كەز-كەلگەن قازاق ەلىمىزدىڭ دامىعانىن، وركەنيەتتەن كەش قالماعانىن، حالىقتىڭ باقۋاتتى ءومىر سۇرگەنىن، ءوز جەرىندە ءوز تىلىندە ءسويلەگەنىن قالايدى. مەندە سول ويدامىن. بىراق ءدال قازىر ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاقستاندا وسىنىڭ ءبارى بار ما؟ ءاي قايدام؟

دامىعان ەلۋ ەلدىڭ ءتىپتى ادامزات وركەنيەتىن باستاعان كوش باسشى وتىز ەلدىڭ قاتارىنا ەندىك دەپتە ەنتىكتىك. ارينە ءسوز جۇزىندە. ال ناقتى ىسكە كەلگەندە وتىز تۇرماق، ەلۋ ەلدىڭ شاڭىنا ىلەسە الماي قالعانىمىز بار.

بىزدە قىسىر ءسوز كوپ، ءىس جوق. سول سەكىلدى حالىقتىڭ تۇرمىسى دا وڭىپ تۇرعان جوق. ونداعان تريلليون بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرىپ، قازاق كەدەيشىلىك كۇن كورىپ جاتىر. بار بايلىقتىڭ قىزىعىن ۇركەردەي توپ قانا كورۋدە. بايلىقتا، بيلىكتە، قارجىدا سولاردىڭ قولىندا.

ءتىلدىڭ دە ءحالى مۇشكىل. اتقا مىنگەندەردىڭ بارلىعى (بيلىكتەگىلەر دەپ ۇعىڭىز) تەرىسكەيدەگى ەلدىڭ تىلىندە ياعني رەسەي تىلىندە «گاپىرگەنگە» ءماز. ءوز تىلىنە شەكەسىنەن قارايدى. پرەزيدەنتتىڭ، ۇكىمەتتىڭ، پارلامەنتتىڭ ءتىپتى ءىرىلى-ۋاقتى اكىم –قارالاردىڭدا نەگىزگى ءتىلى ورىس ءتىلى. بۇعان نە دەيسىڭ؟ قازاقستان رەسەيدىڭ ءبىر گۋبەرنياسى سەكىلدى. مينيستر بولىپ جۇرگەن قايسى ءبىر قازاق «باسىمدى ايىرباستاماسا، قازاقشا سويلەي المايتىن شىعارمىن» دەپتە كوكىگەنى بار. وندايلار بيلىكتە (بارىدە دەپ ايتا المايمىن) كوپ. ال ونداي سابازدار تۇرعاندا قازاقتىڭ ءتىلى، مادەنيەتى، تاريحى، ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇرى جاڭعىرىپ، وركەندەي قويادى دەۋ بوس دالباسالىق. وسىنداي ءمۇساپىر حالگە تۇسەتىندەي ءبىز نەدەن قاتەلىك جىبەردىك؟

مەنىڭشە، بار سىر مىنادا بولۋى كەرەك: تاۋەلسىزدىك العانان بۇگىنگە دەيىن بيلىكتەگىلەردىڭ دەنى كەڭەس زامانىندا قازاقتىڭ زيالىسى بولعانداردىڭ، سول تۇستا بيلىكتە قىزمەت اتقارعانداردىڭ بالالارى. كەڭەس زامانىندا تەك شەنەۋنىكتەر عانا ەمەس، قازاقتىڭ زيالى قاۋىمى; اقىن-جازۋشىلار، ونەر ادامدارى، عالىم-اكادەميكتەر ت.ب بالالارىن ورىس تىلىنە وقىتتى. كوبى قازاق ءتىلىنىڭ كۇنى بىتۋگە تاياۋ دەپ ۇقتى نە بولماسا ورىس ءتىلىن بىلمەسە نان تاۋىپ جەي المايدى دەگەن ۇعىمدا بولدى. سودان ولاردىڭ بالالارى ورىس ءتىلدى بولىپ شىعا كەلدى. قازاقتىڭ ءتىلىن قاجەتسىنبەدى. قازاقتىڭ مادەنيەتىن، تاريحىن، ءتىلىن وتكەننىڭ «قاڭسىعى» دەپ قابىلدادى. قازاقىلىقتان كەتكەن، تاس جولدا وسكەن سول بالالار تاۋەلسىزدىك جىلدارى اكە-كوكەلەرىنىڭ ارقاسىندا بيلىككە كەلدى. بىراق ءوز تىلىنە، دىلىنە، دىنىنە، مادەنيەتىنە دەگەن قىرىن كوزقاراس سول قالپى ساقتالىپ قالدى. سونىڭ زاردابىن حالىق تارتىپ وتىر. الەمدە ءوز مەملەكەتى بولا تۇرا، ءوز تىلىندە سويلەمەيتىن ەل ءبىز عانا شىعارمىز. بۇل تراگەديا.

مۇنداي جاعدايدان شىعۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار. ول بيلىكتە قىزمەت ەتكىسى كەلەتىندەرگە مەملەكەتتىك (قازاق ءتىلىن) ءتىلدى ءبىلۋدى مىندەتتەۋ. جانە ءتىلدى بىلەتىندىگىن بايقاۋ ارقىلى انىقتاۋ. ارينە مينيسترلەر، اكىمدەر اراسىندا قازاقتىڭ ءتىلىن مايىن تامىزا سويلەيتىندەر بارشىلىق. بىراق ولار از. ەگەردە بيلىكتە جۇرگەن ءىرىلى - اۋاقتى شەنەۋنىكتەردىڭ 80-90 پايىزى مەملەكەتتىك تىلدە ەركىن سويلەيتىن حالگە جەتكەندە عانا بۇل مەملەكەت قازاق مەملەكەتى ەكەنى انىق سەزىلەدى. سوندا عانا ءبىز وسى جەردىڭ يەسى ەكەنىمىز انىق بايقالادى. ال حالىق ءبىر تىلدە، بيلىك وزگە تىلدە سويلەيتىن بولسا، وسى ءمۇساپىر قالپىمىز ساقتالا بەرەرى حاق.

سوندىقتان بيلىككە قازاقى ۋىزدان ءنار العان، قازاقى رۋحى بيىك، قازاقى نامىستى اياق استى ەتپەيتىن، ءور مىنەزدى ازاماتتار كوپتەپ كەلسە دەپ ويلايمىن.

ازاماتحان ءامىرتايدىڭ جازباسى

Abai.kz