Seysenbi, 29 Qazan 2024
Janalyqtar 3528 0 pikir 18 Qantar, 2012 saghat 04:11

Ámirhan Balqybek. Atlantida Týrkiler mekeni bolghan ba? (jalghasy)

("Qasqyr Qúday bolghan kez" kitabynyng jalghasy)

Eh, Solon, Solon! Sender, ellinder, aqyl toqtatpaghan jas bala sekildisinder. Asyly, ellinder arasynda elge ýlgi-ónege kórseter degdar qariya qalmaghan-au.
Platon, «Tiymey»

("Qasqyr Qúday bolghan kez" kitabynyng jalghasy)

Eh, Solon, Solon! Sender, ellinder, aqyl toqtatpaghan jas bala sekildisinder. Asyly, ellinder arasynda elge ýlgi-ónege kórseter degdar qariya qalmaghan-au.
Platon, «Tiymey»

Kóne Grekiyanyng kórnekti memleket qayratkeri әri zang reformatory, Elladanyng әigili jeti danyshpanynyng biri Solon (b.d.d.638-559 jj.) Mysyrgha jasaghan sayahaty kezinde jergilikti abyzdardyng birinen baghzy uaqytta óz tóniregine ýstemdik etude Afinymen bәsekeles bolghan aral-memleket Atlantida turaly әngime estiydi. Abyz kýnәgha batqan túrghyndary Tәnirining qaharyna úshyrap, Atlantidanyng dýrkin-dýrkin qaytalanghan súrapyl zilzaladan su týbine shógip ketkendigin bayandaydy. Eline oralghan Solon osy estigenderin óleng etip jyrlamaq bolghan.
Kim biledi, Atlantida jayly әngime sol Solonmen birge mәngilikke úmytylyp keter me edi, eger onyng Platon (bd.d.428-348 jj.) degen bilimdar úrpaghy bolmaghanda. Platon ózining «Tiymey» jәne «Kritiy» atty pәlsafalyq enbekterinde Solonnan babalary estip, odan ózine jetken әngime retinde osy jayttargha keninen toqtalady.
Bir qaraghanda Platon әngimesining qiyaldan shygharyl¬ghan¬day kórinetini bar. Biraq ózi aqyndardy qiyaly dep synap-mineuge qúmar Platonnyng anyzdan góri naqty derekterge yjdahat qoyatyn ghalym ekendigin eskersek, әngime negizinde aqiqat jatqandyghy da bayqalady. Biraq qanday aqiqat?
Amal qansha, adamzat balasy eki jarym myng jyldan beri búl saualgha naqty jauap taba almay keledi. Esesine boljam-joramaldar shash etekten. Biri Atlantidany Atlant múhitynyng tabanynan izdeudi úsynsa, kelesisi ony alystaghy Amerikanyng baghzy órkeniyetterining biri sanaydy. Ishinara belgisiz aral-memleketti әigili Bermud ýshtaghanymen baylanystyratyndar da úshyrasady. Eng kónekóz kitaptardyng biri sana-latyn «Tәuratta» osy bir memleket-aral turaly eshqanday túspal-derek kezdespeytindigi de kezinde búl baghyttaghy izdenisterdi san ret tyghyryqqa tiregen. Biraq jerding tereng qat-parlarynan ghylymgha әli belgisiz bolyp kelgen kóne órkeniyet oshaqtarynyng orny tabylghan sayyn Atlantida jayly әngimening de oqtyn-oqtyn qayta qaulay jóneletini bar. Býgingi tariyh, arheologiya, geologiya, múhittanu sekildi ghylymdarda qarqynday damyghandary ýshin belgili bir dengeyde osy anyzben úshtasqan nemese anyzgha bergisiz Atlantidagha qaryzdar. Al, búl taqyryptyng әdebiyet pen kiynematografiyagha tiygizgen әserin aitpay-aq qoysaq ta bolady. Atlantida jayly jazylghan shygharmalar men týsirilgen filimderding erjýrek sayahatshylar men jaratylys júmbaqtaryn sheshuge qúmar ghalymdardyng әli talay jas buynyn tәrbiyeleytindigine kýmәn joq.
Sonymen, Platon jazyp qaldyrghan osy bir Atlantida dep atalatyn el tarihta rasynda da boldy ma? Bolsa, orny qay jer, túrghyndary kimder bolghan? Osy saualgha biz de hal-qaderimiz jetkenshe jauap izdeuge tyrysqanbyz. Atalmysh taqyrypqa qatysty әr týrli bastauhattarda úshyrasatyn de¬¬rekterdi ózara úshtastyru barysynda atlantologiya salasynda bú¬¬ghan deyin jasalyp kelgen joramaldardyng qay-qaysysyna da kereghar keletin pikirge toqtaghanymyzdy da jasyra al¬may¬¬myz. Yaghni, estir qúlaqqa tosyn estilse de aitayyq, Platon, Abaysha aitqanda Aplaton shaldyng ataqty Atlantidasynyng túr-ghyndary prototýrkiler bolghan degim keledi. IYә, iyә, bizding bayyr¬¬ghy babalarymyz. Búnday týiin jasaugha qanday dәlel-dәiekterimiz bar? Endi solargha toqtalayyq.
Ángimeni saualdan bastaghan jón sekildi. Kóne mysyr¬lyqtar men baghzy grekterge belgili bolghan jәitti jaghrapiyalyq túrghydan eki elding ortasynda jatqan jebireyler men arabtardyng bilmeui qalay? Mysaly, eki adamnyng әngimesin tas kereng bolmasa ortada otyrghan ýshinshi kisining estimeui mýmkin be? Áriyne, mýmkin emes. Olay bolsa ne jebirey, ne arab kóne jazbalarynda Atlantidaghy qatysty qanday da bir derekter saqtalugha tiyis qoy.
Ras, «Qúranda» da, «Tәuratta» da Jaratqannyng qaharyna úshyrap, túrghyndarymen birge jermen-jeksen bolghan qalalar men shәrlar jayly әngimeler jeterlik. Núh payghambar zamanyndaghy topan su nemese keyinirektegi Sodom men Gomorra hikayalary bolsyn, qay-qaysysy da Atlantida oqighasymen taghdyrlas jayttardan syr shertedi. Biraq Atlantida emestikteri jәne anyq. Sonda Atlantida qayda? Álde Platon shaldyng Atlantidasy shynymen-aq qúrghaq qiyaldyng jemisi ghana bolghany ma?
Joq, olay bolmasa kerek. Áytpese, «Qúrandaghy» «Olargha apat әmirimiz kelgen sәtte, ol jerding ýstin astyna keltirdik. Sonday-aq ýsterine erekshe әzirlenip qyzdyrylghan tas jaudyrdyq» (Húd sýresi) sekildi sózderdi qalay týsindiruge bo¬lady. Osy ýzindining birinshi sóilemi zilzala jóninde-aq bolsyn delik,al ekinshi sóilemi quatty janartau atqylauynan syr ashyp túrghan joq pa! Al tóniregine ot jaudyrghan múnday janartaulardy «Qúran» dýniyege kelgenge deyin arab elderining territoriyasynan kezdestire alamyz ba? Áriyne, joq. Sonday-aq býgingi arab memleketterinen de zilzala, jermen-jeksen eter nemese janartau tasty alauynyng astynda qalu qaupi tónip túrghan eldi mekenderdi taba qongymyz neghaybyl. Demek, «Tәurat» pen «Qúrandaghy» qorqynyshty әngimeler tek arab nemese jebirey eldi mekenderi ghana emes, olardan syrtqaryraqta ornalasqan qalalar jayynda da boluy mýmkin. Mysaly, Kishi Aziyanyng batysynda nemese Jerorta tenizi araldarynda ornalasqan bayyrghy kentter turasynda.
Sýrelerdi zerdelep oqysaq, shynynda da «Qúranda» Núh payghambar qauymynan keyin apat bolghan Ghad әuleti jayly jii aitylatyny bayqalady. «Ghad qauymyna tuystary Húdty (gh.s.) jiberdik» (Húd sýresi). Bizdinshe, Platon Atlantidasy men «Qúrandaghy» osy Ghad ekeuining týbiri bir. El atauy «Qúranda» bayyrghy beynesinde saqtalsa, grek oqymystysynyng enbeginde birshama ózgeriske týsken. Biraq ekeuining negizinde de dybystaluy bir-birinen onsha alshaq kete qoymaytyn Ghad pen Ad nemese At sózderining jatqandyghy anyq. Ghad qauymyna tuystary, yaghny bóten qauym ókili retinde Húd payghambardyng jiberilui de búl qauymnyng semit nәsilinen emestigin angharta týskendey.
Sonday-aq, tek grek bastauhattary emes, atlanttyqtardyng boyly-soyly, túlghaly bolghandyqtaryn «Qúran» da joqqa shygharmaydy. «Sol uaqytta Alla senderdi Núh qauymynan keyin orynbasar qylyp, әri túlgha jaratylysynda da artyq qyldy» («Aghraf sýresi). Búl da Ghad pen Atlantidanyng bir ekendigine dәlel. (Land latyn tilinde jer degendi bildiredi, yaghny Atlantida sózin taratyp oqityn bolsaq, Ad nemese Ghad jeri degen sóz shyghady - Á.B.). Rasynda da «Qúrannyn» haqiqattyghyna kim shek keltire almaq!
Mine, dәl osy arada biz «Qúrannan» tarihta bolghan oqighanyng izin izdeuge kirisemiz. Óitkeni Ghad qauymy degenimiz kimder, olardyng tragediyasy qay uaqyt aralyghynda boy kórsetti degen saualdargha jauap bere alsaq qana Atlantida qúpiyasyna da birshama jaqynday týserimiz haq. Rasynda da «Qúran» zilzala arqyly qalalaryn qiratyp, jermen-jeksen ettik dep kuәlik etetin Ghad qauymy degenimiz kimder ózi? Bizge beymәlim әli ashylmay jatqan kóne órkeniyet oshaqtarynyng biri me? Álde tarih ghylymy endigi moyyndap ýlgergen shyndyq pa?
Baghzy dýnie dәuirinen syr shertetin kitaptardy paraqtasaq, búl saualdyng jauabyn tez-aq tabugha bolady. «Qúrandaghy» Ghadtyng kezinde Kishi Aziyada dәuirlep túrghan Hat nemese Het memleketi (b.d.d HÝIII-HII gh.gh.) ekendigine kim talasa almaq. Atauynyng úqsastyghyn bylay qoyghanda, ýsh myng jylday uaqyt úmyt qalyp, ghylymgha HIH ghasyrdyng sekseninshi jyldarynda ghana qayta belgili bolghan Het imperiyasynyng taghdyry Platon Atlantidasy bolugha egizding synarynday súranyp túrghan joq pa!
Osy mannan, dәlirek aitqanda Kishi Aziyanyng soltýstik-batysyndaghy tóbelerding birinen oryny tabylghan, kezinde Gomerding ataqty «Iliada» eposyna arqau bolghan Troya qalasynyng da jer silkinisinen opat bolghany arheologiyalyq zertteulerden belgili. «Troya patshasy Priamnyng qamaly sanalatyn Gissarlyqtaghy «altynshy qalanyn» jer asty dýmpulerinen keyin jermen-jeksen bolghany Sinsinnaty uniyversiytetining arheologiyalyq ekspedisiyasy jýrgizgen qazba júmystary barysynda tolyq dәleldengen derek» (Immanuil Velikovskiy, «Stolknovenie mirov», Feniks. 1996). Al Troyanyng әr mezgilde birining ýstine biri salynghan on eki qabat qala-qorymnan túratyndyghyn eskersek, búl qala-qabattardyng taghy qanshasy jer silkinisinen keyin ómir sýruin toqtatqany jәne belgisiz. Qalay degenmen de jer silkinisinen qiraghan qala oryndaryn biz Palestina nemese Qyzyl teniz manayynan emes, osy Kishi Aziyadan ghana úshyrata alamyz. Bәlkim Platon Atlantidasynyng prototiypi basqa emes, Het imperiyasynyng astanasy Hattusastyng ózi bolar. Álde Hattusastyng múrageri Hatty ma eken.
Platon Atlantidanyng tek grek qala-memleketterine ghana emes, perghauyndar Mysyryna da birshama qauip tóndirgendigin jazady. Solongha Mysyr abyzynyng «senderding babalaryng bolmaghanda, biz atlanttyqtardyng ezgisine týser edik» dep rahmet aituy da (Platon, «Tiymey») Atlantidanyng jaghrapiya jaghynan ejelgi Mysyr men bayyrghy Grekiyanyng ortasynda jatqan memleket bolghandyghyna bir dәlel. Al bizge mәlim tarihtan múnday eki jaghyna da ýrey tóndirip, qos memleketti de qorqynyshta ústay alatyn quatty memleket tek Het imperiyasy bolghandyghy jaqsy belgili.
Biz «Qazyghúrt, topan su jәne jebirey «Tәuraty» degen maqalamyzda («Jas Alash», № 99, 2000) hetter men kezinde Qazaqstandy mekendegen massagetterdi baylanystyra otyryp, hetterding prototýrki, yaghny baghzy týrkiler ekendigine biraz mysaldar keltirgenbiz. Osy arada sol baghyttaghy әngimeni birshama terendete týsuding sәti týsken sekildi. Hetterding Kaspiy men Aral tenizderi manynan bizding dәuirimizge deyingi II mynjyldyqtyng bas jaghynda negizgi eki baghytta, Ýndistan men Kishi Aziyagha qaray qozghalghan ariy - prototýrkilerding bir tarmaghy ekendigi anyq. Olardyng birqatary jaulap barghan jerlerinde, yaghny Kishi Aziyanyng Batysyna, Jerorta tenizining jaghalauyna ornyghyp qalsa, endi birazy Siriya men Palestinany kóktey ótip, Egiypetke jetedi. Shamasy, búlar Lev Gumiylev aita beretin «úzyn arqan, keng túsau» endigi soghyssyz túra almaytyn bolyp qalghan jaujýrek te erkindik sýigish ruhy azat jandar bolsa kerek. Mysyr tarihyna giksos degen ýreyli atpen engen búlar perghauyndar elin jýz jylday (b.d.d.1710-1560 j.j.) emin-erkin biylep-tósteydi. Antika jazba derekterinen bir emes, bildey alty giksos patshasynyng esimi jaqsy belgili. Olardyng arasynda tarihta erekshe iz qaldyrghany - Hian (b.d.d.HÝII gh.). Osy patsha «Tәuratta» de kirgen. Onda «Giksostar patshasy Hiannyng esimi planetanyng atauy. Kýn... (túp-tura osylay - Á.B.), yaghny tabynatyn qúdayynyng júldyzynyng aty» (Amos 5:26, Immanuil Velikovskiy, «Edip y Ehnaton», Feniks, 1996) degen joldar bar. Osynyng ózi-aq giksostardyng bizding bayyrghy babalarymyz sekildi Kýnge tabynghandyghyn, olardyng arasynda Kýn atauynyng dәl býgingi qazaqtardaghyday arada sandaghan ghasyrlar jatsa da esh ózgerissiz dybystalghandyghyn aiqyn anghartyp túrghan joq pa! Tarihy jazbalar, sonday-aq, giksostar arasynda Úmay degen sózding de qatty qadirlengendigin tilge tiyek etedi. Mysyrlyqtargha arbagha minip soghysudy alghash ýiretken de - solar, yaghny qashanda tarihtyng donghalaghyn qozghaugha bar da, ýlesti bólisuge kelgende abyroy-ataqtan júrday bolyp shygha keletin kóshpeli giksostar bolatyn.
Bizdinshe hetter Egiypetke ghana atoy sap qoymay, Kriyt, Kipr sekildi Kishi Aziya jaghalauyna jaqyn jatqan araldargha da qúryq tastaghan sekildi. Kiprding kezinde Alash ataluy, Krit aralyndaghy Ida tauynda Qarqara atty shynnyng (Gomer «Iliadasynda» sóz bolady) kezdesetindigi osynday oilargha bastaydy.
Búlardyng syrtynda, massa-het babalarymyzdyng Kishi Aziyada b.d.d. HÝIII-HIII ghasyrlar aralyghynda óz tәuelsiz memleketin qúryp, dәuirlep túrghandyghy tarih moyyndaghan shyndyq. Bәlkim tórkinin әli kýnge deyin ústatpay kele jatqan týrki syna jazuynyng qúpiyasyn da sol dәuirlerden izdeu kerek bolar. Áytpese ony finiykey nemese aramey әlipbiyining kóshirmesi qylyp shyghara saludan útarymyz shamaly. Kerisinshe, osy mol qazyna baylyghymyzdy biz olardan emes, olar bizden júghystyryp alghan bolsa she?
Endi Atlantidagha qayta oralayyq. Platon Atlantidasynyng tabighy apattardyng saldarynan sugha shógip ketkendigi belgili. Múnday sebepti Het imperiyasynyng kýireuine baylanysty aita alamyz ba? Óitkeni tarihtan onyng b.d.d. HII ghasyrdyng basynda belgisiz «teniz halyqtarynyn» (aheylik grekter bolsa kerek) shabuylynan keyin qúlaghany belgili. Osy tústa batyl joramal jasaudyng qajettigi tuy¬damaq. Kim-kimge de Kishi Aziyanyng seysmografiya jaghy¬nan túraqsyz aimaq ekendigi jaqsy mәlim. Týrkiyada bolghan ótken jylghy qayghyly jer silkinisteri de sonyng bir aighaghy. Al osynday jer silkinisteri búl ónirde búryndary da bolmady dep aita alamyz ba? Mysaly, «teniz halyqtarynyn» talauyna týserden búryn Het imperiyasyn jogharydaghyday tabighat apattary silkilep alghan bolsa she? Nemese kezinde birshama kólemdi bolghan Kipr nemese Krit araldarynyng biraz bóligi su asty dýmpulerinen keyin teniz astyna shógip ketken dep boljasaq? Basqa-basqa, dәl múnday oqighalardyng bolghandyghyn búl aimaqtyng geologiyalyq tarihy joqqa shygharmaydy. Tarihshylar Krittegi ataqty minoy mәdeniyetining joghaluyn basqa emes, osynday tabighat-ana minez kórsetken oqighanyng saldarynan boldy dep týsindiredi.
Biz erterekte týrkining qasqyr (Kók Bóri) miyfi orasan zor kólemdegi tabighy apattyng janghyryghy degen pikir aitqan bolatynbyz. Al mifke múryndyq bolghan apat sebepshisi jerge soqtyghysqan kezbe kometa nemese quatty jer silkinisi boluy mýmkin dep topshylaghanbyz. Miftegi bir taypa halyqtyng týgel qyrylyp qaluy motiyvin osylay týsindirgenbiz. Asyly, «Qúran» men «Tәurattaghyday» óz eserlikterinen nemese kýnәharlyqtarynan qúryp ketken halyqtar jayly diny jeli bayyrghy týrkilerge de tanys bolghan sekildi. Lev Gumiylev «anyzgha qaraghanda, so ruynyng barsha adamy ózderining eserliginen qaza tabady (onyng ne ekeni aitylmaghan), tek qanshyq qasqyrdyng tórt nemeresi ghana tiri qalady» dep kezinde V.A.Aristov jazyp alghan anyzdan derek keltiredi (Lev Gumiylev, «Kóne týrkiler», 1994 j.) Búl da kóne týrkiler arasynda belgili bolghan qanshyq qasqyr turaly anyzdyng bir núsqasy. Mifting kópshilikke mәlim núsqasynda bir taypa el kórshi dúshpandarynyng shapqynshylyghy kezinde týgel jer jastanatyn bolsa, múnda óz eserliginen qaza boldy dep aitylady. Ol ne eserlik edi, Tәniri aldynda kýnәgha batu ma, әlde basqa ma, búl jaghy taratylyp-taldanyp jatpaydy. Degenmen, anyz astarynan osynday da teren, ruhany salmaghy bar saryndy angharugha bolatynday. Yaghny prototýrkilerding Ghad, yaky Atlantida qauymdary jayly óz estelik-týsinikteri bolghan dep topshylaugha haqymyz bar. Jәne anyz sipatynda saqtalghan búl estelikter ózining kórkemdigi, bolashaq úrpaqtargha berer tәlimi jaghynan Platon shaldyng Atlantida jayly әngimesinen bir de kem týspeytin syndy.
Anyz qay uaqyttarda dýniyege kelui mýmkin? Búl, shamasy adamzat balasy ghana emes, Jer-Ananyng ózi de ómir ýshin jan salyp arpalysqan sәt bolsa kerek. Ghalamdyq dengeydegi súrapyl qaqtyghys nemese ishki silkinis әserinen esten tana jazdaghan Jer-Ana qúrsaghy kýnirengen dybystar shygharady. Ol dybystar qasqyr «au-u-uyn», yaghny bórining úlyghanyn eske týsiretin. Jaratqan IYening Músa payghambargha Sinay tauynda on ósiyetti týsiretini de osy tús-ty. Óitkeni, myna dýnie ne bolyp ketti, aqyrzaman kelip qaldy ma dep esteri shygha ýreylengen ol kezdegi júmyr basty pende balasyna Jer-Ana qúrsaghynan shyghyp jatqan janaghy dybystar Tәnirining óz ýni sekildi sezilui әbden mýmkin jayt.
Osy bir sәt әr halyqtyng tanym-týsiniginde әrtýrli kórinis tapty. Týrkiler kezekti tabighat nemese gharysh apatynan aman qalghan endigi adamzatty pende balasy men qanshyq qasqyrdyng jatyrynan taratty. Óitkeni qiyalshyl qyr balalary janaghy apattan keyin qasqyrdy Tәnirining jerdegi bir sipaty dep qabyldaghan-dy. Tek týrkiler ghana emes, Latyn Amerikasynyng Vicholy taypasy da Euraziyadaghy alys tuysqandarynday ózderin iyt-ana men adamnan taratady. Asyly, baghzy týrkiler men jebireyler jýregi auzyna tyghyla qúlaq tikken dybystardy Jer-Ananyng kelesi betindegi olardyng babalary da estigen bolsa kerek. Eki qúrlyqtaghy anyzdardyng ózara tel qozyday úqsastyghyn osylay týsindiruden basqa amal joq. Salauatty qisyn osylay deydi. Estuimizshe, Irandaghy óz aday qandastarymyzdyng arasynda da adamzatty itbalyq pen adamnyng qosaghynan taratatyn anyz bar kórinedi. Múndaghy itbalyq o basta balyghy joq itting ózi bolghan dep joramaldaugha әbden bolady.
Kezinde jer betindegi býkil adamzat balasy kuә bolghan búl apat qay uaqyt aralyghynda jýz berdi, osy saualgha da jauap bere ketken jón sekildi. «Qúranda» Ghad qauymyn jalmaghan apat Núh payghambar túsyndaghy topan sudan keyin delinedi. Eger «Qúrandaghy» Ghad pen Kishi Aziyadaghy Het-Hat patshalyghy bir qauym edi degen úigharymgha toqtasaq, búl apat bizding dәuirimizge deyingi HIÝ-HIII ghasyrlar aralyghynda bolghan dep joramaldaugha mýmkindik bar. Óitkeni búl uaqyt «Tәurattyn» hronologiyalyq rekonstruksiyalanuy boyynsha Músa payghambar jebirey qauymyn Mysyr qúldyghynan alyp shyqqan kezdermen tústas keledi. Al odan Sinay tauyndaghy Tәnirining on ósiyeti Músa ghalayssalamgha týsetin aituly oqighagha qol sozym ghana jer.
Babalarymyz siynghan degdar bóri obrazy tasasyna jasyrynghan tarihy qúpiya osynday. Ol adamzat balasynyng basyna týsken alapat apatty kýnderden syr shertedi. Tek týrki tektes halyqtardyng ghana emes, býkil adamzat balasynyng biriguine ýndeydi. Óitkeni adamzat balasynda Jer-Ana bireu-aq qoy.
Biz Tәniriden Atlantida súrapyly sekildi jaylar endi qaytalanbasyn dep tileymiz. Sebebi Jer-Ana aman bolsa, adamzat balasy da ósip-órkendey bermek. Al osy bir anyzgha bergisiz Atlantida oqighasynyng keyipkerleri bolsa este joq erte zamandarda Saryarqa men Saharanyng arasyn emin-erkin jaylaghan, Atlant múhityna esimin bergen bizding baghzy babalarymyzdyng bir tarmaghy bolatyn.
«Abay-aqparat»

0 pikir