Til, últtyq iydeologiya, qazaq kóshi tónireginde bas auyrtyp, qyzyl kenirdek bolu - qazaqtildi qogham qayratkerining «menshikti» mәselesine ainalghanday. Jalpygha ortaq mәsele orystildi ortany da alandatady eken. Belgili sayasattanushy Nikolay Kuziminmen jýrgizgen súhbatta biz osyny anghardyq. «Orystar eshqayda kóshpeydi. Kóshem dep, kiyim-keshegin buyp-týiip otyrghandar - qara basynyng qamyn oilaghandar», - deydi sarapshy.

Til, últtyq iydeologiya, qazaq kóshi tónireginde bas auyrtyp, qyzyl kenirdek bolu - qazaqtildi qogham qayratkerining «menshikti» mәselesine ainalghanday. Jalpygha ortaq mәsele orystildi ortany da alandatady eken. Belgili sayasattanushy Nikolay Kuziminmen jýrgizgen súhbatta biz osyny anghardyq. «Orystar eshqayda kóshpeydi. Kóshem dep, kiyim-keshegin buyp-týiip otyrghandar - qara basynyng qamyn oilaghandar», - deydi sarapshy.

Jas qazaq: Bir aqyn aghamyz jiynda orystardy eki topqa bólip edi. Birinshisi - búrynnan osynda túrghan, «qazaqtyng taghdyry - mening taghdyrym» dep, memlekettik tildi mengeruge tyrysyp jýrgen orystar. Ekinshisi - memleketti uaqytsha mekendegen «kvartiranttar». «Býgin-erteng ketip qalam ghoy, qazaq tilining maghan ne keregi bar?» - deytin orystar. Siz ózinizdi osy eki toptyng qaysysyna jatqyzasyz?
Nikolay Kuzimiyn: Mening Qazaqstannan ketetetin niyetim joq. Bir nәrseni aita ketu kerek. Men Reseyde tudym. Sonda óstim. Búl jerge Qazaqstan tәuelsizdigin almay túryp kelgenmin. Áyelim - almatylyq. Ata-anam Reseyde. Ara-túra baryp túramyn. Bir nәrsening basy ashyq. Reseyge kóship ketsek, búl - etnikalyq orystyng mәselesi sheshilip ketedi degen sóz emes. Men múny tanys-tamyrlaryma ýnemi aityp jýremin. Ayta ketken jón, etnikalyq orystar jiyi-jii jaghymsyz kózqarasqa, әdiletsizdikke tap bolatyny jasyryn emes. Mәselen, men - oryspyn. Bastyghym - qazaq. Endi ne isteuim kerek? Oghan renjip, Reseyge ketip qalam ba? Al ol jaqta bastyghym evrey bolyp shyqsa, onda qayttim?! Sondyqtan qarym-qatynasty jaqsartu jolyn qarastyrghan abzal. Onyng ýstine, bizding elde әr últqa jaghday jasalghan. Mýmkindik bar. Bәri adamnyng ózine baylanysty. Bizde tatardy da, nemisti de alalau joq. Alayda key jaghdayda shekteu boluy mýmkin. Biraq shekteu barlyq jerde bar emes pe? Qazaq últyn, onyng tilin qorghau ýshin orysty eki topqa bóle salu onay. Irandaghy, Qytaydaghy qazaqty osylay eki topqa bóle salsaq, ony qalay qabyldar eken?.. Últty jaghdayyna qarap, bóle salu dúrys emes. Ári-beriden song búl adamgershilikke jatpaydy.
Jas qazaq: Súraqty tótesinen qoydyng sebebi bar. Jaqynda ghana internette «orystar kóshuge qamdanyp jatyr» degen aqparat tarady...
Nikolay Kuzimiyn: Orystar eshqayda kóshpeydi. Al «kóshem» dep jýrgenderi - qara basynyng qamyn oilaghandar. Batysqa baryp, balasyn jergilikti mektepte oqytyp, sol halyqqa sinip ketkisi keletin orystar bar. Kanadalyq, amerikalyq bolghysy kep, soghan tyrysyp jýrgen adam kóp emes. Árkimning óz jospary bar. Keybirining shetelde tanysy, tuysqany boluy mýmkin. Sonda júmys tauyp, mamandyq boyynsha qyzmet etu maqsatymen ketip jatqan orystyng sany kóp dep aita almaymyn. 
Jas qazaq: Memlekettik tilding mereyin ýstem etuge qatysty dau-shar әli basylar emes. Tipti til mәselesinde dala qazaghy men qala qazaghy ortaq mәmilege kele almauda. Osy jaghdayda ózge últtar qanday ústanymdy basshylyqqa aluy kerek?
Nikolay Kuzimiyn: Bir qyzyghy, til janashyrlary mәseleni tótesinen qoyyp: «Siz qazaq tilin ýirenip, sol tilde sóileuiniz kerek», - deydi. Olar qazaq tili ýshin baryn salyp, kýres jýrgizude. Biraq oghan qarsy shyghyp jatqan eshkim joq. Eger Kenes kezinde qazaq tilin oqugha, qoldanugha naqty shekteu qoyylsa, qazir olay emes. Qalasan, balalaryndy qazaq mektebine ber. Qalasang qazaq tilinde sóiles. Eshkim oghan qarsy emes. Alayda adamnyng kóbisi qazaq tilinde janalyq kórmeydi. IYә, әriyne, kez kelgen sheneunik memlekettik tildi bilui tiyis. Bәlkim, key jaghdayda mindetti. Áytse de, kóbi orys tilin tandaydy.
Jas qazaq: 25 jasynyzdan beri Almatyda túrady ekensiz. Ómirlik tәjiriybenizde qazaq tilin ýirenu qajettiligi bolmady ma?
Nikolay Kuzimiyn: Júmys barysynda qajettilik bolmady. Áriyne, bala-shagham menen góri qazaq tilin jaqsy biledi. Al nemerem memlekettik tildi balabaqshadan bastap ýirenip jatyr. Ol mening balalaryma qaraghanda, әldeqayda jaqsy biletin bolady. Men búghan senemin. Oghan tek uaqyt kerek. Men qazaqtildi ortada jýrip, qazaqsha ýirenip alghan orystardy bilemin. Olar sol tilde erkin sóileydi.        
Maman retinde aitayyn, qazaq tiline qauip joq. Qazaq bolghan jerde qazaq tili ólmeydi. Ony damytu ýshin aqshany akademikterge emes, naqty jobalargha salu qajet. 
Jas qazaq: Halyq arasyna lang salghan Atyrau, Aqtóbe, Taraz oqighalarynyng artynda kim túr? Jazyqsyz jandy ólimge qii kimge kerek boldy?
Nikolay Kuzimiyn: Búl ózi týsinip bolmaytyn oqigha. Sebebi, jankeshtilerdi basqaryp otyrghan qylmystyq toptyng jetekshisi bar, - dep aita almaymyn. Rasynda da, lankester bir-birin tanymauy da mýmkin. Biraq olar bir iydeologiyany jaqtaydy. «Halifat sarbazdary» degen ataudy iyemdenudegi maqsat - úiymnyng mýddesi ýshin júmys isteytin adam sanyn kóbeytip kórsetu. Onda qansha adam bar ekeni de belgisiz. Qylmystyq toptyng ary ketse, 4-5 adamy boluy yqtimal. Mýmkin odan da az. Lankesterding bir-birimen baylanysy bar degenge onsha sene qoymaymyn. Bir birimen aqparat almasqannyng ózinde olar ekinshi ret kezdespeui әbden mýmkin.
Lankestik әreketti psihologiyalyq kýizeliske úshyraghan adam isteydi. Áytpese, músylmannyng bәrin «lankes» dep aita salu auyzgha onay. Ózin-ózi óltiru diny qaghidagha jat ekenin jaqsy bilesiz.
Mening oiymsha, jankeshtiler atqarushy biylikpen bir mәmilege kele almady. Mәseleni ortagha salyp, talqylaugha qabileti jetpedi. Olar ózderining jeke mәselesin beybit týrde sheshe almay, halyqqa qaru kezedi. Tyghyryqtan shyghudyng dara joly osy eken dep bildi. Qoghamdyq mәsele ýshin kýresken bolsa, men olardy týsiner edim. Jeke basynyng qamy ýshin osynday qadamgha baru - aqymaqtyq. Siz odan: «Sen osy әreketinmen neni ózgerte alasyn?» - dep súrasanyz, mýldem jauap bere almas edi. Sebebi, búl әreketining ar jaghynda jeke basynyng qamy jatyr.       
Jas qazaq: Tarazdaghy oqighadan keyin sarapshylar «kýsh qúrylymdary qauqarsyz» degen pikir bildirdi.
Nikolay Kuzimiyn: Kezinde aghylshyn tynshylarynyng Irlandiya memleketinde qalay júmys istegenin bilesiz. Sol kezde әr on adamnyng bireui aghylshyndargha aqparat jetkizip túrdy. Jergilikti júrt bir-birine senuden qaldy. Búl júmystyng nәtiyjesi jaqsy boldy. Sondyqtan, bizding kýsh qúrylymdary qoghamman tyghyz baylanys ornatyp, halyqpen júmys isteui shart.

Súhbattasqan Aghabek QONARBAYÚLY

«Jas qazaq» gazeti