«Últtyq kinony qoldau» memlekettik ortalyghy úiymdastyrghan II pitching – qazaq tilinde qorghalghan jobalardyng bolashaghy joqtyghyn, óndiriske jiberilmeytindigin, qazaq tilinde jazylghan ssenariylerding oqylmaytyndyghyn, jalpy, ondaghy 12 adamnan qúralghan eksperttik kenes mýshelerining 10-y qazaqsha oqyp, týsinbeytindigin, al, týsinedi degen 2 adamnyng ózinde eshqanday salmaq joq ekendigin jәne sol mýshelerding «Últtyq kino» degen týsinikten mýlde ada, mәngýrttigin, eng bastysy, búl ortalyq ózining «Últtyq kino» degen ataugha layyq emes, últtyng atyn jamylghan kózboyaushy ortalyq ekendigin kórsetti.

Búl is búlay jalghaspauy kerek. Mәdeniyet ministrligi kadr tandauda qatelesken siyaqty. Sebebi, búl mamandar – «Últtyq kinony» týsinetin, ony jasaytyn mamandar emes. Osy ministrliktegi kino salasyna jauapty, ony baqylap, qadaghalap otyratyn Mәdeniyet jәne óner isteri departamentining diyrektory qayda qarap otyrghany belgisiz?! Búl ortalyq – memleket budjetine qatysy joq, óz aldyna tәuelsiz, jeke taraptardan qarjylanatyn Qor bolsa bir sәri. Onda qanday baghyttaghy jobany iske asyram dese de óz erikteri. Kerisinshe, tikeley ministirlikke qaraytyn, sonyng janynan qúrylghan, týgeldey memleket tarapynan qarjylandyrylatyn Qor emes pe edi?!

Ekspertik kenesting ózara talqysynda Ortalyq ózderining tanym-talghamyna say jobalardy iriktedi deyik. Alayda 25-mamyr kýngi ministirding jәne birneshe deputattyng qatysauymen ótedi delingen vodomstvoaralyq otyrysta ministirlik ókilderi Ortalyq basshysy qorghaghan, ondaghy jobalar «Últtyq kino» degen ataugha say boluy kerektigin nege baqylap, soghan basa nazar audarmaydy?! Joq әlde, olar «Últtyq kino» degen úghymdy mýlde týsinbey me? Mýmkin olar ýshin «Últtyq kino» degen tirkes jәy ghana sóz nemese júrt aldynda kópshilikting kózin aldau ýshin qoldanylyp, bylay shyqqan song búrynghy soqpaqtyng izin jalghastyru ma?

Eger «Últtyq kino» degen týsinik tayaz bolsa, onda onyng anyqtamasy mynau boluy shart:  «Últtyq kino» degenimiz – tuyndyda últtyn, bizshe, qazaq halqynyng dәuirlerge jalghasyp, qanymyzgha singen, últtyng ózindik estetikasy, etikasy, filosofiyasy men psihologiyasy kórinis tabatyn, túrmys-tirshiligi, әleumettik ýni beynelenetin, osy halyqtyng óz tili qoldanylatyn, týiindey aitqanda qazaqtyng jany suretteletin filimder! Al, búrynghy jyldary shala-sharpy qabyldanghan «Kino turaly zandaghy» «Últtyq filimder» atauyna berilgen anyqtama óte әlsiz әri qarabayyr boldy. Aldaghy uaqytta sol zang qayta qaralyp, «Últtyq kinogha» jogharydaghy anyqtama berilui tiyis!..

«Últtyq kino» degende, osy talaptan shyghady degen oimen biz de óz jobamyzdy úsynghan edik. Joba «Ábil» dep atalatyn. Uaqigha jelisi ejelgi Ábil men Qabyl sujetining neziginde alynyp, 90-jyldardyng basyndaghy qazaq halqynyng bolmys-tynysyn suretteytin. Joba konsepsiyasy – Sovettik jýiening býkil bir buyndy ózine deyingi avtohtondy dәstýrinen aiyryp, ony tek agrarly qoghamnyng júmysshy taby retinde ghana qarastyryp, auyldyq aimaqtarda izolyasiyada ústap, últtyq ruhaniyatqa orasan zor qiyanat jasaghanyn, nәtiyjesinde últtyng zor intellektualdyq quatynyng dalagha shashyluyna negiz bolyp, bir qauym júrtty «Joghalghan úrpaqtar» sanatyna qosqandyghy jayynda oy qozghaytyn. Jobada osynday potensial bolsa da, ony baghalaghan eshkim bolmapty. Al, negizinde búl jobany 2015-2016 jyldary «Qazaqfilimnin» kórkemdik kenes mýsheleri oqyp, talqylap, ong baghasyn berip, sodan keyin kinostudiya kelisim-shartpen ózine satyp alghan edi. Ayta keterligi, ol jerdegi kenes mýshelerining kóbi Asanәli Áshimov, Satybaldy Narymbetov, Qasym Amanjolúly syndy túlghalar edi. Yaghni, kórkemdik kenes mýsheleri jobanyng potensiyalyn tanyghan. Alayda, kórkemdik kenes potensialyn tanyghanmen sol kezde «Qazaqfilimdi» monopoliyasynda ústaghan eks-ministirding ústanghan shygharmashylyq sayasatynyng kesirinen jobanyng odan arghy taghdyry bayansyz boldy.

Endigi kezekte ssenariy oqighasy nege 90-jyldary ótedi degen súraqqa jauap berelik. 90-jyldar dese biz neni oilaymyz? Ol kezeng kóz aldymyzda bazar jaghalaghan halyq pen rekiyter-banditter beynesimen assossiasiyalanady. Anyghynda ol jyldar Tәuelsizdikting alghashqy kezeni, halyqtyng bir qoghamdyq formasiyadan ekinshi qoghamdyq formasiyagha ótui, ótkendi saraptauy, bolashaqqa úmtylysy, últtyng ózindik iydentifikasiyasyn izdeu kezeni retinde sipattaluy tiyis edi. Assosiasiya osynday әleumettik-filosofiyalyq baghytta qúryluy kerek-ti. Olay bolmady. Sondyqtan da endi búdan da kesh bolyp qalmay túryp, biz ol kezenge ózining naqty tarihy baghasyn berip, kórkemdik beynesin jasauymyz qajet. Mysaly, qazirgi biz ýshin 1960-70 jyldardaghy halyqtyng әleumettik-ruhany beynesin suretteu birshama túmandanyp, ony zerdeleu zor izdenisti qajet etse, erteng aragha 10-15 shaqty jyl salghan song Tәuelsizdikting basy, 90-jyldar jayynda taqyryp kóteru de sonshama kýrdeli bola týspek. Óitkeni, úrpaq auysady, zaman ózgeredi, sol kezendi kózimen kórgen qauym tarih sahnasynan jyljidy. Sol sebepten de búl taqyryptyng kóteriler kezi osy sәt.

Jobanyng aldaghy taghdyryn uaqyt kórseter. Bizding endigi aitpaghymyz mynau. Qalay bolghanda da búl Ortalyqtyng basyna qazaqtyng mәdeniyeti men әdebiyetine qanyq, ónerge degen óresi joghary, últtyq tanymdaghy menedjer kelu kerek. Búl zaman talaby! Últtyq auditoriyamen sanaspay bolmaydy. Mәdeniyet ministirligi shynymen mәdeniyet tudyrghysy kelse – býgin bar, erteng joq dýniyeler emes, halyqpen birge jasap, onyng ruhany qúndylyghyna ainalatyn kórkem tuyndylar jasaugha mýddeli boluy tiyis. Onyng eng basty sharty – «Últtyq kino» tudyru. Al, «Kino Fond» pen Aymanov atyndaghy kinostudiyanyng arasynda bolyp jatqan daugha baylanysty, endigi rette búl Ortalyq «Qazaqfilimge» qaytyp kelgen nemese tәuelsiz ómir sýruin jalghastyrghannyng ózinde, búndaghy basshylar «Últtyq kinogha» degen óz oilaryn ózgertui, ne basshylyq qúram týgeldey auysyp, ondaghy konsepsiya qayyra qarastyryluy tiyis. Al Ekspertik kenes mýsheleri qayyra jasaqtaluy qajet. Bәri emes, biraq, jartysynan kóbi. Olardyng qúramynda qazaq mәdeniyetin, ónerin tereng týsinetin Áliya Bópejanova, Nazira Múqysheva, Ásiya Baghdәuletqyzy, Gýlzat Kóbek syndy ónertanushy, synshy myqty mamandardyng boluy manyzdy. Áriyne, shetelmen baylanys jýrgizuge sauatty, prokat, jobalardy damytu isine bilgir azamattar sol keneste qalsyn. Al «Últtyq kino» degenning ne ekenin týsinip, aiyryp beretin jogharyda aty atalghan mamandar boluy tiyis. Osynday mamandar búl ortalyqqa tartylmasa, qazaq kinosy qazaqqa jat kýiinde qala bermek.

Oyymyz osy.

Tәmәm!

Elzat Eskendir,

kinorejisser.

Abai.kz