وتكەن وتتى كۇنى قازاقستاننىڭ ساياسي ساحناسىندا تاعى ءبىر دۇرمەككە نۇكتە قويىلدى. ءيا، كورەگەندىلىكتى قاجەت ەتپەيتىن مەجە باعىندىرىلدى. ناتيجەسى ەڭبەكتەگەن بالاعا الدىن-الا بەلگىلى بولعان سايلاۋ ناۋقانىندا «نۇر-وتان» پارتياسى سەمىز شىعىپ، 81 پايىز داۋىس يەلەندى. «نۇر-وتاننىڭ» ەكى تۋىپ ءبىر قالعان تۋىستارى «اق جول» مەن «كوممۋنيستەر» پارتياسى دا 7 پايىزدان اسىرا داۋىس جينادى. ال، ءاۋباستا سايلاۋ ناۋقانى باستالعاندا-اق، كۇلدىبادام كۇي كەشكەن قالعان ساياسي پارتيالاردىڭ سورى قاينادى. قانشا جەردەن تىرباڭداعانىمەن «اۋىل»، «پاتريوتتار»، «ادىلەت»، «جسدپ» ماجىلىسكە ءوتۋدىڭ مەجەلى پايىزىن جيناي المادى. ءسويتىپ، قاشاننان ەكى اتتاپ، ءتوردى يەلەنەتىن وزات پارتيانىڭ باعى جاندى. ياعني، الداعى بەس جىل بويى «ۇلتتىق جينالىستىڭ» ۇيىتقىسى بولۋ - تاعى دا «نۇر-وتاننىڭ» پەشەنەسىنە جازىلدى. «اق جول» مەن «كوممۋنيستەرگە» دە ءماجىلىس تورىنەن ورىن بۇيىرعالى وتىر. سونىمەن بۇل ساياسي ناۋقاندا نە كوردىك، كوڭىلگە نە تۇيدىك؟  وسىعان از-كەم توقتالار بولساق...

«بيۋدجەتتى ۇنەمدەۋ» ستسەناريى

وتكەن وتتى كۇنى قازاقستاننىڭ ساياسي ساحناسىندا تاعى ءبىر دۇرمەككە نۇكتە قويىلدى. ءيا، كورەگەندىلىكتى قاجەت ەتپەيتىن مەجە باعىندىرىلدى. ناتيجەسى ەڭبەكتەگەن بالاعا الدىن-الا بەلگىلى بولعان سايلاۋ ناۋقانىندا «نۇر-وتان» پارتياسى سەمىز شىعىپ، 81 پايىز داۋىس يەلەندى. «نۇر-وتاننىڭ» ەكى تۋىپ ءبىر قالعان تۋىستارى «اق جول» مەن «كوممۋنيستەر» پارتياسى دا 7 پايىزدان اسىرا داۋىس جينادى. ال، ءاۋباستا سايلاۋ ناۋقانى باستالعاندا-اق، كۇلدىبادام كۇي كەشكەن قالعان ساياسي پارتيالاردىڭ سورى قاينادى. قانشا جەردەن تىرباڭداعانىمەن «اۋىل»، «پاتريوتتار»، «ادىلەت»، «جسدپ» ماجىلىسكە ءوتۋدىڭ مەجەلى پايىزىن جيناي المادى. ءسويتىپ، قاشاننان ەكى اتتاپ، ءتوردى يەلەنەتىن وزات پارتيانىڭ باعى جاندى. ياعني، الداعى بەس جىل بويى «ۇلتتىق جينالىستىڭ» ۇيىتقىسى بولۋ - تاعى دا «نۇر-وتاننىڭ» پەشەنەسىنە جازىلدى. «اق جول» مەن «كوممۋنيستەرگە» دە ءماجىلىس تورىنەن ورىن بۇيىرعالى وتىر. سونىمەن بۇل ساياسي ناۋقاندا نە كوردىك، كوڭىلگە نە تۇيدىك؟  وسىعان از-كەم توقتالار بولساق...

«بيۋدجەتتى ۇنەمدەۋ» ستسەناريى

«تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق» دەمەكشى، ەستەن تاندىراتىن قىزىقتار سايلاۋعا دەيىنگى ءدۇبىرلى شاقتا ورىن الدى. بىلتىرعى جىلى پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىن 2020 جىلعا دەيىن ۇزارتۋعا رەفەرەندۋم وتكىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرىپ، سوڭىنان ەلباسى كورەگەن شەشىم قابىلداعان بولىپ، كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكەن ەدى. بۇل جولعى مەرزىمىنەن بۇرىنعى پارلامەنتتىك سايلاۋدىڭ وتۋىنە يراك ەلەكەەۆ شىن جۇرەكتەن شىر-پىر بولدى ما، جوق الدە «اۋزىڭ بار دا سويلەپ باقتىڭ» كەرى مە، ونى ءيتىم ءبىلسىن، ءتورتىنشى شاقىرىلعان ءماجىلىس پالاتاسىنىڭ تارالۋى تۋرالى باستاما كوتەردى. ادەپكىدە، ايدىك تۇلعانىڭ بۇل ايقايىن اشەيىنگى ءارتىس دەپۋتاتتاردىڭ «شوۋىنا» بالاعان ەدىك. سويتسەك، ەلەكەەۆتىڭ ەمەۋرىنى دۋالى ەكەن، جالما-جان ەلباسى بۇل باستامانى قولداي قويدى. ءسويتىپ، قاشاننان تولعاعى تولماي جاتىپ شالا شارانانى دۇنيەگە اكەلگىش، ءبىزدىڭ بيلىك وزىنە تاڭسىق ەمەس تاعى ءبىر كەزەكتەن تىس ساياسي ناۋقاندى وتكىزۋگە بايلام جاسادى. بىراق، قانداي سەبەپپەن بايلام جاسادى؟  ءيا، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتى ۇنەمدەۋ ماقساتىمەن دەگەن سەبەپتى العا تارتىپ... ايتكەنمەن، مەرزىمىنەن بۇرىن ءماجىلىستى تاراتۋ جونىندەگى شەشىممەن قوسا، «حالىق قالاۋلىلارىنىڭ الداعى ەكى ايلىق جالاقاسى ساقتالادى» دەگەن قايىرىمدى قاراردىڭ قابىلدانعانىن ەستىگەندە، بيلىكتىڭ بيۋدجەتتىڭ قاي جىرتىعىن بۇتىندەمەكشى بولعانىن تۇسىنە الماي دال بولدىق.   

ساقتىق پا، الدە قورقاقتىق پا؟

ءبىزدىڭ بيلىك اسا ساق پا، جوق الدە قورقاق پا؟  «حالىق رۋحى» مەن «العا» پارتياسىن تىركەمەي جۇرگەنىن ساقتىعىنا بالاعان ەدىك. سەبەبى، ءبىرى اسىرە ۇلتشىل (بيلىكتىڭ كوزىمەن قاراعاندا) بولسا، ءبىرى راديكالدى وپپوزيتسيالىق باعىتتاعى ساياسي پارتيا-تىن. ۇلتشىلدار توبىن رەسمي ساياسي پارتيا رەتىندە تىركەسە، ولار ەرتەڭ ۋشىعىپ تۇرعان ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ قولامتاسىن ۇرلەپ كەپ جىبەرسە، حالىق ءبىر-اق كۇندە توڭكەرىس جاساۋعا ۇمتىلۋى ابدەن مۇمكىن. سونداي-اق، «العانى» دا تىركەسە، بۇل پارتيا دا قالىڭ بۇقارانىڭ ساياسي ساۋاتىنىڭ ويانۋىنا ىقپال ەتىپ، ناتيجەسىندە بيلىك ساۋ باسىنا ساقينا تىلەپ الۋى عاجاپ ەمەس. ال، عازيز الدامجاروۆتىڭ جەتەكشىلىگىندەگى كوممۋنيستەر پارتياسىنىڭ جارتى جىلعا ساياسي قىزمەتىن توقتاتۋ تۋرالى شەشىمىن نەگە جاتقىزۋعا بولادى؟ ۋاعىندا ساقا ساياساتكەر سەرىكبولسىن ءابدىلدين جەتەكشى بولعان تۇستا بيلىككە ءوز ىقپالىن جۇرگىزە الماعان كوممۋنيستەر پارتياسى اقورداعا سونشالىقتى نەسىمەن قاۋىپتى؟ البەتتە، بۇل بيلىكتىڭ كورەگەندىگىنىڭ ەمەس، قورقاقتىعىنىڭ كورىنىسى. ايتپەسە، ءشىلدىڭ بوعىنداي شاشىراپ جۇرگەن كوممۋنيستەر ساياسي ناۋقاندا سارا جول ۇستانىپ، «نۇر-وتاننىڭ الدىنا ءتۇسىپ، دارا كەلەدى دەگەنگە كىم سەنەدى؟
جاعانوۆا رۋحانياتتىڭ جانازاسىن شىعاردى

ەلورداداعى ساياسي تەحنولوگتاردىڭ تاعى ءبىر تاياز ويىنى - «رۋحانيات» پارتياسىن كورەر كوزگە سايلاۋ ناۋقانىنان شىعارىپ تاستاۋى ەدى. البەتتە، پارتيا جەتەكشىسى سەرىكجان مامبەتاليندى ءمىنسىز ساياساتكەر دەپ كەسىپ ايتا المايمىز. پارتيانىڭ ايماقتىق جيىندارىن وتكىزبەستەن، جالپى سەزد اشىپ، ۇمىتكەرلەردى بەكىتە سالۋى، قاي جاعىنان الىپ قاراعاندا دا ساياسي ساۋاتسىزدىققا جاتادى. بۇل ءسوز جوق سەرىكجان مىرزانىڭ پارتيالىق كۇرەس تاجىريبەسىنىڭ جوقتىعى. مىڭ جەردەن شەتەلدە وقىساڭ دا، ساياسات ساحناسىندا، اسىرەسە سايلاۋ ناۋقانى سەكىلدى سىندارلى شاقتا اياعىڭدى شالىس باستىڭ با، ءبىزدىڭ شاش ال دەسە، باس الاتىن اپەرباقان ساياسي تەحنولوگتارىمىز جانىڭدى كوزىڭە كورسەتۋگە ءازىر... دەسەك تە، بار «گاپ» مۇندا ەمەس، بىزدىڭشە ءشاحانوۆتىڭ «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ اتىنان سايلاۋعا ءتۇسۋى بيلىكتى قاتتى شوشىتىپ جىبەرگەن ءتارىزدى. ءيا، راس، سوڭعى جىلدارى ۇدايى قوردالانىپ قالعان ۇلتتىق ماسەلەلەردى ءجيى-ءجيى كوتەرىپ، سىزداعان جارانىڭ اۋزىندا جۇرەتىن شاحانوۆتىڭ ادۋىنى، اۋزىن ايعا بىلەگەن استانانىڭ ءوزىن قاتتى ابىرجىتا باستادى. ابىرجىتقانى بىلاي تۇرسىن، اپشىسىن بيدايداي قۋىرۋدا دەسەك اسىرا ايتقاندىق ەمەس. بيلىك وسىدان ءۇش جىل بۇرىن بۇرىن «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەن جاساندى ۇعىمدى زاڭداستىرۋ ماقساتىندا «ەل بىرلىگى دوكتريناسى» اتتى قۇجاتتى ازىرلەپ، ءدۇيىم جۇرتتى ازار دا بەزەر ەتكەنى ەسىمىزدە. مۇحتار شاحانوۆ باس بولىپ، ۇلت زيالىلارى قارسىلىق اكتسياسىن جاساماق بولعاندا عانا، ساياسي ستسەناريستەر دەرەۋ ەسىن جيىپ، الگى قۇجاتتى قابىلداۋدان باس تارتتى. سوڭىنان ۇلت زيالىلارىنىڭ ۇسىنىستارى ەسكەرىلىپ، اتالمىش قۇجات «ۇلت بىرلىگى تۇجىرىمداماسى» دەگەن اتپەن قايتا قابىلداندى. ياعني، ەشقاشان تاۋى شاعىلىپ، مەسەلى مەرتتىگىپ كورمەگەن بيلىكتى قاتتى ساستىرعان ارقالى اقىندى اقوردانىڭ ساياسي تەحنولوگتارى قايدان ۇناتا قويسىن. ءسويتىپ، مامبەتاليننىڭ ايماقتىق جيىنداردىىن باتاسىن الماي، بەلدەن باسىپ ۇمىتكەرلەردى بەكىتە سالۋىن سىلتاۋ ەتكەن بيلىك، دالىرەك ايتساق پارتيانىڭ ەكس-ءتورايىمى التىنشاش جاعانوۆا «رۋحانياتتىڭ» جانازاسىن شىعاردى...

«جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ» اپەرگەن ابىرويى

«بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك» دەمەكشى وسى جولعى سايلاۋ ناۋقانى بارىسىندا قاندى قىرعىن «جاڭاوزەن وقيعاسى» ورىن الىپ، استانا ايداي الەمنىڭ الدىندا شومىشپەن جيناعان ابىرويىن شەلەكتەپ توگىپ الا جازدادى. شيەلەنىسكەن جاعدايدى تەز ارادا شەشپەسە، «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك احۋالى قارىشتاپ دامىپ كەلەدى» دەپ ۇرانداتقان بيلىكتىڭ جيىرما جىلدىق ەڭبەگى ەش كەتەيىن دەپ تۇر. ودان قالسا، الدا بەس جىل دا ءبىر كەلەتىن سايلاۋ ناۋقانى ەسىك قاعىپ تۇر. «جاۋىردى جابا توقۋعا» شەبەر ەلوردا تەحنولوگتارى دەرەۋ جاڭاوزەندى جارىلقاۋعا كوشتى. جارىلقايمىن دەپ ءجۇرىپ قۇزىرلى ورىندار (كونستيتۋتسيالىق كەڭەس) جاڭاوزەندە سايلاۋدىڭ وتۋىنە قارسى شىقتى. ارينە، قان توگىلىپ، ارىستارىنان ايىرىلىپ وتىرعان ازالى قالانىڭ ساياسي ناۋقاندا بەلسەندىلىك تانىتپاسى بەسەنەدەن بەلگىلى-ءتىن. قالا بەردى، «جاڭاوزەن وقيعاسىنا» قولداۋ بىلدىرگەن جەر-جەردە اكتسيالار قايتا-قايتا توبە كورسەتە باستادى. وسى تۇستا، بيلىك ءوزى جاساعان ستسەناريدى ءوزى جۇتا الماي، قاتتى قاقالدى. جاڭاوزەندە سايلاۋدى وتكىزبەسە، حالىق ەرتەڭ جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ليگيتيمدىگىن جوققا شىعارۋى ابدەن مۇمكىن. وسىنى قاپەرگە العان ەلباسى كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ شەشىمىنە ۆەتو قويدى. البەتتە، جوق جەردەن ابىرويعا كەنەلۋگە كەت ءارى ەمەس بيلىكتىڭ بۇل قادامى بىزگە تاڭسىق ەمەس-ءتىن. ءسويتىپ، قاندى قاساپ «جاڭاوزەن وقيعاسى» ەلىمىزدىڭ ارىنا داق تۇسىرسە دە، بيلىك تۇلكى-بۇلاڭعا باسىپ، بۇلعاقتى دا ءوز پايداسىنا شەشتى.

جسدپ-ءنى جەرگە ۇرۋ ويىنى

بىزدە شىنايى وپپوزيتسيالىق پارتيا بار ما؟ بار بولسا، ءشۇباسىز سەنىممەن قاي پارتيانى اتاي الامىز؟ ارينە، بىردەن «جسدپ» ەسىمىزگە ورالادى. قۇرامىنداعى كەيبىر كۇماندى تۇلعالارى بولماسا، جارماحان تۇياقباي باستاعان ساياسي توپتىڭ وزگەلەردەن الدەقايدا شوقتىعى بيىك ەكەندىگى ءدۇيىم جۇرتقا ايان. بيلىك قۇرامىندا ءجۇرىپ قۇلتەمىرشە باس شۇلعۋدان جالىققان جارماحان تۇياقباي، ءامىرجان قوسانوۆ، بولات ءابىلوۆ سىندى قايراتكەرلەر كارىنە مىنگەندە شەنەۋىكتەر بىلاي تۇرسىن، ەلباسىنىڭ ءوزىن ەسىن شىعاراتىن سىنداردى ايتىپ سالادى. الايدا، «تۋرا سويلەگەندە، توعىز اۋىلدان قۋىپتى» دەمەكشى، ساياسات ساحناسىندا وسى ازاماتتاردىڭ جولى بولماي-اق قويدى. جولى بولمادى ەمەس، بيلىك الدىن كەس-كەستەپ، ادىمىن ءبىر اشتىرعان ەمەس. وسى جولعى ناۋقاندا «جسدپ»-ءنىڭ ءبىر توپ مۇشەلەرى پارتيا قۇرامىنان ءوز ەرىكتەرمەن شىعىپ، «اق جولدىڭ» قاتارىنا وتە باستادى. باسقا ۋاقىتتا ەمەس، قاساقانا ءدال سايلاۋ ناۋقانى بارىسىندا جاسادى قاسكويلىكتى. البەتتە، بۇل ويىن جالپى جۇرتقا بەلگىلى بولعانىنداي «جسدپ»-ءنى جەرگە ۇرۋ ءۇشىن جاسالدى. بىراق، بۇل ويىننىڭ ارتىندا تۇرعاندار بالانىڭ قۋلىعىن جاساپ، ايداي الەمگە كۇلكىلى بولدى. ءيا، «اسپاننان بىلعارى جاۋدىرتىپ، سورلىعى وقشانتايلىق تا بۇيىرتپاعان» ساراڭ بيلىك تاعى دا «جسدپ»-نى جارعا يتەردى. دەسەك تە، قۇرىق بويلاماس قۋلىقپەن جاسالسا ءبىر ءسارى، اڭقاۋ ادامنىڭ ءوزى اڭداي الاتىن ايلاعا جۇگىنگەنى، بيلىكتىڭ ساياسي ويىنداردى ۇيىمداستىرۋدا ءالى دە ءپىسىپ-جەتىلمەگەنىن ايگىلەپ بەردى...

«نۇر-وتانعا» تىيىم سالا المايمىز...

ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن ساياسي كۇش ءسوز جوق «نۇر-وتان» پارتياسى. قازاستاننىڭ كەز-كەلگەن وڭىرىندە تەڭدەسىز ساياسي ايبارى بار. وعان ەشكىمنىڭ تالاسى جوق. ايتسە دە، وسى ناۋقاندا «نۇر-وتان» پارتياسى جۇرت ەستىسە تابالايتىن قارەكەتتەر جاساپ باقتى. مىسالى، «دەپۋتات بولۋعا ءسىزدى يتەرمەلەگەن قانداي كۇش؟» دەگەن ءداستۇرلى ساۋالعا، پارتيانىڭ اتىنان سايلاۋعا ءتۇسىپ جاتقان ءباھادۇر باۋىرىمىز ەرماحان ىبرايىموۆ: «دەپۋتات بولعان جاقسى عوي، استانادا تەگىن ءۇيىڭ بولادى، قوماقتى ەڭبەكاقى تولەيدى» دەپ جاۋاپ بەرىپ ماسقاراسى شىقتى. ساياسي تۇرعىدا جان-جاقتى جەتىلگەن پارتيانىڭ ۇمىتكەرلەرىنىڭ سىقپىتى وسى بولسا، باسقاسىنان قانداي قايىر كۇتەمىز؟ ودان قالسا، ءبىلىم جانە عىلىم ءۋازىرى باقىتجان جۇماعۇلوۆ اقتاۋدا بولعان ءىس-ساپارىندا «نۇر-وتاندى» جەر-كوككە سىيعىزباي ماداقتاي جونەلدى. ءسىرا، مينيستر مىرزا مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەندە ساياسي پارتياعا پيار جاساۋعا بولمايتىنىن ۇمىتىپ كەتتى-اۋ دەيمىن. ايتپەسە، دۇنيەجۇزىلىك تاجىريبەدە اتقارۋشى بيلىكتەگى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرگە سايلاۋ ناۋقانىندا ءبىر ساياسي پارتيانى ناسيحاتتاۋىنا قاتاڭ تىيىم سالادى. ەگەر، ءادىل بيلىك بولسا، وسىنداي جونسىزدىگى ءۇشىن «نۇر-وتانعا» دا «رۋحانياتتىڭ» كەبىن كيگىزۋگە بولاتىن ەدى. ءيا، «اتتەڭ» دەمەستەن باسقا لاجىمىز جوق...

ءتۇيىن

حالىقتىڭ كوزى كور، تۇيسىگى بىتەۋ ەمەس. نيەتى بۇرىس، ىندىنى تەرىس جايتتىڭ ءبارىن جادىنا ءتۇيىپ وتىر. ءيا، ەندى بيلىكتىڭ تاياز ويىندارىنان زارەزاپ بولعان ءبىزدىڭ قوعام ءاربىر ساياسي ۇدەرىستىڭ شىنايىلىعىنا  كۇمانمەن قارايتىن حالگە جەتتى. سەنىمسىزدىك - بۇل جەتىستىك پە، جوق الدە جەڭىس پە؟ بىزدىڭشە، حالىقتىڭ سەنىمسىزدىگىنە دۋشار بولۋدان اسقان قاسىرەت جوق. ارىدان بارلانباعان ءبىر كۇندىك جەڭىستەردىڭ اقىر-اياعى تراگەدياعا اپارىپ سوعاتىنىنا تاريحتىڭ ءوزى بارومەتر. ەندەشە، تەرەڭ سۇڭعىلالىعى جوق ساياساتتتىڭ دا ءتۇبى شيكى، سوڭى سور! بۇل ءبىزدىڭ كەشەگى ساياسي ناۋقانعا ايتار سوڭعى ءسوزىمىز...  
«اباي-اقپارات»