsiby mamannyng kinosyn kórsetuge bolmaydy eken... Yaghni, qazaq kinosynan góri týrik kinosy joghary baghalanady eken.

Byltyr jazda men «Evraziya» kinofestivaliinde qazylar alqasynyng mýshesi boldym. Sol kezde Burak Ozchivit deytin týrikting akteri keldi. Men onday akter baryn búryn bilmegen ekem. Sol sәttegi bizding kórermenderdin, әsirese jasóspirim jastardyn, qyz-kelinshekterding týrik akterin kóre sala esinen tanyp qúlauy, bir-birin taptap ótip, selfy jasaugha úmtyluy meni tang qaldyrdy.. Songhy jyldarda ekranymyzdy jaulaghan serialdardy mysalgha keltireyin. «Sýleymen súltan»(2011), «Ertúghyryl», «Syla. Taghdyr talqysy»(2006), «Áue. Jer. Ghashyq»(2010), «Asi» (2007), «Iffet»» (2011), «Mahabbat pen jaza»(2010), «Ýzilgen әuen» (2010), «Qayran zaman» (2010), «Kek»(2013), «Myng bir týn»(2006) t.b.  Býgin ghana teledidardy qosyp qalsam әr arnada tolghan serial. Osyndayda, «týrik bolghym keledi, týrik bolghym» dep aiqay salghym keledi....Búl auru «Qazaqstanda» da, «Habarda» da, basqa arnalarda da jetip artylady.

Kóretinimiz týrik kinosy, ýndi kinosy, kәris kinosy, orys kinosy, malay kinosy, filippin kinosy. Sonda qazaq kinolary qayda?  Búl jerden tuyndaytyn nәrse televiydenie tek uaqytty ótkizetin, kýldiretin kanal emes, kógildir ekran - eng aldymen iydeologiyanyng orny. Ókinishke oray osy Egemendik alghaly beri, eng aldymen ekonomika, sosyn sayasat dep jýrip biz iydeologiyadan airylyp qaldyq. IYdeologiya - Memleketting ýlken bir basty qúraly. IYdeologiya degennen shyghady. Keshegi fashisttik Germaniyadaghy býkil nasistik Germaniyanyng iydeologiyasy, kommunistik derjavagha qarsy shyqty. Yaghny qazaqtyng sózi bar «Toqpaghy myqty bolsa, kiyiz qazyq jerge kiredi» degen. IYdeologiyanyng myqtylyghynyng arqasynda eki ýlken derjava, eki ýlken sistema, eki ýlken imperiya bir-birimen soghysty. Al soghys kezindegi politrugtar - búlar da iydeologtar. Men keshegi kenes kezenin ansaytyn adam emespin. Qúday onyng betin ary qylsyn. Alayda ol kommunistik iydeologiya  XX-shy ghasyrdaghy myqty iydeologiyanyng biri bolatyn. Sondyqtan kommunistik imperiya 70 jyl boyy túrdy. Al býginde bizde iydeologiya bar ma? Tәuelsiz Qazaqstandy jyrlaghan qay iydeologty bilemiz? Býginde Tәuelsizdikti pash etetin, halyqtyng oiyn algha sýireytin, Egemendikti dәripteytin últtyq iydeologiyany algha sýireytin birde-bir telearna da, onyng basshysy da joq.

Keshe ghana dýrildep ótken Jenis turaly oilansanyz, Sovet halqy qiyndyqqa qaramastan jaudy qalay jendi deseniz, ol eng aldymen Batyrlyq pen IYdeologiyanyng birinshi qatarda túrghanynda. «Bәride jenis ýshin, bәri de maydan ýshin» degen búl - iydeologiya. «Rodina mati zovet» degen búl da - iydeologiya. Al osy iydeologiya bizde nege joq?  Ókinishke oray «Núr-Otan» partiyasynyng iydeologiyamen ainalysyp, halyqpen birge qoyan-qoltyqtasyp jatqanyn men óz basym kórmedim. Ony halyq kórmeydi. Odan basqa qanshama partiyalar bar. Qay partiyanyng qanday lozungpen jýrgenin, qanday maqsatpen jýrgenin halyq ta, men de bilmeydi ekem. Yaghni, búl iydeologiya joq degen sóz.

Al Televiydenie iydeologiyanyng minberi. Yaghny patriotizmdi, bizding tarihymyzdy, mәdeniyetimizdi, shejiremizdi, auyz әdebiyetimizdi,  muzykamyzdy,bilimimizdi, ghylymymyzdy, sportymyzdy, bizding sayasatkerlerimizdi, bizding daryndy sayasatta da, ekonomikada da, auyl sharuashylyghynda da, medisinadaghy, azamattarymyzdy da dәripteytin osy iydeologiya ekinshi plangha ketken sekildi. Ókinishke oray kezindegi ashylyp «Jarq ete qalghan nayzaghay» dep әnde aitylmaqshy, keshegi «Mәdeniyet pen Bilim» kanaly jabylyp qaldy. «Dombyra» kanalynyng әriyne jeke menshik kanal boluy mýmkin, onyng da, songhy syn-saghattary tayap qalghan sekildi,  aqshalary bitip, ylghy «SOS» degen jazu shyghady. 

Bizde «Balapan» kanaly bar. Biraq ol kóbinde kóshirme habarlar, qyzyqty arna emes. Nege? Yutubta balalargha arnalghan әrtýrli kontentter bar. Óitkeni ol qyzyq. Bizge qazir «Balapan» kanalyn kýsheytu kerek. Ekinshiden bizding jasóspirimderge arnalghan kanalymyz joq. Yaghny bizde «Balapannan» keyingi kóretin tek Últtyq kanal. Yaghny osy ortadaghy jastar men jasóspirimderge arnalghan birde-bir kanaldar, habarlar joq deuge bolady. Aghartushylyq baghyttaghy, ghylymmen bilimdi nasihattaytyn 24 Dok, CCTV-9, Russia Today Documentary, Russian Travel Guide, BBC Four, DR K, France 5, HRT 3, Rai 5, Rai Scuola, Rai Storia, TVP Historia, TVP Kultura, UA:Kulitura, Yle Teema6, National geographic wild syndy әlemning ozyq telearnalaryna qarap, «biz nege ýnsizbiz» dep betimdi basam...

Býginde Qazaqstan suisidtan, әsirese jasóspirimder arasynda әlemde aldynghy qatardaghy oryngha shyghatyn bolsa, biz jastargha kónil audarmauymyzdyng belgisi dep esepteuge bolady.

Búl da iydeologiya. Osy turaly nege bizding basshylar oilanbaydy? Nege televiziyanyng basynda otyrghan basshylar osyny bilmeydi? IYdeologiya degenning ózi bir әlem. Ol vakumdyqty qajet etpeytin dýniye.  Eger sonyng ornyna tól shygharmalarymyz, ózimizding tól dýniyelerimiz, tól tarihymyz,  mәdeniyetimiz, әdebiyetimiz, ghylymymyz, bilimimiz bolmasa ony basqa elding ghylymy, basqa elding bilimi, basqa elding tarihy jaulap alady. Sonyng dәleli jogharyda aitylghan serialdar. Biz ertengi úrpaqqa ózimizding inju-marjan әdebiyetimizdi bermesek, ózimizding tarihymyzdy, mәdeniyetimizdi dәriptemesek onda biz qalay 30 damyghan memleketter qataryna kiremiz? 

Myna qazirgi zamanda, keshegi karantinnyng kezinde biz, ghylymyzdyng joqtyghy, bizding medisinamyzdyng jolgha qoyylmaghandyghyn kórsetip berdi. Al bizding ghylymymyz qayda? Bizding ghylymy Akademiya jabylghanmen, ghalymdarymyz bar emes pe? Olardyng isin kim dәripteydi? Televiydenie dәriptemese kim kórsetedi? Songhy kezde el ishinde «Elarna» jabylady degen sybys habar kelip jetti,  «Elarna» - osy qazaq kinosyn dәripteytin, teatr spektakliderin kórsetetin birden-bir últtyq kanal emes pe?!  «El bolam deseng ekranyndy týze» dep kezinde aitqan edim. Ol osy televiydeniyege baylanysty.  Sosyn «Jaman ýiding qonaghy biyleydi» dep әrbir jeke kanaldar, óz oiyna kelgenin kórsete bermeui kerek. «Qalaulym» qasiretke, «Áyel baqyty» әiel azabyna ainalyp, «Astarly aqiqattyn» aqiqaty alasaryp, ol azday «Tamasha tv» syndy «yrjaqay» arna payda boldy. Túrsynbek Qabatov bastaghan әzilsymaqtargha halyqtyng qamynan kóri, qaltasynyng mәni manyzdyraq bop túr. Búl úrpaqty ulaudyng birden-bir joly.

Óitkeni bizding bәrimizding aldymyzda túrghan bir-aq, qana mindet, bir-aq, qana maqsat bar, ol - bizding úrpaqtyng qamy. Ertengi kýnge qanday úrpaq tәrbiyeleymiz? Qanday patriot jastar ósedi? Qazaqtyng tilin, jerin, dinin saqtaytyn qanday úrpaq dayyndauymyz kerek? Biz últ retinde joghalyp qaludan az aq túrmyz. Sondyqtan men bolashaq úrpaghymnyn, qazaq halqynyng bolashaq patriottarynyn, basqa elding kinosyn kórip, basqa elding joghyn joqtaghansha,  eng aldymen óz elinning shygharmalaryn, óz tól tuyndalarymyzdy kóretin patriot úrpaq boluy tiyis degen niyetpen osy hatty ózinizge arnadym. 

Jenisting 75 jyldyghynyng merekesine oray kóptegen kinolardy kórsetpedik. Ókinishke oray mysaly Sovet Odaghynyng batyry, Halyq Qaharmany deuge bolady, bizding mandaymyzgha bitken Qasym Qaysenov turaly Resey, Ukraina men Belorussiya qosylyp týsirgen «Qasym» kinosyn nege kórsetpedi? Qasymday batyrdy biz qazir osynday mereke kezinde kórsetpesek qashan kórsetemiz?

Endi osy «Qazaqstan» men «Habardaghy» týsiriletin kinolardyng budjeti turaly. Mysaly Reseydegi kez-kelgen kanaldaghy týsirilip jatqan serialdardyng budjeti - jazylghan ssenariy boyynsha qarjylandyrylady. Tarihy nemese zamanauy dep bólinip, aqsha soghan qaray bólinedi. Bizde bәrine birdey qarjy bólinedi. Tipti kýlki keletin dýniye. Búl degeniniz óz balannan, óz úrpaghynnan Mәdeniyetti ayau degen sóz. Búl kýn tәrtibinde túrghan ýlken mәsele.

Aida Ghalymqyzy, búl sizding ministr retindegi mindetiniz osy televiydeniyege bólinetin, teleserialdargha bóletin qarjyny parlamentte janynyz ashyp, sony dәleldeseniz núr ýstine núr bolar edi. Yaghny ertengi kórermenning sizge arnaghan qoshemeti alda dep bilseniz bolar edi.  

Jәne - televiydenie búl Últtyq Qorghanystyng bir týri deuge bolady. Býgingi kýnde әlemde әrtýrli soghys bar. Ol Siriyadaghy soghys, keshegi Livandaghy soghys, t.s.s. Búdan basqa kózge kórinbeytin soghys - informasiyalyq soghys.  Soghystyng eng alapaty osy - soghys.  Jәne búl informasiyalyq soghys – eshqashan bitpeytin shayqas. Býgingi kýni bizding memleketimizding keshegi Maqtaraldaghy aqqan suday, biz birese ekonomikada, birese sayasatta, medisinada, bilimde, ghylymda, kosmosta әr jerden bir-bir aqau shyghyp jatsa, onyng sebebi sol kezdegi bizding televiydeniyedaghy informasiyalyq jenilisimizding jemisi. Mine mәsele qayda?!  

Áriyne, Jorj Elgoziydi qazaqsha tәrjimeleuge de bolar edi, biraq orys tiline audarylghan eken, sol basynda televiydenie turaly orys tilinde jazyp edim, sonymen bitireyin. Óitkeni býgingi zamanda bizde burokrattar kóp. Ol turaly Jorj Elgozi: Burokrat - eto chelovek nadelennyy darom neponimaniya ..degen eken.   

Qazir bizde qauipti eki virus bar.. 

Ol koronavirus pen Televirus... 

Ekinshisi asa qateli indet pe deymin....

Artyq aitsam aiyp etpeniz! «Dos jylatyp aitady» degen sóz bar.  

P.S. «Sudyng da súrauy bar» demekshi 2019 jylda «Habar» men «Qazaqstangha» Memlekettik budjetten 36 mlrd. tenge bólinipti.  

Talghat Temenov

Abai.kz