Ótken otty kýni Qazaqstannyng sayasy sahnasynda taghy bir dýrmekke nýkte qoyyldy. IYә, kóregendilikti qajet etpeytin meje baghyndyryldy. Nәtiyjesi enbektegen balagha aldyn-ala belgili bolghan saylau nauqanynda «Núr-Otan» partiyasy semiz shyghyp, 81 payyz dauys iyelendi. «Núr-Otannyn» eki tuyp bir qalghan tuystary «Aq jol» men «Kommunister» partiyasy da 7 payyzdan asyra dauys jinady. Al, әubasta saylau nauqany bastalghanda-aq, kýldibadam kýy keshken qalghan sayasy partiyalardyng sory qaynady. Qansha jerden tyrbandaghanymen «Auyl», «Patriottar», «Ádilet», «JSDP» Mәjiliske ótuding mejeli payyzyn jinay almady. Sóitip, qashannan eki attap, tórdi iyelenetin ozat partiyanyng baghy jandy. Yaghni, aldaghy bes jyl boyy «últtyq jinalystyn» úiytqysy bolu - taghy da «Núr-Otannyn» peshenesine jazyldy. «Aq jol» men «Kommunisterge» de Mәjilis tórinen oryn búiyrghaly otyr. Sonymen búl sayasy nauqanda ne kórdik, kónilge ne týidik?  Osyghan az-kem toqtalar bolsaq...

«Budjetti ýnemdeu» ssenariyi

Ótken otty kýni Qazaqstannyng sayasy sahnasynda taghy bir dýrmekke nýkte qoyyldy. IYә, kóregendilikti qajet etpeytin meje baghyndyryldy. Nәtiyjesi enbektegen balagha aldyn-ala belgili bolghan saylau nauqanynda «Núr-Otan» partiyasy semiz shyghyp, 81 payyz dauys iyelendi. «Núr-Otannyn» eki tuyp bir qalghan tuystary «Aq jol» men «Kommunister» partiyasy da 7 payyzdan asyra dauys jinady. Al, әubasta saylau nauqany bastalghanda-aq, kýldibadam kýy keshken qalghan sayasy partiyalardyng sory qaynady. Qansha jerden tyrbandaghanymen «Auyl», «Patriottar», «Ádilet», «JSDP» Mәjiliske ótuding mejeli payyzyn jinay almady. Sóitip, qashannan eki attap, tórdi iyelenetin ozat partiyanyng baghy jandy. Yaghni, aldaghy bes jyl boyy «últtyq jinalystyn» úiytqysy bolu - taghy da «Núr-Otannyn» peshenesine jazyldy. «Aq jol» men «Kommunisterge» de Mәjilis tórinen oryn búiyrghaly otyr. Sonymen búl sayasy nauqanda ne kórdik, kónilge ne týidik?  Osyghan az-kem toqtalar bolsaq...

«Budjetti ýnemdeu» ssenariyi

«Toydyng bolghanynan boladysy qyzyq» demekshi, esten tandyratyn qyzyqtar saylaugha deyingi dýbirli shaqta oryn aldy. Byltyrghy jyly Preziydentting ókilettigin 2020 jylgha deyin úzartugha referendum ótkizu turaly bastama kóterip, sonynan Elbasy kóregen sheshim qabyldaghan bolyp, kezekten tys Preziydenttik saylau ótken edi. Búl jolghy merziminen búrynghy Parlamenttik saylaudyng ótuine Irak Elekeev shyn jýrekten shyr-pyr boldy ma, joq әlde «auzyng bar da sóilep baqtyn» keri me, ony iytim bilsin, tórtinshi shaqyrylghan Mәjilis palatasynyng taraluy turaly bastama kóterdi. Ádepkide, әidik túlghanyng búl aiqayyn әsheyingi әrtis deputattardyng «shouyna» balaghan edik. Sóitsek, Elekeevting emeurini dualy eken, jalma-jan Elbasy búl bastamany qolday qoydy. Sóitip, qashannan tolghaghy tolmay jatyp shala sharanany dýniyege әkelgish, bizding biylik ózine tansyq emes taghy bir kezekten tys sayasy nauqandy ótkizuge baylam jasady. Biraq, qanday sebeppen baylam jasady?  IYә, memlekettik budjetti ýnemdeu maqsatymen degen sebepti algha tartyp... Áytkenmen, merziminen búryn Mәjilisti taratu jónindegi sheshimmen qosa, «halyq qalaulylarynyng aldaghy eki ailyq jalaqasy saqtalady» degen qayyrymdy qarardyng qabyldanghanyn estigende, biylikting budjetting qay jyrtyghyn býtindemekshi bolghanyn týsine almay dal boldyq.   

Saqtyq pa, әlde qorqaqtyq pa?

Bizding biylik asa saq pa, joq әlde qorqaq pa?  «Halyq ruhy» men «Algha» partiyasyn tirkemey jýrgenin saqtyghyna balaghan edik. Sebebi, biri әsire últshyl (biylikting kózimen qaraghanda) bolsa, biri radikalidy oppozisiyalyq baghyttaghy sayasy partiya-tyn. Últshyldar tobyn resmy sayasy partiya retinde tirkese, olar erteng ushyghyp túrghan últtyq mәselelerding qolamtasyn ýrlep kep jiberse, halyq bir-aq kýnde tónkeris jasaugha úmtyluy әbden mýmkin. Sonday-aq, «Alghany» da tirkese, búl partiya da qalyng búqaranyng sayasy sauatynyng oyanuyna yqpal etip, nәtiyjesinde biylik sau basyna saqina tilep aluy ghajap emes. Al, Ghaziz Aldamjarovtyng jetekshiligindegi Kommunister partiyasynyng jarty jylgha sayasy qyzmetin toqtatu turaly sheshimin nege jatqyzugha bolady? Uaghynda saqa sayasatker Serikbolsyn Ábdildin jetekshi bolghan tústa biylikke óz yqpalyn jýrgize almaghan Kommunister partiyasy Aqordagha sonshalyqty nesimen qauipti? Álbette, búl biylikting kóregendigining emes, qorqaqtyghynyng kórinisi. Áytpese, shilding boghynday shashyrap jýrgen kommunister sayasy nauqanda sara jol ústanyp, «Núr-Otannyng aldyna týsip, dara keledi degenge kim senedi?
Jaghanova Ruhaniyattyng janazasyn shyghardy

Elordadaghy sayasy tehnologtardyng taghy bir tayaz oiyny - «Ruhaniyat» partiyasyn kórer kózge saylau nauqanynan shygharyp tastauy edi. Álbette, partiya jetekshisi Serikjan Mәmbetalindi minsiz sayasatker dep kesip aita almaymyz. Partiyanyng aimaqtyq jiyndaryn ótkizbesten, jalpy siezd ashyp, ýmitkerlerdi bekite saluy, qay jaghynan alyp qaraghanda da sayasy sauatsyzdyqqa jatady. Búl sóz joq Serikjan myrzanyng partiyalyq kýres tәjiriybesining joqtyghy. Myng jerden shetelde oqysang da, sayasat sahnasynda, әsirese saylau nauqany sekildi syndarly shaqta ayaghyndy shalys bastyng ba, bizding shash al dese, bas alatyn әperbaqan sayasy tehnologtarymyz janyndy kózine kórsetuge әzir... Desek te, bar «gәp» múnda emes, bizdinshe Shahanovting «Ruhaniyat» partiyasynyng atynan saylaugha týsui biylikti qatty shoshytyp jibergen tәrizdi. IYә, ras, songhy jyldary údayy qordalanyp qalghan últtyq mәselelerdi jiyi-jii kóterip, syzdaghan jaranyng auzynda jýretin Shahanovtyng aduyny, auzyn aigha bilegen Astananyng ózin qatty abyrjyta bastady. Abyrjytqany bylay túrsyn, apshysyn bidayday quyruda desek asyra aitqandyq emes. Biylik osydan ýsh jyl búryn búryn «Qazaqstandyq últ» degen jasandy úghymdy zandastyru maqsatynda «El birligi doktrinasy» atty qújatty әzirlep, dýiim júrtty azar da bezer etkeni esimizde. Múhtar Shahanov bas bolyp, últ ziyalylary qarsylyq aksiyasyn jasamaq bolghanda ghana, sayasy ssenariister dereu esin jiyp, әlgi qújatty qabyldaudan bas tartty. Sonynan últ ziyalylarynyng úsynystary eskerilip, atalmysh qújat «Últ birligi tújyrymdamasy» degen atpen qayta qabyldandy. Yaghni, eshqashan tauy shaghylyp, meseli merttigip kórmegen biylikti qatty sastyrghan arqaly aqyndy Aqordanyng sayasy tehnologtary qaydan únata qoysyn. Sóitip, Mәmbetalinning aimaqtyq jiyndardyyn batasyn almay, belden basyp ýmitkerlerdi bekite saluyn syltau etken biylik, dәlirek aitsaq partiyanyng eks-tórayymy Altynshash Jaghanova «Ruhaniyattyn» janazasyn shyghardy...

«Janaózen oqighasynyn» әpergen abyroyy

«Búl әn búrynghy әnnen ózgerek» demekshi osy jolghy saylau nauqany barysynda qandy qyrghyn «Janaózen oqighasy» oryn alyp, Astana aiday әlemning aldynda shómishpen jinaghan abyroyyn shelektep tógip ala jazdady. Shiyelenisken jaghdaydy tez arada sheshpese, «Qazaqstannyng әleumettik ahualy qaryshtap damyp keledi» dep úrandatqan biylikting jiyrma jyldyq enbegi esh keteyin dep túr. Odan qalsa, alda bes jyl da bir keletin saylau nauqany esik qaghyp túr. «Jauyrdy jaba toqugha» sheber Elorda tehnologtary dereu Janaózendi jarylqaugha kóshti. Jarylqaymyn dep jýrip qúzyrly oryndar (Konstitusiyalyq Kenes) Janaózende saylaudyng ótuine qarsy shyqty. Áriyne, qan tógilip, arystarynan aiyrylyp otyrghan azaly qalanyng sayasy nauqanda belsendilik tanytpasy beseneden belgili-tin. Qala berdi, «Janaózen oqighasyna» qoldau bildirgen jer-jerde aksiyalar qayta-qayta tóbe kórsete bastady. Osy tústa, biylik ózi jasaghan ssenariydi ózi júta almay, qatty qaqaldy. Janaózende saylaudy ótkizbese, halyq erteng jergilikti biylikting ligitimdigin joqqa shygharuy әbden mýmkin. Osyny qaperge alghan Elbasy Konstitusiyalyq Kenesting sheshimine veto qoydy. Álbette, joq jerden abyroygha keneluge ket әri emes biylikting búl qadamy bizge tansyq emes-tin. Sóitip, qandy qasap «Janaózen oqighasy» elimizding aryna daq týsirse de, biylik týlki-búlangha basyp, búlghaqty da óz paydasyna sheshti.

JSDP-ni jerge úru oiyny

Bizde shynayy oppozisiyalyq partiya bar ma? Bar bolsa, shýbәsiz senimmen qay partiyany atay alamyz? Áriyne, birden «JSDP» esimizge oralady. Qúramyndaghy keybir kýmәndi túlghalary bolmasa, Jarmahan Túyaqbay bastaghan sayasy toptyng ózgelerden әldeqayda shoqtyghy biyik ekendigi dýiim júrtqa ayan. Biylik qúramynda jýrip qúltemirshe bas shúlghudan jalyqqan Jarmahan Túyaqbay, Ámirjan Qosanov, Bolat Ábilov syndy qayratkerler kәrine mingende sheneuikter bylay túrsyn, Elbasynyng ózin esin shygharatyn syndardy aityp salady. Alayda, «tura sóilegende, toghyz auyldan quypty» demekshi, sayasat sahnasynda osy azamattardyng joly bolmay-aq qoydy. Joly bolmady emes, biylik aldyn kes-kestep, adymyn bir ashtyrghan emes. Osy jolghy nauqanda «JSDP»-ning bir top mýsheleri partiya qúramynan óz eriktermen shyghyp, «Aq joldyn» qataryna óte bastady. Basqa uaqytta emes, qasaqana dәl saylau nauqany barysynda jasady qaskóilikti. Álbette, búl oiyn jalpy júrtqa belgili bolghanynday «JSDP»-ni jerge úru ýshin jasaldy. Biraq, búl oiynnyng artynda túrghandar balanyng qulyghyn jasap, aiday әlemge kýlkili boldy. IYә, «aspannan bylghary jaudyrtyp, sorlyghy oqshantaylyq ta búiyrtpaghan» sarang biylik taghy da «JSDP»-ny jargha iyterdi. Desek te, qúryq boylamas qulyqpen jasalsa bir sәri, anqau adamnyng ózi anday alatyn ailagha jýgingeni, biylikting sayasy oiyndardy úiymdastyruda әli de pisip-jetilmegenin әigilep berdi...

«Núr-Otangha» tyiym sala almaymyz...

Elimizdegi eng ýlken sayasy kýsh sóz joq «Núr-Otan» partiyasy. Qazastannyng kez-kelgen ónirinde tendesiz sayasy aibary bar. Oghan eshkimning talasy joq. Áytse de, osy nauqanda «Núr-Otan» partiyasy júrt estise tabalaytyn qareketter jasap baqty. Mysaly, «Deputat bolugha sizdi iytermelegen qanday kýsh?» degen dәstýrli saualgha, partiyanyng atynan saylaugha týsip jatqan bahadýr bauyrymyz Ermahan Ybrayymov: «Deputat bolghan jaqsy ghoy, Astanada tegin ýiing bolady, qomaqty enbekaqy tóleydi» dep jauap berip masqarasy shyqty. Sayasy túrghyda jan-jaqty jetilgen partiyanyng ýmitkerlerining syqpyty osy bolsa, basqasynan qanday qayyr kýtemiz? Odan qalsa, Bilim jәne Ghylym uәziri Baqytjan Júmaghúlov Aqtauda bolghan is-saparynda «Núr-Otandy» jer-kókke syighyzbay madaqtay jóneldi. Sirә, ministr myrza memlekettik qyzmette jýrgende sayasy partiyagha piyar jasaugha bolmaytynyn úmytyp ketti-au deymin. Áytpese, dýniyejýzilik tәjiriybede atqarushy biyliktegi memlekettik qyzmetkerge saylau nauqanynda bir sayasy partiyany nasihattauyna qatang tyiym salady. Eger, әdil biylik bolsa, osynday jónsizdigi ýshin «Núr-Otangha» da «Ruhaniyattyn» kebin kiygizuge bolatyn edi. IYә, «әtten» demesten basqa lajymyz joq...

Týiin

Halyqtyng kózi kór, týisigi biteu emes. Niyeti búrys, yndyny teris jayttyng bәrin jadyna týiip otyr. IYә, endi biylikting tayaz oiyndarynan zәrezap bolghan bizding qogham әrbir sayasy ýderisting shynayylyghyna  kýmәnmen qaraytyn halge jetti. Senimsizdik - búl jetistik pe, joq әlde jenis pe? Bizdinshe, halyqtyng senimsizdigine dushar boludan asqan qasiret joq. Arydan barlanbaghan bir kýndik jenisterding aqyr-ayaghy tragediyagha aparyp soghatynyna tarihtyng ózi barometr. Endeshe, tereng súnghylalyghy joq sayasatttyng da týbi shiyki, sony sor! Búl bizding keshegi sayasy nauqangha aitar songhy sózimiz...  
«Abay-aqparat»