«ۇلتتىق كينونى قولداۋ» مەملەكەتتىك ورتالىعى ۇيىمداستىرعان II پيتچينگ – قازاق تىلىندە قورعالعان جوبالاردىڭ بولاشاعى جوقتىعىن، وندىرىسكە جىبەرىلمەيتىندىگىن، قازاق تىلىندە جازىلعان ستسەناريلەردىڭ وقىلمايتىندىعىن، جالپى، ونداعى 12 ادامنان قۇرالعان ەكسپەرتتىك كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ 10-ى قازاقشا وقىپ، تۇسىنبەيتىندىگىن، ال، تۇسىنەدى دەگەن 2 ادامنىڭ وزىندە ەشقانداي سالماق جوق ەكەندىگىن جانە سول مۇشەلەردىڭ «ۇلتتىق كينو» دەگەن تۇسىنىكتەن مۇلدە ادا، ماڭگۇرتتىگىن، ەڭ باستىسى، بۇل ورتالىق ءوزىنىڭ «ۇلتتىق كينو» دەگەن اتاۋعا لايىق ەمەس، ۇلتتىڭ اتىن جامىلعان كوزبوياۋشى ورتالىق ەكەندىگىن كورسەتتى.

بۇل ءىس بۇلاي جالعاسپاۋى كەرەك. مادەنيەت مينيسترلىگى كادر تاڭداۋدا قاتەلەسكەن سياقتى. سەبەبى، بۇل ماماندار – «ۇلتتىق كينونى» تۇسىنەتىن، ونى جاسايتىن ماماندار ەمەس. وسى مينيسترلىكتەگى كينو سالاسىنا جاۋاپتى، ونى باقىلاپ، قاداعالاپ وتىراتىن مادەنيەت جانە ونەر ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى قايدا قاراپ وتىرعانى بەلگىسىز؟! بۇل ورتالىق – مەملەكەت بيۋدجەتىنە قاتىسى جوق، ءوز الدىنا تاۋەلسىز، جەكە تاراپتاردان قارجىلاناتىن قور بولسا ءبىر ءسارى. وندا قانداي باعىتتاعى جوبانى ىسكە اسىرام دەسە دە ءوز ەرىكتەرى. كەرىسىنشە، تىكەلەي مينيستىرلىككە قارايتىن، سونىڭ جانىنان قۇرىلعان، تۇگەلدەي مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلاتىن قور ەمەس پە ەدى؟!

ەكسپەرتىك كەڭەستىڭ ءوزارا تالقىسىندا ورتالىق وزدەرىنىڭ تانىم-تالعامىنا ساي جوبالاردى ىرىكتەدى دەيىك. الايدا 25-مامىر كۇنگى ءمينيستىردىڭ جانە بىرنەشە دەپۋتاتتىڭ قاتىساۋىمەن وتەدى دەلىنگەن ۆودومستۆوارالىق وتىرىستا مينيستىرلىك وكىلدەرى ورتالىق باسشىسى قورعاعان، ونداعى جوبالار «ۇلتتىق كينو» دەگەن اتاۋعا ساي بولۋى كەرەكتىگىن نەگە باقىلاپ، سوعان باسا نازار اۋدارمايدى؟! جوق الدە، ولار «ۇلتتىق كينو» دەگەن ۇعىمدى مۇلدە تۇسىنبەي مە؟ مۇمكىن ولار ءۇشىن «ۇلتتىق كينو» دەگەن تىركەس ءجاي عانا ءسوز نەمەسە جۇرت الدىندا كوپشىلىكتىڭ كوزىن الداۋ ءۇشىن قولدانىلىپ، بىلاي شىققان سوڭ بۇرىنعى سوقپاقتىڭ ءىزىن جالعاستىرۋ ما؟

ەگەر «ۇلتتىق كينو» دەگەن تۇسىنىك تاياز بولسا، وندا ونىڭ انىقتاماسى مىناۋ بولۋى شارت:  «ۇلتتىق كينو» دەگەنىمىز – تۋىندىدا ۇلتتىڭ، بىزشە، قازاق حالقىنىڭ داۋىرلەرگە جالعاسىپ، قانىمىزعا سىڭگەن، ۇلتتىڭ وزىندىك ەستەتيكاسى، ەتيكاسى، فيلوسوفياسى مەن پسيحولوگياسى كورىنىس تاباتىن، تۇرمىس-تىرشىلىگى، الەۋمەتتىك ءۇنى بەينەلەنەتىن، وسى حالىقتىڭ ءوز ءتىلى قولدانىلاتىن، تۇيىندەي ايتقاندا قازاقتىڭ جانى سۋرەتتەلەتىن فيلمدەر! ال، بۇرىنعى جىلدارى شالا-شارپى قابىلدانعان «كينو تۋرالى زاڭداعى» «ۇلتتىق فيلمدەر» اتاۋىنا بەرىلگەن انىقتاما وتە ءالسىز ءارى قارابايىر بولدى. الداعى ۋاقىتتا سول زاڭ قايتا قارالىپ، «ۇلتتىق كينوعا» جوعارىداعى انىقتاما بەرىلۋى ءتيىس!..

«ۇلتتىق كينو» دەگەندە، وسى تالاپتان شىعادى دەگەن ويمەن ءبىز دە ءوز جوبامىزدى ۇسىنعان ەدىك. جوبا «ءابىل» دەپ اتالاتىن. ۋاقيعا جەلىسى ەجەلگى ءابىل مەن قابىل سيۋجەتىنىڭ نەزىگىندە الىنىپ، 90-جىلداردىڭ باسىنداعى قازاق حالقىنىڭ بولمىس-تىنىسىن سۋرەتتەيتىن. جوبا كونتسەپتسياسى – سوۆەتتىك جۇيەنىڭ بۇكىل ءبىر بۋىندى وزىنە دەيىنگى اۆتوحتوندى داستۇرىنەن ايىرىپ، ونى تەك اگرارلى قوعامنىڭ جۇمىسشى تابى رەتىندە عانا قاراستىرىپ، اۋىلدىق ايماقتاردا يزولياتسيادا ۇستاپ، ۇلتتىق رۋحانياتقا وراسان زور قيانات جاساعانىن، ناتيجەسىندە ۇلتتىڭ زور ينتەللەكتۋالدىق قۋاتىنىڭ دالاعا شاشىلۋىنا نەگىز بولىپ، ءبىر قاۋىم جۇرتتى «جوعالعان ۇرپاقتار» ساناتىنا قوسقاندىعى جايىندا وي قوزعايتىن. جوبادا وسىنداي پوتەنتسيال بولسا دا، ونى باعالاعان ەشكىم بولماپتى. ال، نەگىزىندە بۇل جوبانى 2015-2016 جىلدارى «قازاقفيلمنىڭ» كوركەمدىك كەڭەس مۇشەلەرى وقىپ، تالقىلاپ، وڭ باعاسىن بەرىپ، سودان كەيىن كينوستۋديا كەلىسىم-شارتپەن وزىنە ساتىپ العان ەدى. ايتا كەتەرلىگى، ول جەردەگى كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ كوبى ءاسانالى ءاشىموۆ، ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، قاسىم امانجولۇلى سىندى تۇلعالار ەدى. ياعني، كوركەمدىك كەڭەس مۇشەلەرى جوبانىڭ پوتەنتسيالىن تانىعان. الايدا، كوركەمدىك كەڭەس پوتەنتسيالىن تانىعانمەن سول كەزدە «قازاقفيلمدى» مونوپولياسىندا ۇستاعان ەكس-ءمينيستىردىڭ ۇستانعان شىعارماشىلىق ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن جوبانىڭ ودان ارعى تاعدىرى بايانسىز بولدى.

ەندىگى كەزەكتە ستسەناري وقيعاسى نەگە 90-جىلدارى وتەدى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەلىك. 90-جىلدار دەسە ءبىز نەنى ويلايمىز؟ ول كەزەڭ كوز الدىمىزدا بازار جاعالاعان حالىق پەن رەكيتەر-بانديتتەر بەينەسىمەن اسسوستسياتسيالانادى. انىعىندا ول جىلدار تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كەزەڭى، حالىقتىڭ ءبىر قوعامدىق فورماتسيادان ەكىنشى قوعامدىق فورماتسياعا ءوتۋى، وتكەندى ساراپتاۋى، بولاشاققا ۇمتىلىسى، ۇلتتىڭ وزىندىك يدەنتيفيكاتسياسىن ىزدەۋ كەزەڭى رەتىندە سيپاتتالۋى ءتيىس ەدى. اسسوتسياتسيا وسىنداي الەۋمەتتىك-فيلوسوفيالىق باعىتتا قۇرىلۋى كەرەك-ءتى. ولاي بولمادى. سوندىقتان دا ەندى بۇدان دا كەش بولىپ قالماي تۇرىپ، ءبىز ول كەزەڭگە ءوزىنىڭ ناقتى تاريحي باعاسىن بەرىپ، كوركەمدىك بەينەسىن جاساۋىمىز قاجەت. مىسالى، قازىرگى ءبىز ءۇشىن 1960-70 جىلدارداعى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-رۋحاني بەينەسىن سۋرەتتەۋ ءبىرشاما تۇماندانىپ، ونى زەردەلەۋ زور ىزدەنىستى قاجەت ەتسە، ەرتەڭ اراعا 10-15 شاقتى جىل سالعان سوڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ باسى، 90-جىلدار جايىندا تاقىرىپ كوتەرۋ دە سونشاما كۇردەلى بولا تۇسپەك. ويتكەنى، ۇرپاق اۋىسادى، زامان وزگەرەدى، سول كەزەڭدى كوزىمەن كورگەن قاۋىم تاريح ساحناسىنان جىلجيدى. سول سەبەپتەن دە بۇل تاقىرىپتىڭ كوتەرىلەر كەزى وسى ءسات.

جوبانىڭ الداعى تاعدىرىن ۋاقىت كورسەتەر. ءبىزدىڭ ەندىگى ايتپاعىمىز مىناۋ. قالاي بولعاندا دا بۇل ورتالىقتىڭ باسىنا قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە قانىق، ونەرگە دەگەن ورەسى جوعارى، ۇلتتىق تانىمداعى مەنەدجەر كەلۋ كەرەك. بۇل زامان تالابى! ۇلتتىق اۋديتوريامەن ساناسپاي بولمايدى. مادەنيەت مينيستىرلىگى شىنىمەن مادەنيەت تۋدىرعىسى كەلسە – بۇگىن بار، ەرتەڭ جوق دۇنيەلەر ەمەس، حالىقپەن بىرگە جاساپ، ونىڭ رۋحاني قۇندىلىعىنا اينالاتىن كوركەم تۋىندىلار جاساۋعا مۇددەلى بولۋى ءتيىس. ونىڭ ەڭ باستى شارتى – «ۇلتتىق كينو» تۋدىرۋ. ال، «كينو فوند» پەن ايمانوۆ اتىنداعى كينوستۋديانىڭ اراسىندا بولىپ جاتقان داۋعا بايلانىستى، ەندىگى رەتتە بۇل ورتالىق «قازاقفيلمگە» قايتىپ كەلگەن نەمەسە تاۋەلسىز ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرعاننىڭ وزىندە، بۇنداعى باسشىلار «ۇلتتىق كينوعا» دەگەن ءوز ويلارىن وزگەرتۋى، نە باسشىلىق قۇرام تۇگەلدەي اۋىسىپ، ونداعى كونتسەپتسيا قايىرا قاراستىرىلۋى ءتيىس. ال ەكسپەرتىك كەڭەس مۇشەلەرى قايىرا جاساقتالۋى قاجەت. ءبارى ەمەس، بىراق، جارتىسىنان كوبى. ولاردىڭ قۇرامىندا قازاق مادەنيەتىن، ونەرىن تەرەڭ تۇسىنەتىن ءاليا بوپەجانوۆا، نازيرا مۇقىشەۆا، ءاسيا باعداۋلەتقىزى، گۇلزات كوبەك سىندى ونەرتانۋشى، سىنشى مىقتى مامانداردىڭ بولۋى ماڭىزدى. ارينە، شەتەلمەن بايلانىس جۇرگىزۋگە ساۋاتتى، پروكات، جوبالاردى دامىتۋ ىسىنە بىلگىر ازاماتتار سول كەڭەستە قالسىن. ال «ۇلتتىق كينو» دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىنىپ، ايىرىپ بەرەتىن جوعارىدا اتى اتالعان ماماندار بولۋى ءتيىس. وسىنداي ماماندار بۇل ورتالىققا تارتىلماسا، قازاق كينوسى قازاققا جات كۇيىندە قالا بەرمەك.

ويىمىز وسى.

ءتامام!

ەلزات ەسكەندىر,

كينورەجيسسەر.

Abai.kz