El basyna kýn tughanda, el-júrt ziyaly qauymnan, aitary bar aqyn-jazushydan últtyn  bolashaghyna qatysty sóz kýtedi. Al «Janaózen qyrghyny» men elding erkinen tys Euraziyalyq odaqtyng endep kele jatqany - «el basyna kýn tughan» shaqtyng aiqyn belgisi eken aqiqat. Osynday almaghayyp zamanda aqynnyng ne aitary bar? Osy orayda biz aqyn Aqberen Elgezekke habarlasyp, «Sәrsenbining sәtinde» súhbattasqan edik.
- Aqberen myrza, «Aqynnan hal súrama, jyr súra» degen qaghidany búzyp, súhbatymyzdy býgingi tynys-tirshiliginizden bastasaq. Astanagha ketip qaldy dep estip edik, hal-jaghdayynyz qalay?
- Astanagha osymen ýshinshi ret kóship keldim. Alghashqy eki ret kelgenimde jolym bolmady. Onyng ýstine Almatyny ólerdey saghynyp jýrgen kezim. Bastyqtarym qattyraq úrsyp jiberse boldy, búldanyp ketip qala beretinmin. Óitkeni men ýshin Almaty qashan da ystyq. Kindik qanym tamghan jer. Almaty - mening ghashyghym. Ony saghynbay túra almaymyn.  

El basyna kýn tughanda, el-júrt ziyaly qauymnan, aitary bar aqyn-jazushydan últtyn  bolashaghyna qatysty sóz kýtedi. Al «Janaózen qyrghyny» men elding erkinen tys Euraziyalyq odaqtyng endep kele jatqany - «el basyna kýn tughan» shaqtyng aiqyn belgisi eken aqiqat. Osynday almaghayyp zamanda aqynnyng ne aitary bar? Osy orayda biz aqyn Aqberen Elgezekke habarlasyp, «Sәrsenbining sәtinde» súhbattasqan edik.
- Aqberen myrza, «Aqynnan hal súrama, jyr súra» degen qaghidany búzyp, súhbatymyzdy býgingi tynys-tirshiliginizden bastasaq. Astanagha ketip qaldy dep estip edik, hal-jaghdayynyz qalay?
- Astanagha osymen ýshinshi ret kóship keldim. Alghashqy eki ret kelgenimde jolym bolmady. Onyng ýstine Almatyny ólerdey saghynyp jýrgen kezim. Bastyqtarym qattyraq úrsyp jiberse boldy, búldanyp ketip qala beretinmin. Óitkeni men ýshin Almaty qashan da ystyq. Kindik qanym tamghan jer. Almaty - mening ghashyghym. Ony saghynbay túra almaymyn.  
Alayda, elding taghdyryna qatysty sheshimder býgin Astanada qabyldanady. Qoghamnyng damuyna әser etetin negizgi bastamalardyng túsauy da osy jerde kesiledi. Azamat bop qalyptasyp boldyq, endi tughan elge tittey de bolsyn paydamyz tiysinshi, qashanghy aqyn bop erkelep jýre beremiz dep oiladym. Áriyne, elge paydany auylda jýrip te tiygizuge bolady. Biraq Astananyng bir búryshynda jýrip istegen júmysyng kóbirek nәtiyje beretini anyq. Sonday oimen Arqagha auyp kettik. «Er kezegi ýshke deyin» degendey, endi osy jaqta túraqtap qalatyn shygharmyn degen ýmitim bar.
- Biluimizshe «Bóbek qoryndaghy» qyzmetinizden bas tartypsyz.  Búl ortadan ketuinizding sebebi ne?
- Búl jerde bir dýniyeni anyqtap ketkim kelip otyr. Qazaqstanda «Bóbek» degen eki úiym bar. Biri Sara Alpysqyzynyng ózi basqaratyn qoghamdyq qor, ekinshisi Bilim jәne ghylym ministrligine qaraytyn respublikalyq memlekettik kәsiporyn. Men sol memlekettik mekemege qarasty «Adamdy ýilesimdi damytu institutyn» basqardym. IYә, ol mekemeden óz erkimmen kettim. Sebebi, men ol jerge pedagogikalyq tәjiriybesi bar maman retinde emes, qarjy jәne ózge de sheshimin kýtip túrghan mәselelerdi retteytin menedjer retinde shaqyrylghan bolatynmyn. Ótirik aityp qaytemin, óz basym bilim beru salasyn jaqsy bilmeymin. Sondyqtan, maghan jýktelgen tapsyrmany oryndadym da, júmystan bosatudy súrap, ótinish jazdym. Óitkeni, ol ortagha úiymdy ary qaray damytatyn sol salanyng mamany kelui tiyis. Bir jaghynan eger men ol jerde otyra bersem, ózime de, ol institutqa da paydasyz bolushy edi.  
- Janaózen qyrghynyna baylanysty aqyndardyng birazy ýn qosty. Birazy jazghanyn «jaqsy uaqytta» jariya eteri belgili: «men sol kezde osylay degen edim» dep. Sol «degendi» siz býgin dey alasyz ba?
- Áriyne, mening qazirgi beretin jauabym kóp adamgha únamauy mýmkin. Degenmen, batyldanyp alyp, aityp kóreyin. Men nauqanshyl aqyn emespin. Bir jerde qan tógilip, qazaqty qazaq atyp jatqanda, biylik tughan halqyn ayausyz janshyp jatqanda, soghan «ýn qatqansyp», oqyrmandar aldynda úpay jinau ýshin óleng jazu - mening qolymnan kelmeydi. Sosyn poeziya mening týsinigimde qoghamdyq problemalardy kóteruge mindetti emes. Ol auyr jýkti qazir jurnalistika kóterip keledi. Kerek deseniz, jurnalistika qazir oppozisiyanyng mindetin atqaryp jýr. Osy orayda, Janaózendegi oqighagha baylanysty qanshama maqala jazyp, biylikti ótkir synaghan jurnalist azamattar men azamatshalargha ýlken rahmet aitqym keledi. Al, aqyn múnday jaghdayda ne maqala jazuy tiyis, ne osynday súhbatty paydalana otyryp, óz pikirin aituy qajet.
- Endeshe sizding azamattyq pikirinizdi qanday?
- Kez kelgen esi dúrys adam - qantógiske qarsy shyghyp, әr mәseleni beybit týrde sheshuge úmtyluy kerek. Ókinishke qaray bizding biylik pasifist emes ekenin kórsetip berdi. Múnayshylardyng mәselesin der kezinde sheshpey, olar narazylyq bildirui múng edi, qaru qoldandy. Búl óte jaghymsyz jaghday. Qarugha tótep beru onay emes, әriyne. «Janaózendegi jaghday tynyshtaldy, kóterilgen júrtty qarumen basyp tastadyq» dep jogharydaghy azamattar oilaytyn bolsa, qatty qatelesedi. Óz halqyna qaru qoldanyp, әdildik izdegen azamattardy qúrbandyqqa shala salu - ýlken kýnә. Búnyng arty jaqsylyqqa aparmaydy. Júmyssyz qalghandardy júmyspen qamtyp, der kezinde halyqtyng ýnine qúlaq tossa, múnday jaghday bolmas edi. Janaózendegi jaghday  bir kýnde búrq ete qalghan joq, búl ailar boyy qordalanghan sher men yzanyng nәtiyjesi. Sonda kim kinәli? Qúrban bolghan Alashtyng balalary emes, әriyne. Olar bar bolghany óz qúqyghynyng taptalmauyn talap etti. Mýmkin aitqanyna qúlaq aspaghan keybir sheneunikke zyghyrdany qaynap, qúqyq qorghau organdaryna qol kótergen shyghar. Arty nege ainalghanyn bilemiz. Kim bolsa ol bolsyn, kez kelgen azamat múnday kezenderde halqynyng jaghyna shyghyp, elding sózin sóileui tiyis. Men búl jaghdayda, biylikting eng aldymen múnayshylar mәselesine óte nemqúraydy qarap, artynan degenin istetu ýshin qaru qoldanghanyn ýlken qatelik dep bilemin.          
- Qazirgi kópshilik aqyn-jazushylar Abaygha jýginuge sheber. Biraq, solar qazirgi qazaqtyng taghdyryna oray «qalyng elim, qazaghym» dep, kýnirene almaytyny qalay?
- Kýnirene bergennen ne payda?! Al, men-aq  kýnireneyin, sizding mәseleniz odan sheshile qalmaydy ghoy! Bәrimiz qosylyp alyp, kýnirenip kórsek te, Abaydyng úly múnyn sezine almaspyz. Óitkeni Abaydyng múny basqa mún. Úly kemengerding qazaqtyng beysharalyghy men sol kezde qaranghylyghyna emes, qazaqtyng Tәnir men jaratylys jayly eshtene bilmey ótip jatqanyna qabyrghasy qayysty. Jaratqannyng zandaryn bilmey ómir sýrip, bostan bosqa shyn әlemge attanyp jatqan qandastaryna jany ashydy. Búl mýlde basqa kategoriyadaghy qasiret. Bir jaghynan Abaydyng zamany basqa, bizding zaman basqa. Árkim óz zamanynyng múnarasynan oy tolghaydy, әrkim ózi ómir sýrip jatqan dәuirding soqqan dauylymen arpalysady.
Halqyna jany ashymaytyn, últyna jaqsylyq oilamaytyn qalamger bolmaydy. Olay bolsa, onda sol sóz ben oy iyesin jaratqan Tәnirding enbeginde qisyn bolmas edi.
- Al qazaqtyng ru-rugha bólinushiligi әsirese aqyn-jazushylardyng arasyna dendep bara jatqanyn jasyra almaytyn shygharsyz? Bizding qalyng elge sóz aitar osy ziyalylarymyz nege traybalizm dertine shaldyqty dep oilaysyz?
- Maghan qazaqty kezinde qyrylyp qalghan jongharlar: «traybalizmmen auyryp, jýzge bólinip, jýzderin kýisin, rugha bólinip bytyrap jýrinder» dep qarghap-silep ketken sekildi kórinedi. Búl bizding últtyq dertimiz ekenin moyyndaymyn. Jershildik, rushyldyq, jýzshildik degen auru tek biyik mәdeniyeti bar, tereng adamdarda ghana bolmaydy. Al, jýzge, taghy basqagha  bólinip, týrli-týsti bolyp jýrgen adamdar bolsa, ol ziyaly emes. Men olardy shirigen júmyrtqa der edim. Ol ózi bir dirdektegen sorly, talantsyz bir beyshara boluy kerek. Ne qabileti joq, ne daryny joq «bauyrlaryn» kóringen jerge tartyp, qoldan jasaytyn adamdar - kýnәharlar. Sebebi, olar sol jerge nemese sol abyroygha layyqty adamgha qiyanat jasap, onyng ómirin qúrtady, taghdyryn talqan etedi.
Bir aita ketetin nәrse, әdebiyette traybalizmning joly bolmaydy. Sebebi, talantsyz adam әdebiyette birden bilinip qalady. Onyng ýstine qazirgi zamanda, sóz ónerinde eshkim eshkimdi sýirep keremet qyla almaydy. Solay istep jýrgender bar shyghar, bar bolsa, óte kýlkili jaghday bop kórinetin edi. Ádebiyettegi traybalisterding kýni qaran. Sebebi, әdebiyet - jalghyzdardyng maydany.
- Endeshe aitynyzshy, joqshylyqtan jarymkónil bolyp jýrgen júrtshylyq, әsirese júmyssyz qalghan jastar qanshalyqty últjandy dep oilaysyz?
- Últjandylyq - sauda emes qoy, sen meni júmysqa qoy, pәter ber, sosyn men Otanymdy sýie bastaymyn deytin. Últjandylyq, Otandy sýy - adamnyng ishki әlemindegi qúbylys. «Otandy sýng - imannan» depti payghambar bir hadiysinde. Sol sóz - aqiqat.
Jas kezinde adam ókpeshil, ýnemi narazy kýide jýredi. Ol adamnyng balghyn kezindegi psihofiziologiyalyq sebepterimen týsindiriledi. Biraq gendegi ata-baba ruhy onyng jýregindegi últyna, jerine degen mahabbat sezimin bir sәtke de suytpaq emes. Jalpy, býgingi jaghdayyna narazy azamattar sol ýshin últyn sýimey qaluy mýmkin degen qisyngha kelmeydi.
- Endeshe búl súraqqa basqasha qyrynan keleyik: Ata-babadan miras bolyp qalghan úlan-baytaq ólke, asty da, ýsti de baylyqqa toly jerimizge ózgeler kóz alartqan qazirgi qoghamda óz elinde ógey bolghan qazaq balasy Tereshenko men Baturina siyaqty latifundister satyp alghan jerdi qorghaugha әzir me?
- Qúday betin ary qylsyn, jerimizge jau kirse, sol Tereshenkonyz ben Baturinalar iyelik etken gektarlarynyng qayda qalghanyn bilmey, bas saughalay qashatyny anyq. Al, bizding er jigitter búl Tereshenkonyng nemese Hrapunovtyng jeri eken dep qarap túrmaydy. Jer - qazaqtiki. Biz qorghasaq jerimizding tútastyghyn qorghaymyz. Oghan Qúday jetkizbesin.
- Áriyne, jerimizding baylyghyna ie bolmasaq, jalpaq qazaqtyng jartysy júmyssyz bolsa, qazaq qazaqty jemqorlyqpen tonap jatsa, sonda biz qanday halyq bolghanymyz?
- Ókinishke qaray, ras, qazaq óz baylyghynyng qyzyghyn kórip otyrghan joq. Ony siz de, men de, kóshede jýrgen kez kelgen bauyrymyz da aita alady. Biz ózi basymyzdan sorymyz arylmaghan el boldyq. Bodan edik, tәuelsizdik aldyq. Erkindik aldyq qoy, endi óz qolymyz óz auzymyzgha jetetin shyghar dep jýrgende, taghy birdene shygha qalady, әiteuir...Tәnirding nazary týzu bolsyn, qanshama qiyndyqtan kórgen qazaqtyng mandayy da jarqyrar bir kýni. Men soghan senemin.
Al jalpy qanday halyqpyz degen súraqqa bylay dep jauap berer edim: biz óte nemqúrayly halyqpyz. Bizge bәribir sekildi, keyde... Tonap jatyr ma, úrlap jatyr ma, qúqyghyng taptalyp jatyr ma, jýre beremiz. Jalpy, basqarugha óte ynghayly últpyz ghoy.
- Syrt kózge bolmysy bólekteu, oiy júmbaq, biraq kesek sóileytin sizdi aqyn emes, әkim bolugha layyq degen sóz estidik. Múnday sózdi baqtalas aghayyndar arasynan óz qúlaghynyzben estigen joqsyz ba?
- Men uniyversiytet bitirgeli memlekettik qyzmette jýrdim. Arasynda ýzilis bolghanda baspada istedim. Jastayymnan kishigirim bolsa da, basshylyq qyzmetterde boldym. Ol kýnkóris. Sosyn iykeming bolsa, nege istemeske? Negizinde «Memlekettik qyzmette isteu onay sharua» dep oilaytyndar qatelesedi. Bәri jemqor, bәri bay ýshin qyzmetke barady dep qatelespeu kerek. Búl da bir mening azamattyq pozisiyamnyng jemisi shyghar. Qoghamgha paydaly bolu, elge az da bolsa enbegindi siniruding joly. Sondyqtan atqaryp kelgen, alda atqaratyn júmysymdy el-júrt «búniki da mansap quu eken» dep oilamasa dep tileymin.
Al, aqyndyq - Tәnirding syiy. Ol sening boyyna bitse, maza bermeydi, shyqpay qoymaydy. Qyzmette jýrgenimdi biletinder, aqyn emes, әkim bolghany dúrys dep aitqan shyghar. Qyzmet býgin bar, erteng joq, al, óleng qashanda menimen birge. Men  ýshin qyzmet emes, ólenimning taghdyry manyzdyraq.
- Degenmen әkim boludyng nesi aiyp, eger halqyna jaqyn bolsan?
- Áriyne!
- Al әdebiyettegi qanday jaghday sizding mazanyzdy alyp jýr?
- Ádebiyette myna mәseleni sheshu kerek edi, myna bir jaghday mazamdy alyp jýr deytin sala emes qoy. Ol әr qalamgerding ishindegi әlemderden qúralatyn gharysh. Jazylatyn dýnie jazylady, tarih ózine keregin alyp qalady, qalghany aqparattyq kenistikke qayta oralady.    
- Degenmen songhy on jylda qazaq әdebiyetine qúbylys әkeldi degen qanday shygharmany atay alasyz?
- Songhy on jylda jastar qarqyndy jazdy. Men óz buynyma ghana jәne tek aqyndargha ghana bagha berip ketsem, qarsy bolmaytyn shygharsyz. Mәselen, Erlan Jýnistin, Serik Saghyntaydyn, Úlarbek Baytalaqtyn, Bauyrjan Qaraghyzúlynyn, Toqtarәli Tanjaryqtyn, Azamat Tasqaraúlynyng jәne sol sekildi bir shoghyr jastardyng әrqaysysy kem degende qúbylys deuge túrarlyq bir shygharma jazdy dep aitugha tolyq negiz bar.
Jastardyng shygharmashylyghynan beyhabar keybir bilgish aghalarymyz: «jastar kýngirt, jastar qiyali, jylauyq, múnshyl taghy birdene» dep beker jazghyrady. Qazir jana poeziyanyn, mýlde ózge poeziyanyng irgetasy qalanyp jatyr. Búghan qarsylyq bildiretinderding erki ózderinde, biraq qazaq әdebiyetinde búryn-sondy bolmaghan psihoanaliz baghytyndaghy shygharmalar jazyldy, jazylyp ta jatyr. Qazaq poeziyasyn kókjiyegi keneyip keledi, búl bizding tilding kórkengine, últtyng ózin-ózi tanuyna ýlken septigin tiygizedi dep senemin. Erteng basqa bir zamandar tuady, sol kezde әlemdik dengeyde Alashtyng poeziyasy jaqúttay jarqyrap, adamzat sanasyna berik ornaytyn bolady. Ony biz kórmeuimiz mýmkin, biraq qazaq aman bolsa, soghan kuә bolady. Álem qazaqtyng dýniyetanymyna, qazaqtyng fantaziyasy men súlu múnyna ghashyq bolatyn zaman keledi.
- Aumin delik! Súhbatynyzgha rahmet!

Ángimelesken - Ardaq Imanbekqyzy,
«Dat» gazeti, №06 (134) 1 aqpan 2012 jyl.