Býgingi qazaq, mýlde basqa qazaq...

Tili shúbarlanghan, jigeri jýnshe týtilgen. Tilinin, mәdeniyetinin, dininin, dәstýrining tolyq iyesi boludan qalyp bara jatqan qazaq. Al, múnday últtyng qazirgi jahandanu dәuirinde bolashaghy bayandy bola qoyarma eken? Qaydam?

Italiyan oishyly N.Makiavelly «úzaq uaqyt qúldyqta bolghan halyq eline degen qúshtarlyqtan, patriotizm men imandylyqtan aiyrylyp, kóngish, jaltaq, tilalghysh, jaghympaz bolady» degen eken. Taghyda sol danyshpan,

«Múnday júrt kezdeysoq jaghdayda tabylghan erkindikti de paydalana almaydy» deydi. Bәlkim bizding últ sol kýidi keship jatyr ma?

Qazir kóbine Kenestik zamandy jamandaugha ýiirmiz. Alayda ol kezding ózindik artyqshylyqtary boldy. Ony joqqa shyghara almaymyz.

Ol zamannyng ózindik iydeologiyasy qanday edi? Oktyabrati boldy, pioner boldy, komsomol boldy, kommunist boldy. Al, osy buyn-buyngha bólip tastalghan ataulardyng ózi tútas kenestik úrpaqty tәrbiyeledi. Otanyn sýiidi, elin-jerin qasterleudi, ýlken-kishini syilaudy, adal boludy jadyna sinirdi. Búl iydeologiya ózin aqtady.

Bizde búl kenistik bos túr. Tәuelsizdik alghaly. Aytyldy. Jazyldy. Últty úiytatyn temirqazyq izdedi. Tapsa tirlik basqa bolar edi. Tappaghany. Ol últtyq iydeya –iydeologiya. Aqiqatqa tike qarayyq. Tili shúbarlanghan, tarihyn «qansyq» dep tanityn, mәdeniyetin, salt-dәstýrin mensinbeytin, últ mýdesinen, jeke bastyng qamyn joghary qoyatyn, ruhsyzdyq daghdarysyna týsken, sanasy, ruhaniyaty otarsyzdanu ýderisin ótkermegen qazaqty, ózge dengeyge kóteretin, iydeologiya jetispey jatyr. Býgingi qazaq «qazaqpyn» dep maqtanudan ketken. Kerisinshe arghy atasy atalyp, ruy maqtalsa soghan elip etedi. Qazaq HHI ghasyrda ómir sýrsede, osylay rulyq, jýzdik dengeyden asa almauda. «Men qazaqpyn» dep aitatyn belge kóterile almay qoydy. Bir qazaq osylaysha, qaq bólinip myng qazaqqa ainalyp, rulyq, jýzdik, jershildik sanamen ómir sýrude. Bәlkim búl qazaqtyng ósip-órkendeuine ýlken bóget, ayaghyna salynghan túsau, moynyna ilingen qamyt bolar. Qazaqtyng ainalasynda otyrghan azghana últ ókidlerin ózine sinire almay, olardyng ynghayyna qaray ómir sýrip, qajet bolsa solardyng tilinde sóileuge tyrysuy, sony mәdeniyet kórui masqara jaghday. Osylay bola bermek pe? Joq. Ol ýshin últyq iydeya kerek. Sony tolyqtyratyn iydeologiya qajet.

Demek, «últymyz qanday úrannyn, últtyq mýdening ainalasyna toptaluy tiyis?» deytin saual óz-ózinen tuyp túr.

Azamathan Ámirtaydyng әleumettik jelidegi jazbasy

Abai.kz