Kez-kelgen qazaq elimizding damyghanyn, órkeniyetten kesh qalmaghanyn, halyqtyng baquatty ómir sýrgenin, óz jerinde óz tilinde sóilegenin qalaydy. Mende sol oidamyn. Biraq dәl qazir biz ómir sýrip jatqan Qazaqstanda osynyng bәri bar ma? Áy qaydam?

Damyghan elu elding tipti adamzat órkeniyetin bastaghan kósh basshy otyz elding qataryna endik depte entiktik. Áriyne sóz jýzinde. Al naqty iske kelgende otyz túrmaq, elu elding shanyna ilese almay qalghanymyz bar.

Bizde qysyr sóz kóp, is joq. Sol sekildi halyqtyng túrmysy da onyp túrghan joq. Ondaghan trillion baylyqtyng ýstinde otyryp, qazaq kedeyshilik kýn kórip jatyr. Bar baylyqtyng qyzyghyn ýrkerdey top qana kórude. Baylyqta, biylikte, qarjyda solardyng qolynda.

Tilding de hali mýshkil. Atqa mingenderding barlyghy (biyliktegiler dep úghynyz) teriskeydegi elding tilinde yaghny Resey tilinde «gәpirgenge» mәz. Óz tiline shekesinen qaraydy. Preziydenttin, Ýkimettin, parlamentting tipti irili-uaqty әkim –qaralardynda negizgi tili orys tili. Búghan ne deysin? Qazaqstan Reseyding bir guberniyasy sekildi. Ministr bolyp jýrgen qaysy bir qazaq «basymdy aiyrbastamasa, qazaqsha sóiley almaytyn shygharmyn» depte kókigeni bar. Ondaylar biylikte (bәride dep aita almaymyn) kóp. Al onday sabazdar túrghanda qazaqtyng tili, mәdeniyeti, tarihy, әdet-ghúryp, salt-dәstýri janghyryp, órkendey qoyady deu bos dalbasalyq. Osynday mýsәpir halge týsetindey biz neden qatelik jiberdik?

Meninshe, bar syr mynada boluy kerek: tәuelsizdik alghanan býginge deyin biyliktegilerding deni Kenes zamanynda qazaqtyng ziyalysy bolghandardyn, sol tústa biylikte qyzmet atqarghandardyng balalary. Kenes zamanynda tek sheneunikter ghana emes, qazaqtyng ziyaly qauymy; aqyn-jazushylar, óner adamdary, ghalym-akademikter t.b balalaryn orys tiline oqytty. Kóbi qazaq tilining kýni bituge tayau dep úqty ne bolmasa orys tilin bilmese nan tauyp jey almaydy degen úghymda boldy. Sodan olardyng balalary orys tildi bolyp shygha keldi. Qazaqtyng tilin qajetsinbedi. Qazaqtyng mәdeniyetin, tarihyn, tilin ótkenning «qansyghy» dep qabyldady. Qazaqylyqtan ketken, tas jolda ósken sol balalar tәuelsizdik jyldary әke-kókelerining arqasynda biylikke keldi. Biraq óz tiline, diline, dinine, mәdeniyetine degen qyryn kózqaras sol qalpy saqtalyp qaldy. Sonyng zardabyn halyq tartyp otyr. Álemde óz memleketi bola túra, óz tilinde sóilemeytin el biz ghana shygharmyz. Búl tragediya.

Múnday jaghdaydan shyghudyng bir ghana joly bar. Ol biylikte qyzmet etkisi keletinderge memlekettik (qazaq tilin) tildi biludi mindetteu. Jәne tildi biletindigin bayqau arqyly anyqtau. Áriyne ministrler, әkimder arasynda qazaqtyng tilin mayyn tamyza sóileytinder barshylyq. Biraq olar az. Egerde biylikte jýrgen irili - auaqty sheneunikterding 80-90 payyzy memlekettik tilde erkin sóileytin halge jetkende ghana búl memleket qazaq memleketi ekeni anyq seziledi. Sonda ghana biz osy jerding iyesi ekenimiz anyq bayqalady. Al halyq bir tilde, biylik ózge tilde sóileytin bolsa, osy mýsәpir qalpymyz saqtala bereri haq.

Sondyqtan biylikke qazaqy uyzdan nәr alghan, qazaqy ruhy biyik, qazaqy namysty ayaq asty etpeytin, ór minezdi azamattar kóptep kelse dep oilaymyn.

Azamathan Ámirtaydyng jazbasy

Abai.kz