Bir aqiqat dýniye, qazaqtyng sany az, jeri ýlken. Keybir derekterge qarasaq, qazaq jeri qazirgidey 18 jarym million halyqty emes, birneshe jýz million halyqty asyraugha baylyghyda, kendigide jetedi-mys. Kónildi serpilter dýniye-aq.

Alayda sol dala, qazaq ýshin, jalpy osy eldi mekendeytin ózge júrt ýshinde taryla bastaghanday. Ásirese iri shaharlardyng manynda jer tapshylyghy qatty sezile bastaghan. Ózgesin bylay qoyghanda, adamdardy jerleu ýshin jylyna bәlenbay gektar jer kerek eken. Al, ony sheshuding eng bir ontayly joly krematoriy salu. Qysqasy dýniyeden ótkenderdi arulap jerlemey-aq, órtep jiberu. Osylaysha jerdi ekonomdau.

Sonyng dәleli retinde biyl Almatyda adam órteytin krematoriy salynady. Ázirge onyng jobalyq qújatyn әzirleuge 46,8 mln tenge bólinip qoyypty. Qúrylys jyl sonyna deyin salynyp bitui tiyis. Al, keler jyldan bastap, adamdy órtep, kýlge ainaldyru júmysy bastalmaq. Sәl taratyp aitar bolsaq, búl mәsele Qazaqstanda 1987 jyldan beri aitylyp keledi. 2004 jyly Almaty әkimdigi krematoriy salu mәselesin sheship qoyghan eken. Biraq ony jýzege asyrugha dәti jetpedi me, bir nәrse kedergi boldy ma, bilmedik. Al sol mәsele biyl sheshimin tappaq.

Krematoriy qazaqqa jat. Krematoriy degende kóz aldymyzgha fashisterding konslageri hәm ondaghy týtinderi budaqtap adamdar órtelip jatqan pesh elesteydi. Ýreyli-aq. Endi Almatyda sol jaghday qaytalanbaq pa?

Aytylar uәj mynau: Almaty halqy jyldan jylgha kóbeyip, ósip keledi. Ómirden ótetinderde (jylyna 7-8 myng adam) kóp. Al olardy jerleu ýshin qanshama gektar alqap kerek. Qazir jer qat. Osy tapshylyqty sheshu ýshin amalsyz krematoriyge jýginu qajet. Mine mәsele qayda jatyr!

Jalpy biz kez-kelgen nәrseni nauqangha ainaldyryp jiberuge beyil túratyn elmiz ghoy. Aytqymyz kelgeni, eger Almatyda krematoriy salynsa, erteng osyny kórgen ózge qala basshylary jer mәselesin sheshemiz dep jappay krematoriy salugha den qoyyp ketpey me, degen qorqynysh. Onda, týpting týbinde aruaqtargha qúran oqyp, bet sipaytyn molalarda qalmauy mýmkin-au.

Bir belgili jayt, Almaty krematoriyining qyzmeti: jer tapshylyghyn sheship qana qoymaydy, medisinalyq mekemelerdegi bioqaldyqtardy, jyl sayyn jýzdep dýniyeden ozatyn qanghybas bomjdardy, qanghyp ólgen ittermen mysyqtardy t.b ólekselerdi órtep, infeksiya taralmaluyna jol bermeu. Bap gәp osyda jatsa kerek-ti.

Taghy bir mәsele, adam jerlegen alqapty qaytadan paydalanu ýshin kem degende jarty ghasyrdan astam uaqyt qajet. Yaghny jer qoynauyna tapsyrylghan biomassanyng ydyrauynada sonsha uaqyt kerek. Al krematoriyde búl mәsele bir saghattyng ishinde sheshiledi. Al qayta paydalanugha jiberilgen adam jerlengen alqaptar ýy salugha kelmeytini belgili. Tek sayabaqtar bolmasa.

Osy orayda aita keter bir jayt, mәselen Almatydaghy «Femily park», «28 panfilovshylar parki» kezinde molalardyng ýstine salynghany anyq. Múnymen biz júrtty shoshyndyrayyq dep otyrghan joqpyz.

Aytayyq degenimiz ózge, yaghni, krematoriy jappay nauqangha ainalyp, aruaqtargha qúran oqyp, bet sipaytyn zirattar qalmay qala ma degen ýrey.

Azamathan Ámirtaydyng әleumettik jelidegi jazbasy

Abai.kz